Deze week was het vijftig jaar geleden dat een concert van het Concertgebouworkest geleid door Bernard Haitink in, uiteraard, het Concertgebouw in Amsterdam werd verstoord door componisten die deel uitmaakten van de zogenaamde Notenkrakersbeweging. Jammer genoeg bestaan er blijkbaar geen foto’s van de actie als zodanig, maar op de Nederlandse Wikipedia vond ik wel bovenstaande foto van Bert Verhoeff (ANEFO), waarop men een discussie kan zien tussen Notenkrakers (o.a. Peter Schat en Reinbert de Leeuw) en het Concertgebouworkest. Dat gebeurde in Hotel Krasnapolsky op 22 april 1970.

De Aktie Notenkraker werd gevoerd door een groep Nederlandse componisten die een vernieuwing van het toenmalige landschap in de klassieke muziek eisten en meer waardering voor en uitvoering van moderne klassieke muziek. De drijvende kracht in deze groep waren Jan van Vlijmen, Misha Mengelberg, Reinbert de Leeuw, Louis Andriessen en Peter Schat. De benaming Aktie Notenkraker werd gebruikt als de tegenhanger van de acties in de theaterwereld met de benaming Aktie Tomaat. Deelnemers werd Notenkrakers genoemd.

Om de onvrede van de leden van de Notenkrakersbeweging te begrijpen, moet rekening gehouden worden met de tijdsgeest. In de jaren zestig ontstond een vorm van maatschappelijke opstandigheid (denk hierbij bijvoorbeeld aan de Provobeweging), waarbij het respect voor de gevestigde orde en autoriteiten onder druk stond. Ook binnen het muziekleven was geen sprake meer van een vanzelfsprekende acceptatie van bijvoorbeeld orkestprogrammering of hiërarchie binnen een orkest. Symbool hiervoor staat het stuk On Escalation van Peter Schat, waarin tijdens het stuk de dirigent geacht wordt het podium te verlaten, waarna uitvoerende musici het stuk zelf gaan leiden. Kern van de kritiek van de componisten die bij de Notenkrakers hoorden of er sympathie voor voelden was dat er enorm veel aandacht was voor oude en laatromantische muziekwerken, waardoor er te weinig kansen waren voor de nieuwe generatie componisten. Deze kritiek, en de naar hun mening passieve houding van programmeurs en andere toonzetters op het gebied van muziekbeleid, leidde in 1969 onder meer tot een gezamenlijke compositie, de opera Reconstructie en de nu meest bekende actie van de Notenkrakers: het verstoren van een concert van het Concertgebouworkest in Amsterdam. In feite kan een kanttekening bij de juistheid van die actie geplaatst worden; bij het Concertgebouworkest was wel degelijk ook ruimte voor nieuwe muziek, zij het dat het niet de hoofdmoot van de programmering betrof. Het Concertgebouw heeft in praktijk dan ook zeer weinig tot niets ondernomen naar aanleiding van de kritiek. Ten slotte verscheen eind jaren zestig een aantal artikelen, essays en andere uitingen van de Notenkrakers of van individuele componisten binnen die groep. De inhoud daarvan bevatte (zeker voor die tijd) zeer links gedachtegoed.

De kritiek van de verschillende componisten op vooral de grote symfonieorkesten van het land, maakte dat de onderlinge verhoudingen ernstig verstoord waren geraakt. Het gevolg hiervan was dat deze componisten zich al dan niet tijdelijk genoodzaakt zagen hun muziek voor andersoortige ensembles te gaan componeren. Er bestaan onder andere voorbeelden van muziek voor blaasorkesten, zoals Monuments of the Netherlands van Louis Andriessen uit 1975, maar ook muziek voor ongebruikelijke muziekensembles, die dan ook vaak door de componisten werden opgericht om de muziek uit te kunnen voeren. Louis Andriessen richtte ensemble De Volharding op, Peter Schat en Floris Guntenaar het Amsterdams Elektrisch Circus. Er ontstonden nog veel meer dan deze ensembles, met verschillende levensduur en succes. De Volharding heeft zelfs tot 2009 bestaan. Een aantal componisten, waaronder Peter Schat, hervond de weg naar het symfonieorkest, legde de geschillen bij en ging zich ook in het schrijven opnieuw daarop richten. Dit leidde dan weer tot ongenoegen onder de componisten die dit (nog) níet deden, omdat zij dit zagen als verraad of als opportunisme, maar met het einde van de maatschappelijke rebellie die in de jaren zestig was opgekomen, eindigde ook de rebellie van deze componisten, in ieder geval als zijnde onderdeel van de Notenkrakers. (Wikipedia)