Het is vandaag al vijf jaar geleden dat de Nederlandse actrice Kitty Courbois in Amsterdam is overleden aan de gevolgen van een hersenbloeding. Op 20 mei 1980 kreeg ze de Colombina-Toneelprijs, uitgereikt in Leiden door ministers Gardeniers (CRM). Foto Koen Suyk / Anefo – Cropped from Nationaal Archief.
Ondanks de vele prijzen die ze daarnaast ook nog in ontvangst mocht nemen (meer zelfs: er werd een prijs naar haar genoemd!), is ze voor mij vooral van belang als één van de grote liefdes van Hugo Claus en als dusdanig was ze de inspiratiebron voor “Het jaar van de kreeft”. De roman verscheen in 1972 en wordt het ‘antwoord’ van Hugo Claus op Jan Wolkers’ Turks fruit (1969) genoemd (*).
Zoon Thomas (van Elly Overzier) vertelde hierover in Humo: “Toen ik geboren werd, woonden mijn ouders in Gent aan de Predikherenlei. Hij was op dat moment een film aan het draaien met François Beukelaers en Sonja Cantré (“Het Speelmeisje”, RDS). Eén keer is hij in het ziekenhuis geweest. Voor Hugo al een hele prestatie (grimlach). Daarna verhuisden ze naar een boerderijte in Nukerke. Zes jaar later zei mijn vader op een ochtend, in de keuken, tegen mijn moeder: ‘Ik ben weg! Nu, meteen!’ En hij pakte zijn boeltje en vertrok. Wij verhuisden weer naar Gent, Hugo trok naar Amsterdam met zijn nieuwe vlam Kitty Courbois. Mijn moeder kon het onmogelijk vatten. Iets in haar is geknakt die dag, haar verdriet was tomeloos. En ze is er nooit volledig van hersteld. Ze heeft nog enkele losse relaties gehad, maar nooit heeft ze afstand kunnen nemen van die eerste, verwoestende liefde. Ikzelf voelde een enorm verlies, dat ik nooit goed heb kunnen verwerken. Als dat zoveel jaar later nog altijd terugkomt, moet het een uiterst pijnlijke gebeurtenis zijn geweest, hé.”
Hugo Claus verhuisde in maart 1970 naar Amsterdam. Hier ontmoette hij actrice Kitty Courbois met wie hij tot 1971 een stormachtige verhouding had. Thomas Claus in Humo van 29/4/2008: “Sylvia (Kristel) kwam in het leven van Hugo na zijn stormachtige liefde met Kitty Courbois. Mijn vader was er kapot van toen Courbois hem verliet. Hij heeft zich zelfs een revolver aangeschaft, die hij in de lade van z’n bureau verborg.”
Op 18 september 1975 ging de verfilming van het boek in première. Regisseur Herbert Curiel (ooit nog assistent van King Vidor voor “Salomon and Sheba”) had de zegen van Kitty Courbois verkregen. Toch liep er bij de opnames nog bijna iets mis, omdat Courbois een vriendin in haar eigen rol wilde, terwijl Curiel voor Willeke Van Ammelrooy opteerde, die op dat moment ontzettend “hot” was door films als “Mira”,”Louisa” en “Frank en Eva”. Al dient daar meteen aan toegevoegd dat ze even haar geloofwaardigheid had verspeeld, omdat ze tussendoor een erotisch slippertje had gemaakt in Frankrijk in films met hilarische titels als “Règlements de femmes à O.Q.Corral”, “L’amour aux trousses”, “Le journal érotique d’un bûcheron” en vooral “Mon arrière-train sifflera trois fois”.
Maar goed, Willeke kweet zich uitstekend van haar taak, al ging de belangstelling van de recensent in Knack (als dat toen al Patrick Duynslaeger was, is dat volkomen begrijpelijk natuurlijk) vooral naar haar mannelijke tegenspeler, Rutger Hauer (van “Turks Fruit” en “Keetje Tippel”). “Curiel slaagt er uitstekend in de inspanningen van Pierre om door te dringen in het non-conformistische wereldje van zijn geliefde Toni op een realistische wijze weer te geven,” schrijft Knack.
Aanvankelijk was het de bedoeling dat Rijk de Gooyer de rol van Pierre zou spelen. Hij had daarvoor in ieder geval de juiste leeftijd. Maar De Gooyer weigerde de hoofdrol. Hij was een liefhebber van de meeste boeken van Claus, maar vond Het jaar van de Kreeft op het niveau van een keukenmeidenroman, daarbij zag hij ook weinig in de samenwerking met de hem onbekende regisseur Herbert Curiel. Rutger Hauer nam de rol over, al was hij eigenlijk te jong.
Anders dan in de film sterft Toni in het boek aan kanker (‘cancer’ en ‘krebs’, respectievelijk het Engelse en Duitse woord voor kreeft, betekent in die talen ook kanker). In de film ligt de nadruk op de eigenschappen van het sterrenbeeld van Toni, Kreeft.
“De film trok 263.304 bezoekers in de bioscoop,” schrijft Wikipedia en zelfs bij die laatste vier was ik niet bij. Ik heb de film ook nog niet op televisie gezien en het boek heb ik ook nog niet gelezen. Daar zou ik toch eens werk moeten van maken, want een “keukenmeidenroman”, dat zou ik toch moeten aankunnen, denk je ook niet?
In november 2020 was het dan zo ver, maar dat is wat ik erover schreef op de site van goodreads: “Ik vrees dat ik de bekende kritiek (Keukenmeidenroman, Rijk De Gooyer) kan onderschrijven. Het kan zelfs nog erger. Ik zou kunnen mijn kritiek op Marc Reugebrink (puberliteratuur) hernemen. Zegt één van de personages immers niet over Pierre (het alterego van Claus): ‘Weet je waarom Daan en ik je zo aardig vinden? Omdat je onder je voorkomen van koele kikker en van Pietje Precies de meest onvolwassen puber bent die wij kennen.’ (p.196) Claus was 43 toen hij dit boek schreef… Ik weet ook dat het Claus zijn Turks Fruit was en dat was zeker een van de bepalende boeken in mijn leven, maar toen was ik twintig jaar. Ik ben er zeker van dat ik het als zeventigjarige ook als puberliteratuur zou kwalificeren…”
Catharina Anna Petronella Antonia Courbois werd geboren in Nijmegen, de stad waarin ze tot haar 21e woonde. In het theater was ze verbonden aan De Nederlandse Comedie. Vanaf 1987 was Courbois verbonden aan Toneelgroep Amsterdam. Ze maakte haar debuut op het witte doek in de korte film Helden in een schommelstoel (1963) van regisseur Frans Weisz. Ze was in 1966 ook hoofdrolspeelster in Het gangstermeisje van Weisz.
Ook was Courbois te zien in Het debuut (1977). Andere films met Courbois zijn Het bittere kruid (1985), Op hoop van zegen (1986), Vrijdag (1980), Twee vorstinnen en een vorst (1981) en Leedvermaak (1989). In 1986 speelde zij ook in de NCRV-serie Het wassende water. Van 1990 tot en met 1992 was Courbois te zien in Spijkerhoek, een televisieserie van Veronica.
In 2007 en in 2008 was Courbois te zien in de rol van Adriana Verbrugge in de speelfilm Gooische Vrouwen. Ze speelde de moeder van Willemijn Lodewijkx (Annet Malherbe). In 2007 speelde ze een naamloze bijrol in Alles is Liefde. Ze was ook te zien in Happy End in 2009. Courbois vertolkte in de vierdelige VPRO-serie Beatrix, Oranje onder vuur de rol van Wilhelmina der Nederlanden. Vanaf 29 augustus 2012 was ze te zien als Catherine “Tante Jannie” Elsenbosch in de doktersserie Dokter Tinus. Zij besloot met deze rol te stoppen in 2014. Haar personage liet men dan maar overlijden aan een hartaanval. (Wikipedia)
Ronny De Schepper
(*) Dat wist ik nog niet toen ik die keer van ons “memorabel avondje uit” Claus vertelde hoe ik eigenlijk door toedoen van “Turks Fruit” van Jan Wolkers (weliswaar door de verfilming door Paul Verhoeven, maar kom) getrouwd was (en ondertussen alweer gescheiden). Op 19 mei 1973 besloten mijn toenmalig lief en ik immers uit elkaar te gaan. Ik weet niet meer wiens idee het eigenlijk was, aangezien het van ons allebei bijna tegelijk uitging. We hadden geen ruzie of zo, maar ’t ging gewoonweg niet. Eigenlijk heel lucide, maar juist omdat we geen ruzie hadden, besloten we die avond toch naar de bioscoop in Antwerpen te gaan, zoals we reeds vooraf gepland hadden. We gingen in cinema Pathé naar “Turks Fruit” en blijkbaar waren we door die film zo aangegrepen dat we nog in de bioscoop zelf opnieuw zijn beginnen vrijen, wat er uiteindelijk toch toe zou leiden dat we getrouwd zijn. We kochten uiteraard ook het boek en de soundtrack en toen we later in Gentbrugge een optreden van Toots Thielemans bijwoonden, konden we hem met dit verhaal overhalen om “Dat mistig rooie dier” te spelen. Claus vond dat best grappig. “Dat moet ik aan Jan (Wolkers) doorvertellen,” zei hij.
dagelijks iets degelijks 