Salman Rushdie neergestoken

De Brits-Indiase auteur Salman Rushdie (75) is vlak voor een lezing in New York neergestoken. Een man is op het podium gestormd en heeft Rushdie aangevallen terwijl hij werd voorgesteld aan het publiek. De schrijver werd onder meer in de nek en de buik gestoken en hij zal mogelijk een oog verliezen, maar hij is nog in leven. De dader, een jongeman van 24 jaar, is gearresteerd. Zijn motief is nog onbekend maar al sinds de jaren tachtig werd Rushdie door extremistische moslims met de dood bedreigd vanwege zijn boek “De duivelsverzen”. (VRT-NWS)

Op de begrafenis van Bruce Chatwin vernam de Brits-Indische schrijver Salman Rushdie (foto David Shankbone via Wikipedia) dat er een fatwa over hem was uitgesproken door de Iraanse leider Khomeini waardoor hij vogelvrij werd verklaard en straffeloos (*) kon worden gedood door islamieten. Rushdie moest eerst tien jaar onderduiken en stond ook daarna onder constante Britse politiebescherming. Op 3 augustus 1989 ontplofte in de Londense wijk Paddington voortijdig een bom die voor Rushdie bedoeld was, waarbij de terrorist omkwam.

Rushdie werd geboren in Bombay in een moslimfamilie van etnische Kasjmiri afkomst, namelijk een zakenman-jurist en een lerares. Later studeerde hij geschiedenis in Engeland en slaagde met lof aan het King’s College in Cambridge. Hij werkte bij reclamebureaus (Ogilvy & Mather en Ayer Barker) voordat hij zich volledig aan literatuur wijdde. Rushdie was viermaal getrouwd, onder andere met de Amerikaanse schrijfster Marianne Wiggins en de Indiase actrice en fotomodel Padma Lakshmi.
Hij begon zijn schrijversloopbaan met “Grimus” (1975), deels een fantasievertelling, deels sciencefiction. Dit werk werd over het algemeen genegeerd door het publiek en de recensenten.

MIDNIGHT’S CHILDREN
Zijn volgende boek, “Midnight’s Children” (Middernachtskinderen) bracht hem literaire roem en wordt door velen als zijn beste werk tot nu toe beschouwd. Het beschrijft de wederwaardigheden van kinderen die geboren werden in de nacht dat India onafhankelijk werd (15 augustus 1947). Het had een grote invloed op de Indiase en Britse literatuur in het daaropvolgende decennium. Rushdie werd ervoor beloond met de Booker Prize 1981 en in 1993 met de “Booker of Bookers Prize”. Dit is de prijs voor de beste roman in 25 jaar die een Booker Prize won. “Middernachtskinderen” ontleent thema’s aan de roman “Die Blechtrommel” van Günter Grass, het boek dat hem naar eigen zeggen geïnspireerd heeft om schrijver te worden. In zijn vertelstijl vermengt hij mythe en fantasie met het werkelijke leven. Hij wordt dan ook wel gerekend tot het magisch-realisme.

THE SATANIC VERSES
In 1988 volgt dan “The Satanic Verses” (De duivelsverzen). In het boek is duidelijk de invloed te herkennen van Michail Boelgakovs klassieke Russische roman “De Meester en Margarita”. Het vermengt de Koran met Bollywood. “The Satanic Verses” takes its title from a well-known incident in the life of the Prophet Muhammad. The Prophet came under pressure from the citizens of Mecca to moderate his unbending monotheism and to accommodate his new faith to the traditional polytheism, especially the cult of three local goddesses. Obligingly, he came up with the convenient verses, “Have ye considered al-Lat and al-Uzza, and Manat, the third, the other? These are the swans exalted, whose intercession is to be hoped for”. The Meccans were naturally delighted, but very shortly afterwards Muhammad received a true Koranic revelation from the Archangel Gabriel. He then revoked the compromising verses, stigmatizing them as dictation from the Devil. (**)

THE GROUND BENEATH HER FEET

‘The ground beneath her feet’ (1999) van Salman Rushdie (‘De grond onder haar voeten’, Contact, Antwerpen, 1999) is met zijn meer dan 600 pagina’s niet alleen een lijvige roman maar een bijzonder complex boek. De inhoud, de plot laat zich nauwelijks navertellen tenzij in de heel grote, rudimentaire lijnen. Alles draait rond drie hoofdpersonen. Centraal is er Vina Apsara, begenadigde zangeres, die tot idool in de ganse wereld uitgroeit. Zij is Amerikaanse °in Chester, Virginia) haar vader een homoseksuele Indiër, haar moeder Helen Sjetty zal haar latere echtgenoot en hun twee dochters vermoorden en zelfmoord plegen. Vina, die dan nog Nissa Sjetty heet is getekend voor het leven, neemt de naam Nissa Doedwalla aan, en belandt na enkele turbulente jaren tenslotte in India, Bombay.

Waar we reeds kennis konden maken met de twee andere hoofdrolspelers, die Nissa ontmoeten, betoverd worden door haar schoonheid, uitstraling en stem. Het zijn vrienden wier leven definitief en misschien fataal, maar ook liefdevol, verbonden zal blijven. Cirkelend rond Nissa die al vlug, een betekenisvolle carrièrenaam dringt zich op, tot Vina Apsara herdoopt wordt. Vrienden… Rai Oemied is de zoon van VéVé en Amier Merchant, eigenaars van een bouwbedrijf – Bombay is een bouwwerf, in volle expansie. Hij zal zich ontpoppen tot een succesvol fotograaf, kunstfotograaf én oorlogsverslaggever. Als derde daagt daar Ormus Cama op, zoon van een Indiër Darius Xerxes Cama en zijn Britse echtgenote lady Spenta Cama. Zijn jeugd is veelbewogen, beladen: hij zal zijn ganse leven de idee meeslepen dat zijn tweelingbroer bij de geboorte overleed. Dan is er een oudere broer, Virus, die na een ongeval bij het cricket veroorzaakt door hun vader, een hersenafwijking heeft, gewelddadig is en onbedwingbaar aan het moorden gaat door mensen met een kussen te verstikken – hij zal levenslang opgesloten moeten worden.

Deze drie mensen blijven we – verteld door Rai – hun ganse leven volgen. Het zal een woelig parcours worden dat start in India maar wanneer Vina Apsara al vlug weer verdwijnt naar London en de USA is dat de start van de avonturen. Aan de basis daarvan ligt, naast het uitzonderlijk zangtalent van het meisje, het bizarre vermogen van Ormus Cama liedjes te componeren die in het westen nog hits moeten worden. Hij beweert dat ze hem ingefluisterd worden door zijn dode tweelingbroer; bizar hoe bekende songs in zijn brein opdagen maanden voor ze een release kennen in Engeland of in de States… Hij zal soms van plagiaat beschuldigd worden maar data waarop hij componeerde tegenover deze van verschijnen van een song spreken hem vrij. Rock en beat zijn ontstaan in India bij Ormus, niet in the Cavern of in the Sun Studios… Hoe dan ook is dit slechts een detail, uiteindelijk blijft hij schitterende eigen nummers schrijven en de jongens hebben zich herenigd met Vina. Dit alles is een inleiding, de rest is een succesverhaal: het duo Ormus Cama & Vina Apsara verovert de wereld als de meest succesvolle band die er ooit bestaan heeft. Wat het drietal echt verbindt is hun liefde. Hoe vreemd deze in de realiteit ook is! Vina lijkt seksverslaafd en hopt voortdurend van de ene willekeurige man naar de andere. Terwijl Ormus, hoewel hij uiteindelijk, met haar zal huwen, deze verbintenis niet lichamelijk zal consumeren. En Rai gedurende al die jaren haar baken, haar toevluchtsoord en meteen vaste minnaar blijft. Een boeiende, intrigerende plot, de ups en downs van het drietal, de belevenissen van de toerende band, de muzikale successen… Meteen maakt Rushdie hiervan gebruik om de gebeurtenissen in de wereld te verweven in het verhaal. Hij ontleedt de maatschappelijke structuur van India. En natuurlijk komt de strijd tegen de Britse overheerser aan bod, het juk dat men wil afwerpen. Hij heeft het over de oorlogen in Viëtnam en Korea, de protesten. Presidenten Nixon en Kennedy defileren voorbij.   

Maar dit is het raam van de roman die de lezer meeneemt naar andere werelden. Daar is de wereld van de muziek. Rushdie smeert de ganse muziekindustrie van de jaren 60 en 70 breeduit over zijn roman. We ontmoeten zowat alle namen uit de hitlijsten, hij neemt ons mee naar Liverpool, Carnaby Street, hij verhaalt de opkomst, de achtergronden van de piratenzenders op de Noordzee. Het is een boeiende, wervelende tocht door een wereld van pop, blues, jazz en folk. En dan is er, nog sterker aanwezig, maar ook zeer complex, de mythologie. Deze roman zou best kunnen dienen als een handboek voor de mythologie van de wereld. Uiteraard is er deze van India. Maar de Griekse en Romeinse goden komen aan bod, net als de Germaanse mythen. Voortdurend is er de verwijzing naar het verhaal over Orpheus en Eurydice, Ormus die Vina blindelings volgt maar met haar afdaalt in de hel. De hel? De aarde scheurt open, over de ganse wereld zijn er aardbevingen – hallucinant. Wanneer Vina opgeslokt wordt bezorgt dat Rai een foto, zo iconisch als deze van een meisje getroffen door napalm. Terwijl het de aftakeling en ondergang van Ormus betekent, ondanks een fabuleuze opflakkering die de muziekwereld nog in rep en roer zet. Rai blijft de eenzame kroniekschrijver…

Een wervelende, gelaagde roman. Intelligent. Poëtisch. Maar ook vol humor: Rushdie laat Jesse Gordon Parker ‘Heartbreak Hotel’ zingen. Zijn manager is kolonel Tom Presley. We zien ene Placido Lanza op het podium, en Jack Haley’s Meteor’s. Terwijl Madonna gedoemd is door het leven te gaan als muziekrecensente. JFK overleeft de bekende aanslag. En hoe Ormus Cama aan zijn einde komt… John Lennon had het niet beter/slechter gedaan. Het zijn telkens verwijzingen die het beladen boek een wat lichtere en luchtere toets meegeven. Wat wel nuttig is want een vlotte of makkelijk leesbare roman is dit niet. Met de vele informatie is het een werk dat dwingt tot traag, behoedzaam consumeren. Maar dat loont dan wel de moeite. Tenslotte blijkt Rushdie ook hier weer een erudiet tovenaar met woorden, een magiër. 

SHALIMAR THE CLOWN  

Zijn roman ‘Shalimar, the Clown’ (2005) moet Salman Rushdie wel nauw aan het hart gelegen hebben vermits hij rechtstreeks naar zijn roots teruggrijpt, hij speelt immers hoofdzakelijk in (en over) Kashmir. Een streek die fel, bloederig betwist werd door India en Pakistan, terwijl het zelf hunkerde naar onafhankelijkheid. Dit is het centrale thema van het magistrale werk, naast de zijlijnen als haat-liefde, de verhouding oosten – westen, de rijke geschiedenis en cultuur van Kashmir zelf.

De plot ontwikkelt zich hoofdzakelijk in en rond het fictieve dorp Pachigam dat bestuurd wordt door het Islamitische dorpshoofd Abdullah en de pandit, de hindoe Pyarelal Kaul. Meteen is duidelijk dat hier twee geloofsgemeenschappen vreedzaam, zelfs vriendschappelijk samenleven. Hoofdpersoon zal Noman zijn, zoon van het dorpshoofd, die zichzelf de artiestennaam Shalimar toekent, ‘verblijf van vreugde’. Hij is een begenadigd koorddanser, hij lijkt door de lucht te zweven, zelfs zonder koord… Zo treedt hij op samen met veel dorpsgenoten; immers het dorp is beroemd als zijnde het centrum van de toneelspeelkunst en ze geven overal voorstellingen. In dit verband werken ze ook samen met hun buurdorp dat excelleert in de kookkunst en dat hun koks meestuurt om overal banketten te organiseren in de marge van het theater.

Shalimar wordt verliefd op de dochter van de pandit, Boonyi. Zij is niet alleen uitzonderlijk mooi, zij danst ook verrukkelijk. Het is voorbestemd, deze twee jonge mensen zullen huwen. Rushdie verhaalt hun jonge jaren, het leven van hun ouders, de geschiedenis van het dorp, van Kashmir. En verweeft daarin de godenwereld, de mythologie, bijgeloof, sprookjes en verhalen. Maar de roman begint, hoewel Kashmir het thema is, in New York met de voorstelling van Max Ophuls, een schatrijk ambassadeur, en zijn dochter India. Deze zullen een cruciale rol vervullen in de loop van het verhaal. Van Max Ophuls zullen we veel later vernemen dat hij, geboren te Straatsburg uit een joodse familie met een moeder met Indische afkomst, daarvandaan naar Parijs vluchtte voor de nazi’s. De andere gezinsleden werden gedeporteerd en stierven in het concentratiekamp. Hij zou een heldenrol spelen in het Franse verzet, naar Engeland, later naar de USA emigreren – een politieke blitzcarrière maken, als ambassadeur in meerdere landen een belangrijke rol spelen. 

Het is in India dat we hem, op middelbare leeftijd, gewaardeerd, een knappe man, vrouwenjager, opnieuw zullen ontmoeten. Terwijl ook in Pachigam de tijd niet bleef stilstaan. Hoewel er nog steeds voorstellingen gegeven worden, heeft de televisie zijn intrede gedaan. Ook het dorp beschikt over een toestel in de woning van het islamitische dorpshoofd waar ook de hindoes aanschuiven om naar de films en feuilletons te kijken… Het is 1965. Max Ophuls en zijn echtgenote Peggy arriveren in New Delhi. Te zijner ere zal een feest georganiseerd worden. Wie komt daarvoor beter in aanmerking dan het gezelschap van Pachigam: een toneelvoorstelling die teruggrijpt naar de mythologie van het land, en een keur van traditionele gerechten… Helaas breekt op dit ogenblik de oorlog uit tussen Pakistan en India. Ze eisen beide Kashmir op. Terwijl daarnaast revolutionaire benden strijden voor de onafhankelijkheid – anderen zich inzetten voor terugkeer naar ‘oude waarden’. Op het feest heeft rokkenjager Max zich verliefd op de oogverblindende Boonyi, echtgenote van Shalimar. Deze ziet een avontuur met de westerse rijke man, die een nieuwe wereld en toekomst opent, wel zitten – zij zal zwanger van hem worden. Onder dwang zal de baby, India, Booyi ontnomen worden en het Amerikaanse koppel naar de US vergezellen om daar op te groeien… 

De impact is groot: Booyi trekt zich terug in een hutje in de bergen, verslonst en overleeft slechts dankzij de zorg van vriendinnen en vader. Haar echtgenoot Shalimar zweert haar, Max en de baby te zullen vermoorden; hij geeft zijn talent op en sluit zich aan bij een bende die moordend en plunderend door de streek trekt. De oorlog woedt. En het internationaal terrorisme duikt op in Kashmir. Ook in Pachigam. Waar de vrouwen die zelfs nooit een hoofddoek droegen plots gedwongen worden zich in een boerka te verstoppen. Het televisietoestel, des duivels, zou geweerd moeten worden. Dat is hen een stap te ver. Wel, als toegeving, ontzeggen ze hun eeuwenoude vrienden de hindoes de toegang. Deze zijn hierdoor zo beledigd dat ze de woning tijdens een tv-avond in brand steken; gelukkig vallen er geen slachtoffers maar het toestel is wijlen. Een vonk bleek voldoende: de burgeroorlog is een feit. Het beoogde is gerealiseerd: Islam vecht tegen hindoes en Joden… Daarna zal het ganse dorp door een bende uitgemoord en platgebrand worden, van Pachigam zullen nog slechts lijken en verkoolde ruïnes resten. Shalimar heeft wegens een gezworen eed jarenlang moeten wachten eer hij Booyi kon vermoorden maar tenslotte zal hij dit toch kunnen doen. Dan moet hij naar de US… De moord op Max Ophuls laat hem in de gevangenis, de dodencel, belanden. Pas na de dood van haar vader komt India het verhaal over haar afkomst te weten en beseft zij dat Shalimar haar ook wou vermoorden. Enkele jaren gaan voorbij – zij bezoekt het graf van haar moeder in Kashmir, bestookt Shalimar in de cel met brieven. Tot deze tijdens een gevangenisopstand weet te ontsnappen. En ze oog in oog staan, een duel… 

Rushdie heeft in deze roman de trieste geschiedenis van Kashmir neergeschreven. De strijd om onafhankelijkheid, hoe dat mooie gebied de politieke speelbal werd van twee landen, met inmenging van grootmachten. Hoe dit alles resulteerde in een burgeroorlog waar bevolkingsgroepen die eeuwenlang vriendschappelijk samenleefden vijanden werden. Een gruwelijk verhaal van geweld, moord, verkrachting, etnische zuivering. Maar het is ook een verhaal van liefde. Tussen al die mensen, wat ze wisten op te bouwen. Van individuele liefde ook. En deze voor dat mooie land, een ode aan de streek – wat het gebeuren des te vreselijker maakt. Een tocht doorheen de geschiedenis en de mythologie van Kashmir, met talrijke verhalen, legenden. Een vaak poëtische ode. “…dat de wereld van de natuur ons verklaringen gaf om betekenissen die we niet konden bevatten te compenseren. De schuine stralen van het koude zonlicht op een pijnboom in de winter, de muziek van water, een roeispaan die door het meer snijdt en de vlucht van vogels, de adel van de bergen, de stilte van de stilte. We krijgen het leven maar moeten aanvaarden dat het onbereikbaar is en genieten van wat door het oog, de herinnering, de geest kan worden omvat.” Een wrange, pijndoende, liefdevolle roman…     

THE ENCHANTRESS OF FLORENCE

‘The Enchantress of Florence’ (2008) is een magistrale roman. Niet omwille van het verhaal, hoewel de avonturen, de omzwervingen van Uccello, alias Niccolo Vespucci, alias Mogor dell’ Amore best spannend zijn. Hoewel de belevenissen aan het Hof van de Grootmogol zeer boeiend blijven. Net als alles dat gebeurt in en rond Firenze. Maar dat alles is lang niet de essentie van het werk. Salman Rushdie verbindt hier de Italiaanse renaissance met de leefwereld en cultuur van het Oosten: een vruchtbare botsing: tegenstellingen, symbiosen… Hij schotelt ons de geschiedenis van Firenze voor, het pausdom, het geslacht der Medici, de strijd van de Italiaanse steden, de corruptie. Parallel maken we kennis met de Oosterse leefwereld, gebruiken, godsdienst, cultuur.
Het werk is een kluwen, een heus labyrinth van verwijzingen: historisch, literatuur, filosofie, religie, mythologie, zowat alle kunsten komen aan bod. Dit met telkens dubbele, zelfs driedubbele bodems – niets is wat het lijkt. Realiteit en sprookje vloeien onmerkbaar in elkaar over, geschiedenis en droombeeld worden door elkaar heen op eenzelfde doek geprojecteerd tot je als lezer bijna de focus kwijt raakt. De auteur brengt je tijdig weer op het juiste pad. Het is een ode aan de droom van de kunstenaar. In een taal die zo poëtisch is, zo rijk aan beelden, dat de betovering die in het verhaal voortdurend geschetst wordt, ook hieruit spreekt: plot en taalmiddel zijn één. De personages zijn, hoe reëel ze vaak ook zijn (vooral de historische figuren die we in Firenze ontmoeten), hoofdzakelijk een soort fabelfiguren. Niet alleen de koningin, echtgenote van de Grootmogol, die niet werkelijk bestaat maar een droomcreatie is die door de heerser tot een pseudo-leven werd gewekt, is zo’n fantasme. In wezen zijn alle personen onwezenlijk, bewegen ze zich als schimmen in een sprookje, in een mythische wereld. Maar achter dat fantastische duidt Rushdie nu net heel bittere waarheden en een trieste realiteit. Krachtig!          

JOSEPH ANTON
In zijn autobiografische roman “Joseph Anton” beschrijft Rushdie de gebeurtenissen die volgden op het uitspreken van de fatwa. Deze roman werd gepresenteerd in het najaar van 2012 in diverse landen, waarbij hij op 13 november 2012 ook een openbaar interview gaf in de Brusselse BOZAR. In dat interview benadrukte hij onder andere dat de gebeurtenissen hem als schrijver niet veranderd hadden. (Wikipedia)

THE GOLDEN HOUSE

Met ‘The Golden House’ (2017) beschreef Rushdie zo ongeveer alles wat fout liep in het Amerika op weg naar, en onder de bezielende leiding van, de heer Trump. De magnaat Golden, die hals over kop met zijn drie zonen uit Dubai vlucht na de gewelddadige dood van zijn echtgenote (bij een terroristische aanslag), staat symbool voor dit heerschap. In zijn land van herkomst hield hij zich met allerlei onfrisse praktijken onledig, bouwde een imperium en kapitaal op – een bezigheid die hij in de US vlot verderzet vanuit zijn meer dan riante woonhuis. Dit alles wordt verteld door een jongeman die in de buurt woont en de ambitie bezit over de intrigerende familie Golden een film te maken. Hij knoopt vriendschapsbanden aan met de zonen en zelfs met de patriarch Nero Golden – Nero, jawel, ook de zonen dragen voornamen uit de Romeinse tijd: voortdurend worden linken gelegd met het Romeinse imperium, de machtswellust, de misdaden, de diverse personen en gebeurtenissen… talloze parallellen. Waarmee het thema van deze magistrale roman, dit epos, blootgelegd is: de strijd tussen goed en kwaad. Maar vooral ook de dunne lijn tussen wat goed en wat kwaad is. Want de verteller die steeds meer persoonlijk betrokken raakt bij het gezin – tot hij zelfs de biologische vader wordt van de vierde zoon van het geslacht Golden, kampt uiteindelijk zelf met de dubbele moraal. We maken de euforie mee van het Obama-tijdperk, het verdorven binnensluipen van de Trump-troepen, tot langzaam het imperium verbrokkelt. De ondergang geschiedt geleidelijk maar des te pijnlijker. Het wordt een thriller ook, de zonen ontkomen het lot niet dat in de beste tragedie voor hen voorbehouden is. De patriarch takelt af. En hoe anders dan met een brandend Rome zou dit kunnen eindigen. Spannend, zeker! Een politiek manifest, ongetwijfeld! Rushdie beent hier de politiek én de figuur van Trump uit, genadeloos, tot het bot. Met humor, maar schrijnende, bittere humor. En niet rechtstreeks, het blijft symbolisch, de lezer mag zoeken en puzzelen, alert blijven. Een boeiend werk.   

Johan de Belie & Ronny De Schepper

(*) Integendeel! Er werd zelfs een dikke premie uitgeloofd!
(**) Robert Irwin, Falling towards England, Times Literary Supplement September 30, 1988