35 jaar geleden: “Romeo en Julia” van Dirk Tanghe

Vandaag is het 35 jaar geleden dat ik in de Brusselse K.V.S. naar “Romeo en Julia” in een regie van Dirk Tanghe ging kijken. Nog altijd één van mijn mooiste theaterervaringen.

De jonge cast heeft later nog vaak “de boekskes” gehaald omdat ze in allerlei populaire projecten zijn terecht gekomen. Zo werd Julia vertolkt door een sprankelende Anneke Tuts, op dat moment ook nog backing vocaliste in een punkgroep en dus helemaal niet de voorafspiegeling van het truttige personage waarmee ze in “F.C.De Kampioenen” zal beroemd worden. Romeo werd gespeeld door de veel te jong overleden Donald Madder, die op bovenstaande foto Tybalt, gespeeld door Michael Pas, in bedwang houdt. Donald Madder zal de oorspronkelijke Tom De Decker in “Thuis” worden (rol die na zijn dood werd overgenomen door Wim Stevens) en Michael Pas zullen we nog in diverse gedaantes tegenkomen. Met hem heb ik achteraf ook een lang gesprek gehad. De andere jonge kerel die Pas in bedwang houdt (Benvolio als ik me goed herinner) was Walter Michiels, later als Pico eveneens in “F.C.De Kampioenen” terecht gekomen, maar daarna dus helaas vooral voer voor “de boekskes”…
De jongens staan allemaal in zwembroek (behalve dan Michael Pas) omdat Dirk Tanghe een zwembad als decor gebruikte voor een upgrade van het verhaal. Bij het groeten was het echter juist Michael Pas die de toeschouwers verraste met enkele “flicflacs”. Toen ik dit aangreep om hem te vragen of hij dan zo’n sportief knaapje is, was hij uiterst verbaasd als ik daarmee kwam aandraven: “Heb je dat gezien? Dat heb ik nochtans maar zeer zelden gedaan. Soms gebeurde het echter dat een zaal echt zo enthousiast was, vooral bij jeugdvoorstellingen, dat we moesten blijven terugkomen en dan gooide ik bij het groeten soms wel eens een paar flicflacs ja. Maar om nu op je vraag te antwoorden, het spreekt vanzelf dat je daarvoor wel getraind moet zijn. In mijn collegetijd heb ik veel geturnd. Ik was lid van de keurgroep en we trainden werkelijk soms tot tien uur in de week. Op een bepaald moment ben ik wel gestopt met de competitiesport, maar ik heb mijn conditie altijd onderhouden, omdat je dat als acteur goed van pas komt. Een acteur moet sowieso fysiek al goed in orde zijn, want je moet je bewust zijn hoe je lichaam in de ruimte beweegt. Daarom krijg je ook in Studio Herman Teirlinck veel acrobatie, ballet en schermen e.d. Niet alleen om die specifieke vaardigheden aan te leren, maar ook om dat lichamelijk bewustzijn te ontwikkelen.”
Uit een gesprek met Robbe De Hert leerde ik dan weer dat hij Michael Pas had uitgekozen voor “Blueberry Hill” omwille van zijn vertolking als Tybalt. Michael Pas: “Heeft hij dat dan gezien? Dat wist ik niet.”
Een jaar later ben ik nog eens gaan kijken naar de herneming van dit stuk waarin een stelletje “yuppies” niet enkel op muziek van de Italiaanse Goden (Umberto Tozzi, Eros Ramazotti, Riccardo Cocciante…) dansen, naast een fragmentje uit “La Traviata”, maar er is natuurlijk ook de aandoenlijke sax uit “37° le matin” en “Paranoimia” van The Art of Noise dat, ontdaan van zijn tekst, uitstekend past om de sfeer rond het zwembad op te roepen (*). Aan Luc Rasquin vertelde Dirk in De Rode Vaan hierover: “De mensen herkennen onmiddellijk de muziekfragmenten die ik « geleend » heb uit diverse opera’s en dat stuit hen tegen de borst. Ze hebben gelijk ! Eigenlijk zou ik voor elke nieuwe productie een nieuwe, unieke muziek moeten laten schrijven. Ik zou bijvoorbeeld een storm willen die klinkt als een ouverture van Wagner, die tenminste die « kleur » heeft, maar toch nieuw is. Het is dan een verklanken van wat ik voel bij de oorspronkelijke muziek. Zelf kan ik geen noten schrijven noch piano spelen, ik moet dus een beroep doen op iemand die mij goed begrijpt en dat werk aankan.”
Toch hoeft het niet te verwonderen dat een aantal mensen het over verraad van Shakespeare hadden. Wat gelukkig niet kon verhinderen dat we het warmste en langste applaus meemaakten dat we ooit in de Brusselse KVS te horen kregen. En terecht. Dirk Tanghes bewerking van Shakespeares liefdesdrama is verbazingwekkend, jong, vitaal, enthousiasmerend, spectaculair, sympathiek, tragisch, gevoelig, groots. En de jonge regisseur is wel degelijk trouw aan Shakespeare. Alleen heeft hij het lef om van theater weer een belevenis te maken. Daarmee trapt hij ongetwijfeld op vele zere tenen, maar hij palmt ook vele toeschouwers in.
Het is al een waagstuk om een moderne enscenering van « Romeo en Julia » te brengen, schrijft Luc Rasquin in De Rode Vaan. In wezen is de plot immers erg eenvoudig, een staalharde constructie die inspiratie leverde voor talloze versies, tot een lange reeks « weekendfilms » toe. Maar Dirk Tanghe wou ontsnappen aan de banaliteit en het stuk opnieuw zijn universele waarde geven. Daarvoor ensceneerde hij de tragedie op een zeer gedurfde, inventieve wijze, modern en toch tijdloos, spectaculair en toch ingetoomd. Het tijdloze karakter wordt benadrukt door de kostumering (ontworpen naar de ideeën van Tanghe zelf, net als het decor). Bij een eerste blik lijkt de kledij hedendaags, wat al vlug ontzenuwd wordt door accenten uit andere tijden. Bovendien geeft de kledij ook een commentaar op het personage. Graaf Paris, aan wie Julia dreigt uitgehuwelijkt te worden, draagt een stijf duur pak. Heethoofd Tybaldo mag even in een hippiepak verschijnen. Het pakje van Julia is een kruisbestuiving tussen de sensualiteit van Gianni Versace en de grand chic van Coco Chanel. Het geeft de gevangenschap van het meisje weer. Haar ontluikende liefde dreigt gesmoord te worden in de hypocrisie, de « regels van het huis » en de maatschappij.
Tanghe heeft voor een inventief decor gezorgd, prachtig in zijn witte eenvoud, open voor talloze mogelijkheden. Het zwembad op de voorgrond herinnerde ons even aan het zand uit « De Vrek ». Toen ging de eerste rij met zand in de zakken huiswaarts, nu werden deze toeschouwers getracteerd op een nat pak. Het kon de pret niet deren. Tanghe sprong trouwens zelf het water in tijdens de staande ovatie.
Tanghe heeft « Romeo en Julia » teruggebracht tot een aaneenrijging van de hoofdmomenten. De ballast werd overboord gegooid, niet de inhoudelijke kracht, die teruggevonden werd. Het is trouwens de eerste keer dat wij ontroerd werden door « Romeo en Julia » (**). We waren het stuk al als een onmogelijk op te voeren draak gaan beschouwen (sorry Shakespeare-aanbidders, ondanks dat ongeloof durven we ons overigens onder jullie rangen rekenen). We hebben gewoon moeten wachten tot iemand de sleutel vond. Tanghe is ervoor teruggekeerd naar het vroeg-Elisabethaanse toneel, maar dan wel ontdaan van zijn dilettantisme. Door subtiele verwijzingen roept hij de warme sfeer op van clownsacts en variéténummers. Zo krijgen we een onvergetelijke, originele « balkonscène » op een dunne balk boven het podium. Spektakel, maar niet omwille van het spektakel. Elk « nummer » krijgt betekenis en functie.
Nog een waagstuk is het brengen van dit bijna drie uur durende stuk met een zeer jonge, grotendeels totaal onervaren cast. De weinige profs worden vergezeld van 32 jonge mensen, die de Montacchi’s en de Capuletti’s gestalte geven. An Tuts, Julia, heeft wel net een opleiding achter de rug, maar ook zij zet haar eerste passen op het grote podium. Romeo wordt vertolkt door Donald Madder (jawel, zoon van de Antwerpse regisseur-acteur, Tanghe houdt echter vol dat hij dat niet eens wist). De jonge mensen werden geselecteerd in audities. Af en toe falen ze. Maar wat Tanghe weet te bereiken met deze onervaren cast is gewoon ongelooflijk. De fragiele Julia weet het hele podium te vullen. Enkele keren gaat ze onderuit, maar dat zijn schoonheidsfoutjes die allicht nog zullen bijgeschaafd worden. Ook de KVS-acteurs komen tot een opmerkelijke prestatie. We zagen echter niet in wat de rol van Gerda Marchand aan het stuk kon toevoegen. Het is trouwens één van de punten waarbij we de wenkbrauwen optrokken. Ook de overgangen worden wel eens verwaarloosd. De jonge acteurs hebben ook niet altijd de kracht het spel van herhaling te laten werken.
Maar al bij al is dit vitten als we terugdenken aan het geheel. « Romeo en Julia » wordt gebracht als « totaalspektakel » met passages die regelrecht naar de musical verwijzen. Maar alles blijft in functie staan van de ontroerende scènes. Tanghe toont ons dat emoties opnieuw « kunnen » in het theater.
“Romeo en Julia” was, net als “De getemde feeks”, op televisie te zien en hoewel ik er zelf erg van heb genoten, wilde ik toch weten wat Dirk daar zelf van dacht, want tenslotte waren die producties niet voor het televisiemedium bedacht…
Dirk Tanghe: “Het is wel zo dat ik veel contact heb gehad met Berend Boudewijn, die de televisieregie voor zijn rekening heeft genomen. Hij heeft Romeo en Julia bijvoorbeeld wel zeven of acht keer gezien en hij heeft dan met mij de mogelijkheden onderzocht om zo’n theaterproductie op een televisieschermpje te krijgen. En met een zeer beweeglijke cameravoering is hij er volgens mij wel in geslaagd dat stuk zeer spontaan, zeer ‘telegeniek’ te laten overkomen.”
“Natuurlijk kan je het spanningsveld met een zaal nooit overbrengen op een televisiescherm, maar aan de andere kant kan je op de televisie met close-ups werken, je kan de acteurs als het ware in de ogen kijken.”
“En ook het ritme van de voorstelling werd goed weergegeven, bijvoorbeeld op het feest of tijdens het gevecht, wanneer de camera werkelijk over de schouders van de acteurs meekijkt. Daarvoor was het wel noodzakelijk om een paar scènes apart over te doen, zonder publiek, omdat de camerabewegingen anders de mensen in de zaal zouden hebben gehinderd.”
“Kortom, ik was heel enthousiast, want ik heb reeds vele theatercaptaties gezien en slechts zelden heb ik daarvan kunnen genieten. Anderzijds blijven het natuurlijk wel twee aparte media. Vandaar dat we voor De getemde feeks een volledige herwerking in de studio hebben gemaakt. De stuk hebben we helemaal aangepast aan de wetten van de televisie en dat werkt!”
Hoe dan ook, hiermee bewijst Dirk Tanghe dat klassiekers niet per definitie saai en ouderwets moeten zijn. Zijn succes spreekt wat dat betreft boekdelen. Toch krijgt hij veel kritiek te verduren. Zoals Franz Marijnen tegen Viviane Redant in Stepsmagazine van april ’91: “Van schrappen, hakken en herschrijven wordt een tekst zelden beter. Als je uit Romeo en Julia de laatste sleutelscène schrapt en vervangt door wat infantiel geploeter in een zwembadje, dan moet je toch even op retraite.”
Dirk Tanghe: “In de ogen van vele mensen ga ik oneerbiedig om met bestaande teksten. Maar ik denk dan: laat er mij dan maar liever oneerbiedig mee omspringen i.p.v. alweer museumtheater te maken, stofferig, grijs, middelmatig, dood, ellendig, vervelend. Ik werk het liefst met jonge mensen, die nog onzeker zijn. Ik geloof in mensen die openstaan voor mijn grote wervelstorm. Ik geef ze anderzijds ook medezeggingschap bij de creatie. Ik wil dat het ‘onze’ Shakespeare wordt, niet de mijne.”
Tanghe moet zich ook altijd verontschuldigen voor het feit dat hij zijn acteurs niet in drek en pis laat wentelen: “Ik hou niet van theater in de echte vuilnis. Ik hou niet van geweld op scène zodanig dat het bloed eruit gutst. (…) Ik hou van mooie dingen, ik ben zo.” (De Morgen, 10/10/1986)
En tegen Luc Rasquin in De Rode Vaan: « Is het de bedoeling dat je de verveling toont op je scène ? Ja sorry, niet met mij ! Verveling is de werkelijkheid, ik wil geen werkelijkheid op de scène. Wel een illusie ervan ! »

Referenties
Ronny De Schepper, “Ik wil dringend terug naar mijn eigen manier van werken“, De Rode Vaan nr.4 van 26/1/1990
Luc Rasquin, Ook emoties mogen weer in het theater, De Rode Vaan nr.9 van 1988

(*) Dirk heeft later speciaal voor mij al deze nummers op een cassettebandje gezet dat ik zowat rot heb gedraaid. Na al die jaren nog eens hartelijk dank hiervoor, Dirk!

(**) Luc Rasquin had duidelijk de versie van Zeffirelli niet gezien, toen wij die op het college als “filmforum” kregen voorgeschoteld.