45 jaar geleden: Elton John in de USSR

45 jaar geleden was Elton John zogezegd (*) de eerste westerse popster die mocht optreden in de Sovjetunie. Of beter: de internationale berichtgeving die Eltons bezoek aan de USSR losmaakte, zorgde ervoor dat het een belangrijker evenement werd dan alle eerdere tournees daar door westerse artiesten. Er werd gezegd dat het “de allerbelangrijkste stap voorwaarts in de Oost-West-relaties was sinds Chroesjtsjov in ’59 Hollywood bezocht”.

De Engelse rockzanger Elton John speelde tussen 21 en 28 mei 1979 acht concerten in de Sovjet-Unie – of formeel de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken (USSR). De tournee door twee steden (eerst Leningrad, daarna Moskou) was een belangrijke gebeurtenis te midden van spanningen tussen de Sovjet-Unie en het Westen, en een teken van de opkomende tolerantie van de communistische autoriteiten jegens de westerse populaire cultuur.
Als resultaat van de tour gaven de Sovjetautoriteiten in juni 1979 toestemming aan de staatsplatenmaatschappij Melodiya om Eltons album “A Single Man”, waarmee dit het eerste westerse popalbum was dat officieel in de USSR werd uitgebracht. [**]
Het verblijf van Elton John in het land was het onderwerp van de televisiedocumentaire “To Russia with Elton”. De live-uitzending van BBC Radio 1 van de show van 28 mei, gehouden in de Rossiya Concert Hall in Moskou, markeerde de eerste stereo-satellietverbinding tussen de USSR en het Westen.
De concerten waren onderdeel van Elton John’s “A Single Man” tour en werden uitsluitend uitgevoerd onder begeleiding van percussionist Ray Cooper (***). John’s concept voor de tour was om de visuele extravagantie van zijn eerdere optredens te vermijden en ervoor te zorgen dat hij zich concentreerde op zijn zang en pianospel. Net als bij zijn shows eerder tijdens de tour, in Europa en Israël, bestonden de Russische concerten uit een set die alleen door John werd uitgevoerd, gevolgd door een set met Cooper, die een reeks percussie-instrumenten bespeelde. De shows duurden ruim twee uur.
John geloofde dat hij de kans kreeg om in de USSR te spelen, simpelweg omdat hij erom vroeg. Hij zei dat de Sovjetautoriteiten graag andere rockacts, waaronder Eric Clapton, Paul McCartney en Pink Floyd, wilden bezoeken, maar niet zeker waren van het juiste protocol bij het uitnodigen van westerse artiesten. Bovendien stonden de Russen volgens John wantrouwend tegenover Amerikaanse promotors. Nadat de manager van Elton John, John Reid, een verzoek had ingediend bij de Sovjet-ambassade in Londen, woonde een cultuurfunctionaris van de ambassade op 17 april zijn show in Oxford bij. Onder de indruk nodigde de vertegenwoordiger Elton John uit voor tien concerten in Leningrad (het huidige Sint-Petersburg) en tien in Moskou; in plaats daarvan stemde Reid in met vier shows in elke stad. De concerten werden gepromoot door Harvey Goldsmith en het Russische gezelschap Goskontsert. John’s betaling van $ 1000 per show was het laagste dat hij had ontvangen sinds hij begin jaren zeventig in de Troubadour, een club in Los Angeles, speelde.
Johns imago als een rijke, flamboyante en openlijk biseksuele entertainer stond op gespannen voet met het sobere imago dat werd omarmd door de doctrine van de communistische partij. Hij en zijn gevolg vlogen op 20 mei naar Moskou. De groep werd met spoed naar een treinstation gebracht en reisde vervolgens ’s nachts met de trein naar Leningrad. De muziek-, geluids- en andere podiumapparatuur werd per vrachtwagen door Europa naar Leningrad vervoerd.
De vraag naar de acht concerten was groot, met ticketprijzen van 8 roebel, wat tweemaal het gemiddelde weekloon in de Sovjet-Unie was. Ruim 90 procent van de kaartjes werd ingenomen door hoge partijleden, diplomaten en militaire officieren. De rest wisselde van eigenaar op de zwarte markt voor tot wel 25 keer de officiële prijs. Net als bij andere westerse artiesten was de muziek van Elton John in de USSR alleen via illegale import verkrijgbaar. Destijds kostten zijn platen op de zwarte markt ongeveer $ 70 per stuk.
De openingsshow vond plaats in de Bolshoi Oktyabrsky-concertzaal (Grote Oktober) met 3800 zitplaatsen, waar de sfeer ongewoon formeel en gereserveerd was voor een rockconcert. John’s eerste nummer van de avond was “Your Song”. Toen de huislichten aangingen na zijn laatste nummer, “Crazy Water”, maar voordat hij terugkeerde naar het podium voor zijn toegift, verlieten veel van de hoge functionarissen de zaal. De echte fans begonnen toen vanuit hun stoelen aan de achterkant van de zaal naar het podium te lopen. Terwijl John en Cooper verschillende toegiften uitvoerden, dansten deze fans vrijuit, zongen mee en gaven vredestekens aan het beveiligingspersoneel in wat auteur David John DeCouto beschrijft als “een buitengewoon vertoon van verzet”. Robert Hilburn van de Los Angeles Times woonde het concert bij en beschreef de scène: “Ik keek naar de gezichten van de officiële gasten. En er was die registratie van: ‘Waarom is dit allemaal aan de hand?’ En je ziet dit opkomen, en deze uitdrukking, enzovoort, en het is iets gevaarlijks, het is een werkelijk krachtige kracht. Je zag met deze muziek wat er in de jaren vijftig en zestig in het Westen gebeurde.”
Kranten over de hele wereld berichtten over het succes van het concert. Elton beschouwde het als de grootste prestatie uit zijn carrière tot dan toe, vooral omdat het grootste deel van het publiek niet bekend was met zijn opnames.
Na het openingsconcert werd John officieel verzocht zijn optreden te verzachten. Hij werd gevraagd om te stoppen met zo energiek piano spelen en zijn pianokruk omver te trappen tijdens ‘Bennie and the Jets’, en hij mocht zijn cover van ‘Back in the USSR’ van de Beatles niet spelen, maar voor de rest van de tour bleef Elton elk optreden toch afsluiten met “Back in the USSR”
Hij en Cooper waren verrast door het schijnbare gebrek aan enthousiasme van het publiek tijdens de tweede show in de Great October Hall; Vervolgens hoorden ze dat ambtenaren fans dwongen te gaan zitten zodra ze probeerden op te staan ​​of te dansen. Die avond verwerkte John het Russische lied “Midnight in Moskou” in “Bennie and the Jets”, terwijl zijn set verder een deel van Tsjaikovski’s pianoconcert nr. 1 bevatte.
John werd gevraagd diezelfde avond een privéconcert te geven in zijn hotel, ondersteund door Cooper op drums en Clive Franks, zijn geluidstechnicus, op bas (****). De volgende ochtend staakte John vanwege een ernstige kater het officieel goedgekeurde bezoek van hem en Cooper aan het Winterpaleis.
Na de laatste van zijn vier shows in de Great October Hall vertrok John met de trein naar Moskou, net zoals ikzelf dat tien jaar later ook zou doen. Fans verzamelden zich bij het treinstation om hem uit te wuiven, waarbij ze bloemen en kleine cadeautjes zoals teddyberen gooiden. Elton was tot tranen toe geroerd bij dit gebaar.
Eltons vier concerten in de Rossiya Concertzaal in Moskou werden goed ontvangen door het publiek. Ondertussen bezocht John een stadion dat werd gebouwd ter voorbereiding op de organisatie van de Olympische Zomerspelen van 1980 door de USSR. Naast zijn interesse in voetbal als eigenaar van de Engelse club Watford, keek hij ook naar een wedstrijd tussen Dynamo Moskou en een team van het Rode Leger.
Het laatste concert van de tour, gehouden in de Rossiya Concert Hall op 28 mei, werd door de BBC live door heel Europa uitgezonden. Het markeerde de eerste stereo-satellietverbinding tussen de USSR en het Westen. Deze opname van de show van 28 mei werd beschikbaar op verschillende bootleg-albums, waaronder “A Single Man in Moskou” en “Elton John Live from Moskou 1979”, een gelimiteerde dubbel-LP-vinylpersing uitgegeven voor Record Store Day 2019.

Het voorbeeld van Elton John werd uiteraard nagevolgd door tal van andere artiesten en niet van de minsten, zoals Eddy Wally uit Ertvelde, die achteraf aan de telefoon tegenover mij beweerde dat hij in Moscou Elton John had ontmoet. Die zou hem gezegd hebben: “Mister Wally, I remember you! You are the entertainer of the world!” En hij voegde er nog aan toe: “Elton John gooide bloemen in het publiek, maar in mijn concerten gooiden de fans bloemen naar mij!”

Ronny De Schepper (op basis van Wikipedia)

(*) Zo werd (en wordt) het meestal aangekondigd, maar Cliff Richard en Boney M. zijn toch geen kleine namen. En je zou kunnen zeggen: dat is eerder pop dan rock, maar Elton John is nu ook niet meteen de wildste rocker en zeker in deze formule was het eigenlijk een zeer “braaf” concert.
(**) Elton John “bedankte” in 1985 de Sovjetunie met “Nikita”, een erg Koude Oorlog-nummer, vooral dan in de videoclip.
(***) Sla me nu dood, maar op bovenstaande foto staat er toch een gitarist (een basgitarist, als ik het goed zie). Toegegeven, de man lijkt wel erg op Ray Cooper. Zou hij ook eens bas gespeeld hebben?
(****) Dat zou natuurlijk ook een verklaring kunnen zijn voor bovenstaande foto, maar het mag duidelijk zijn dat dit toch een optreden in een concertzaal was en niet in de lobby van een hotel!