Hoe een dubbeltje rollen kan. Destijds splitste de Internationale Nieuwe Scène zich in enerzijds het Collectief, waarvan de leden de volksere Italiaanse Fo-import voorstonden, en anderzijds de Mannen van den Dam, die aan de zogenaamde Brechtiaanse theaterbenadering de voorkeur gaven. Het was een bikkelharde strijd destijds, maar het dubbeltje hotste en botste en uiteindelijk zijn de « Mannen » de « nieuwe esthetiek » gaan aankleven, terwijl het juist het Collectief is dat eerst een Brecht-collage heeft gerealiseerd (« Het ja en het nee van B.B. ») en daarna « Moeder Courage en haar kinderen ». Uit beide producties is nu een muziekselectie gemaakt en op plaat verschenen. Ondertussen wordt nochtans ook de Fo-traditie levendig gehouden met een (voor het Vlaamse landsgedeelte alleen al) derde versie van « Wij betalen niet ! ». Beide producties roepen echter een paar bedenkingen op…
BRECHT MET LIEFDE MAAR ZONDER PRESENCE
Het eerste wat opvalt bij het beluisteren van de plaat « Internationale Nieuwe Scène zingt Brecht » is de sound van het combo : een vreemd mengsel van Vlaamse folklore en de nu bijna versleten Brechtiaanse dissonanten. Toegegeven, ook Hanns Eisler en Paul Dessau, de twee componisten waarvan muziek op deze plaat staat, gaven het slechte voorbeeld door de meest wansmakelijke arrangementen van hun liederen toe te laten, en erger nog : zelf te maken. De arrangementen van het « Collectief » (waarvoor Walter Heynen tekent, vermoed ik) zijn niet wansmakelijk, maar de sonoriteiten van de instrumenten passen bij elkaar als tangen op… En ik hoop maar dat de opname voor een deel debet is voor het feit dat de accordeon klinkt als brekend glas.
Maar het kan en mag allemaal : met halve toonladders tegelijk wordt op en neer getransponeerd, waar de vocale stem verstek laat wordt gesproken en het gegeven dat deze liederen nu eenmaal geschreven zijn voor niet-geschoolde stemmen verleent een vrijkaart voor de meest ongehoorde muzikale verkrachtingen. Het kan en mag allemaal omdat nu eenmaal iedereen het doet. Waarom zou het (relatief) kleine Vlaamse « Collectief » dan zeggen : nee, daar doen wij niet aan mee ? Want bovenal primeert toch de boodschap, de literair-politieke, wel te verstaan. En hoe die verpakt is, zulke fijne oortjes heeft het publiek toch niet.
Wat geldt voor de begeleiding treft in nog sterkere mate de vocale prestaties : het geheel is te ontoereikend, klinkt te gemoedelijk, grijpt niet naar de keel en mist kracht en strengheid.
Uiteraard zullen de leden van het « Collectief » wel het artistieke credo nagestreefd hebben dat Hanns Eisler zijn interpretatoren voorhield : « De zanger probere overwegend vriendelijk, hoffelijk en licht te zingen. Niet zijn innerlijk leven is belangrijk, het komt er eerder op aan een inhoud over te brengen dan hem ‘uit te drukken’. Daarbij moeten artistieke neutraliteit, valse objectiviteit en onverschilligheid vermeden worden. Uiteindelijk gaat het hem om de zanger ». Maar die zanger moet « kwaliteit » hebben en een ongelooflijke présence. Helaas zijn beide factoren schromelijk ontoereikend, ondanks de ernst, de liefde en het plezier waarmee naar eigen zeggen, aan deze opname is gewerkt.
FO MET OVERTUIGING, MAAR ZONDER TE OVERTUIGEN
Met de nodige relativiteit kan men hetzelfde stellen voor de klucht van Dario Fo, « Wij betalen niet ! ». Onder leiding van Hilde Uiterlinden en Charles Cornette (die zich steeds meer de Vlaamse Franca Rame en Dario Fo wanen) gaat het Collectief er met enthousiasme tegenaan, maar het stuk is dermate een typisch Italiaanse farce dat de overtuiging waarmee de spelers het aanpakken hoegenaamd niet overslaat op de toeschouwers, tenzij dan op de supporters die reeds overtuigd zijn.
Maar wie kán er eigenlijk overtuigd zijn ? Wie kan er van overtuigd zijn dat collectief jatten uit grootwarenhuizen en vrachtwagens, weigeren van huur, elektriciteit en gas te betalen, het onder vuur nemen van politieagenten het tij kan doen keren ? Alleszins niet de communisten, dunkt me, ook al ontsnappen die aan de kritiek die b.v. de socialisten in dit stuk zwaar te slikken krijgen (ik zag nochtans een voorstelling door hen georganiseerd). In de zuiverste Eva Bal-stijl meent Charles Cornette zelfs vooraf tot het publiek een waarschuwend woordje te moeten richten om het vooral toch diets te maken dat het hier geen oproep betreft tot terrorisme. Misschien omdat het dat juist wél is…?
Met die paternalistische tussenkomst had Cornette reeds een deel van dat publiek tegen zich in het harnas gejaagd en dat is er in de loop van het stuk niet op verbeterd. Als een tweede Louis de Funès heeft hij zich een aantal tics aangemeten die in het begin wel grappig zijn, maar die op de duur knap beginnen te irriteren.
Dat is meteen ook een samenvatting van het stuk. Aan de pauze denk je : niet groots, maar toch plezant, maar daarna volgen de onwaarschijnlijke situaties elkaar dermate op dat je uiteindelijk toch ook afhaakt om zelfs nog eens boos opgeschrikt te worden door alweer een zedenles op het einde van het stuk. De Brechtiaanse traditie om de toeschouwer zelf de conclusie te laten trekken is hier dan ook ver weg.
Dit stuk over een huisvrouw (Uitterlinden) die weigert haar inkopen in de supermarkt te betalen, wat tot doldwaze misverstanden leidt met haar socialistische echtgenoot (Cornette), kan m.i. dan ook enkel tot z’n recht komen in een Italiaanse Commedia deil’Arte-context. Het volstaat niet om een paar verwijzingen naar Verhofstadt (alhoewel grappig), het omkoopschandaal van Standard of zelfs « Het verdriet van België » (goedkoop) in te lassen om er ook een « Vlaams » stuk van te maken.
Maar we eindigen natuurlijk met de gebruikelijke positieve noot : Fred Van Kuyk kwam in een dubbelrol (zelfs « driedubbelrol » en wat voor één !) wél geloofwaardig over, ook al moest precies hij de minst geloofwaardige scène vertolken (het mirakel van Sinte-Eulalie). Het weze zo, ofte amen.
Referentie
Mark “Brecht” De Smet en Ronny “Fo” De Schepper, De tradities van de Nieuwe Scène, De Rode Vaan nr.26 van 1984
P.S. Uiteraard volgde er weer een brief:
dagelijks iets degelijks 