Vandaag is het al vijftien jaar geleden dat de Franse schrijfster Françoise Sagan is overleden…

Zij werd geboren op 21 juni 1935 als dochter van een schatrijke Parijse industrieel. Ze liet dan ook toen ze debuteerde op zijn vraag haar achternaam Quoirez omdopen in Sagan naar “La Princesse de Sagan”, uit een boek van Marcel Proust. Nadat ze immers voor haar examens aan de Sorbonne was gezakt, had ze met “Bonjour tristesse” een typische roman in de Franse existentialistische traditie geschreven (zoals veel van haar boeken in het Nederlands vertaald door Hubert Lampo, een andere vertaler was Remco Campert). De titel is ontleend aan een gedicht van Paul Eluard.
De ik-persoon, een jong meisje, gaat met haar vader, weduwnaar, en zijn minnares, Elza, naar de zee. Het meisje wordt daar verliefd op een jongeman en beleeft voor de eerste keer de liefde. Een vroegere vriendin van haar vader, de Zweedse Anne Larsen, komt zich bij het stel voegen. Met haar vrouwelijke charmes neemt zij al gauw de overhand op de nog jeugdige en onbeholpen Elza. Daar zij ten zeerste bekommerd is om de studies van de schrijfster neemt deze het op voor Elza, want ze voelt dat het bohémien-bestaan van haar vader in het gedrang komt. Daarom ze ze haar geliefde aan net te doen alsof hij Elza het hof maakt. Haar list slaagt, haar vader wordt jaloers en wil “zijn” minnares weer afhandig maken van die bengel. Anne betrapt hen beiden terwijl ze de liefde bedrijven en vlucht weg. ’s Avonds wordt hen gemeld dat zij een “auto-ongeluk” heeft gehad… Naar verluidt baseerde Paul Simon zijn “Sounds of Silence” op dit boek, of op zijn minst toch op de verfilming door Otto Preminger in 1957 met Jean Seberg in de rol van Cecile en David Niven als haar vader Raymond. Deborah Kerr is Anne en Mylène Demongeot Elza.
Daarop volgde eerst « Un certain sourire » en daarna “Aimez-vous Brahms…”, un livre, qui est representatif pour toute l’oeuvre de cet écrivain, zoals ik destijds in mijn boekbespreking voor de heer Plaquet van het college schreef. En ik ging verder: « Je pense qu’il y a trois raisons qui illustrent cette constatation. Primo: si on ne considère que la forme, Françoise Sagan écrit presque toujours des histoires d’amour. Quand je vous raconterai le contenu, vous verrez que cela vaut aussi dans ce cas-ci. Secundo: ce ne sont pas des amoureux, comme il y en a tant dans le monde, mais les personnages sont presque toujours des cas pathologiques. Ainsi, nous verrons ici que c’est l’amour d’un jeune homme pour une femme, qui a quinze ans de plus que lui et qui, après d’être divorcée de son mari, a une liaison avec un célibataire; tandis que celui-ci connaît encore beaucoup d’autres filles. Enfin tertio: la valeur des livres de Françoise Sagan consiste dans le fait, que dans tous ses livres elle met ses opinions au sujet de certaines modes de vie; sous forme d’une histoire d’amour elle dessine le vide, l’ennui et la solitude des jeunes gens d’un milieu bourgeois, qui essaient en vain de trouver le bonheur. Dans quelque sorte, ses livres témoignent donc d’une philosophie plus ou moins existentialiste.
Cet aspect philosophique est le plus important du livre et c’est à cause de cela que le titre est toujours choisi en rapport avec ses idées et non pas avec l’histoire. Comme nous voyons ici: Aimez-vous Brahms… est dans le livre une phrase sans valeur, car Simon, le jeune homme, le demande à Paula, la femme, pour qu’il puisse sortir avec elle. Mais la phrase est très importante à la lumière de l’idée majeure qui coule à travers tout le livre, c’est à dire: à cause des années, on va accepter la vie comme elle est, sans poser des questions, une mode de vie tout à fait passive. Ainsi Paula, le personnage principal, n’est pas capable à répondre à une question comme Aimez-vous Brahms… car elle n’y a encore jamais pensé. Tandis que Simon, qui est encore jeune, est plein de questions, qui varient entre des questions absurdes comme celle-ci jusqu’à des questions capitales comme La vie a-t-elle une signification? L’amour, qu’est-ce que c’est? etc.
L’histoire d’Aimez-vous Brahms… est en soi très simple. Paula est une femme de trente-neuf ans, qui est divorcée de son mari Marc. Depuis cinq ans elle a une liaison avec Roger, qui a quarante-cinq ans environ. Quandmême ils ne vont pas se marier, parce que Roger dit qu’on doit respecter la liberté de l’un et de l’autre. Mais en réalité c’est seulement lui qui profite de cette liberté, car elle l’aime trop. Cependant, quand Paula, qui est ensemblière, doit travailler chez la riche veuve Van der Besh et y rencontre le fils Simon, qui a vingt-cinq ans, elle se réalise que Roger joue un jeu injuste et elle veut lui rendre la pareille. Donc au début on ne peut pas dire qu’elle aimait Simon, mais ce jeune homme est si amoureux d’elle, qu’à la fin elle prend pitié de lui, en s’imaginant que c’est de l’amour qu’elle ressent.
Simon vient habiter chez elle et ne va même plus travailler à son bureau, où il est avocat. La seule chose qu’il fait c’est d’attendre Paula et, quand elle est là, de l’aimer de tout son coeur. Un soir ils sortent ensemble et dans la salle de bal ils rencontrent Roger. Celui-ci a compris qu’il n’aime que Paula et elle aussi remarque que son amour pour Roger est plus grand que pour Simon. Ainsi quelques jours après elle décide d’en parler avec Roger. Celui-ci promet de la marier. Simon, désespéré, doit quitter la maison. Il a compris qu’au fond elle ne l’a jamais vraiment aimé. Pourtant, Roger a vite oublié sa promesse, car le livre finit comme il a commencé: Roger téléphone à Paula pour dire qu’il ne viendra pas ce soir…
Je ne vais pas dire que j’estime que ce livre est le meilleur de Françoise Sagan. Je l’ai seulement choisi parce que j’avais vu le filme qui me plaisait beaucoup. Il faut même que je dise que ce livre m’ennuyait un peu. Je ne veux pas dire qu’il n’est pas beau, mais j’avais déjà lu quelques oeuvres de Françoise Sagan et à la longue la répétition de toujours la même situation et la même problématique fatiguaient mon esprit. »
In 1960 schreef Sagan haar eerste toneelstuk: “Château en Suède”, een paar jaar later verfilmd door Roger Vadim met Monica Vitti, Jean-Claude Brialy, Curd Jurgens, Suzanne Flon, Jean-Louis Trintignant en Françoise Hardy. Zoals de titel al laat vermoeden, speelt het stuk zich af in een van de wereld afgezonderd kasteel, waar – onder druk van Agathe (Suzanne Flon) – iedereen in 18de eeuwse kledij rondhuppelt. Hugo (Curd Jurgens) is gehuwd met Eléonore (Monica Vitti), maar meteen ook met haar eigenaardige broer (incest?) Sébastien (Jean-Claude Brialy). Deze loopt echter Ophélie (Françoise Hardy) tegen het lijf, de eerste vrouw van Hugo, die haar evenwel heeft laten “begraven”. Het kind is er een beetje tipsy van geworden en dat vergemakkelijkt de betrekkingen met Sébastien, met als gevolg dat een écht kind de gelederen zal komen opvrolijken. Nou ja, dat is veel gezegd. Hugo is zó kwaad dat het tweetal zich dag en nacht moet verstoppen. Gelukkig daagt er een neef op, Eric (Jean-Louis Trintignant), die het hoofd op hol wordt gebracht door Eléonore en daardoor de wraak van de stoere Hugo over zich krijgt. Er wordt een moord op de knecht Gunther (Daniel Emilfork) gefingeerd, ook Sébastien en Ophélie moeten het nog eens ontgelden, het kan dus niet lang meer uitblijven of Eric zal er ook zijn hachje bij verliezen. Hij rent hals over kop weg, maar de sukkel is de sneeuw vergeten die hen isoleert van de “normale” wereld en komt om. Op het einde wordt er echter een nieuwe “neef” aangekondigd…
In juni 1974 werd dit stuk ook opgevoerd door mijn leerlingen van de Vrije Handelsschool Sint-Isidorus in Sint-Niklaas in een regie van Marcel Zaman. Met Paul van Garsse als Sébastien, Sieg Wuyts als Eléonore (dat krijg je natuurlijk op een jongensschool!), Dirk De Lille als Agathe, Walter Cantens als Hugo, Jempi Daelemans als Ophélie, John Munghen als Frédéric, Rony Martens als Gunther en Dirk Gezels als de grootmoeder.
Tegen mei ’68 was Sagan zelf al een symbool geworden van de bourgeoisie. Zo dienden de opvoeringen van “Château en Suède” te worden gestopt. “Le cheval évanoui” kwam toen wellicht zelfs niet eens meer in aanmerking om te worden gespeeld. Dit stuk (in het Nederlands vertaald als “Het gekroonde paard”) gaat, net als “Château” over… verveling (what else). Een rijke vrouw is met een arme edelman getrouwd en ze vervelen zich alle vier te pletter (ze hebben twee vervelende kinderen). Tot de minnaar van de dochter zijn opwachting maakt, samen met zijn zogezegde halfzus. Want eigenlijk zijn de twee op het geld uit van milady. Alle overeenkomsten met “Mama, kijk zonder handen” van Hugo Claus zijn louter toevallig (neem ik aan).
Françoise Sagan had op een bepaald moment ook een relatie met Juliette Gréco, die zelf een biseksuele moeder had, dus die was dat eigenlijk wel gewend. Later had Sagan ook een verhouding met François Mitterand. Het is me niet helemaal duidelijk of dit voor, tijdens of na haar aanwezigheid in het alombekende programma voor literaire masturbators, “Apostrophes”, was, waarin overigens ook “jeugdvriend” Hugo Claus te gast was, maar Françoise Sagan was blijkbaar zo stoned of zo seniel dat ze mooie Hugo niet eens meer herkende.
Ze stierf op 24 september 2004 in een Frans ziekenhuis waarin ze was opgenomen met een longaandoening. In 2008 was er een tweedelige biografische film “Sagan” (met als ondertitel “Un charmant petit monstre”, zoals François Mauriac haar noemde) van Diane Kurys. Ik heb een tijdje naar het eerste deel gekeken, maar uiteindelijk heb ik toch afgehaakt. Dat had enerzijds met een praktische reden te maken. Alhoewel mijn Frans voldoende moet zijn om een dergelijke film te kunnen volgen, had ik toch problemen om de dialogen volledig te begrijpen. Volgens mijn vrouw had dit te maken met hoofdvertolkster Sylvie Testud die volgens haar mompelde en onvoldoende articuleerde. Indien dit al zo was, dan deed ze het toch blijkbaar omdat Françoise Sagan dat zelf ook deed, want ze heeft voor haar vertolking alleszins een César in de wacht gesleept. Nee, persoonlijk dacht ik eerder dat de klankman in de fout was gegaan, zodat de bruitage de dialogen gedeeltelijk overstemde.
De voornaamste reden waarom ik heb afgehaakt was echter dat de leegheid van haar leven me stuitend leek. Het is nog altijd onbegrijpelijk hoe haar naam in de jaren vijftig hier bij ons ooit in één adem met die van Hugo Claus is uitgesproken. Nu ja, ik moet zeker niet uit de hoogte doen want ik heb daar tien jaar later nog goed aan meegedaan. Ik ben nog altijd diep beschaamd over het feit dat ik een boekbespreking (van Toergenjev geloof ik) voor Anton van Wilderode destijds begon met een inleiding over hoe een vriend (in mijn geval Johan de Belie) weliswaar je literaire smaak kan proberen richting te geven, maar dat dit niet altijd lukt: “Dezelfde vriend die me van Françoise Sagan heeft leren houden, kreeg ‘The Picture of Dorian Gray’ van Oscar Wilde met een beleefd bedankje terug…”
Sagan beter dan Wilde! En dat in een verhandeling voor Anton van Wilderode! Akkoord, ik wilde hem wellicht shockeren (ik kende Wilde duidelijk nog niet goed genoeg om te weten dat hij veel méér shockeerde dan Sagan) en reeds een jaar later zou ik aan de universiteit wel verplicht zijn “Dorian Gray” te lezen (en deze keer werd ik er wél verliefd op), maar het affront zal ik mijn hele leven meedragen…