Tachtig jaar geleden: Fausto Coppi krijgsgevangen genomen

Op 17 mei 1943 wordt de Italiaanse wielerkampioen Fausto Coppi in Tunesië gevangen genomen en verhuist later naar enkele concentratiekampen. Dat ik geen foto heb gevonden van Coppi in zo’n krijgsgevangenenkamp is niet zo verwonderlijk, maar dat ik geen enkele foto van tijdens de Tweede Wereldoorlog heb gevonden, vind ik wél merkwaardig. Daarom heb ik maar een foto geselecteerd waarop Fausto eruit ziet als iemand “die veel heeft geleden” (multatuli)…

Ik wil deze verjaardag vooral aangrijpen om een verhaal te weerleggen dat de Britse ex-prof Tony Bell als columnist in het wielerweekblad CYCLING heeft laten verschijnen. Via de rubrieken “Off the back” en “Well I never… Tony Bell’s fascinating facts from the world of cycling” verzorgt hij wekelijks zogenaamde “wielerweetjes”. In het nummer van 12 november 2005 maakt hij in deze laatste rubriek melding van volgende feiten (vrij vertaald uit het Engels): “Wist u dat Reg Harris die in een tankregiment diende in Afrika aanwezig was bij de gevangenneming door Britse troepen van de Italiaanse wielerlegende Fausto Coppi in 1942? Deze wielerhelden ontmoetten elkaar in een krijgsgevangenkamp dat in handen was van de geallieerden en Harris voorzag Coppi regelmatig van extra-voedsel en sigaretten op momenten dat de kampbewakers niet al te nauwlettend toekeken. Harris was zelfs van plan om een ontsnappingspoging voor Coppi op het getouw te zetten, doch de Italianen kozen op dat ogenblik de kant van de Geallieerden. Harris zou later gezegd hebben dat dit eigenlijk goed uitkwam want dat hij anders nog zou beschuldigd geworden zijn van verraad indien hij Coppi had helpen ontsnappen.”
“Dit verhaal lijkt me hoogst onwaarschijnlijk en ik heb de laatste dagen in mijn documentatie wat nagetrokken in verband met deze feiten” schrijft Hans op WielerArchieven. “Chronologisch kunnen we volgende feiten op een rijtje plaatsen voor deze – in hun respectievelijke disciplines – wielergrootheden. Reginald Harris was vanaf midden 1940 ingelijfd in het Britse leger en niet meer in staat om aan wielercompetitie te doen. Hij volgt uiteindelijk een opleiding als tankchauffeur en wordt met een ganse armada begin 1941 overgebracht naar Afrika per boot. Deze boottocht duurt omwille van de te volgen routes een dikke drie maanden. Via Freetown, de Kaap, Panama, Durban en Aden wordt uiteindelijk aangemeerd in Port Said (Egypte). Met het 10de Huzaren gaat hij vervolgens het verschrikkelijke woestijnstrijdtoneel tegemoet als tankchauffeur.”
In zijn autobiografie “Two Wheels To The Top, the autobiography of Reg Harris” preciseert Harris niet bepaald waar en wanneer hij nu juist gewond geraakte. Hij doet wel het volledige verhaal van de tragische gebeurtenis. Een aantal andere bronnen w.o. Velo Gotha, The Times e.a. vermelden dat hij betrokken geraakte in de bloedige slag om El Alamein. Feit is dat hij na de tankslag als enige overlevende van zijn tankbemanning naar een medische voorpost wordt overgebracht. Van daaruit gaat het naar een veldhospitaal ergens in de woestijn, vervolgens naar Alexandria om uiteindelijk te belanden in een basisdepot in Cairo. Wegens de opgelopen verwondingen – oppervlakkige brandwonden en shock – wordt Harris hier medisch ongeschikt bevonden voor verdere strijd aan het front. Hij zegt dat hij welgeteld, op twee dagen na, twee volle jaren in Afrika doorbracht.
Na een tijdje Cairo wordt hij huiswaarts gezonden. Eerst per schip naar Durban en vervolgens van daaruit met een ander schip naar Engeland. Hij komt terug aan in Engeland halverwege 1943. Tijdens deze laatste boottocht van Durban naar Engeland staat hij beurtelings mee in voor de bewaking van ongeveer 2000 Italiaanse krijgsgevangenen die op hetzelfde schip vertoeven en eveneens naar Engeland worden overgebracht. Harris wordt nog een tijdje ingezet als vrachtwagenchauffeur binnen zijn eenheid – een job die hem heel goed bevalt- om vervolgens definitief afgekeurd te worden voor verder legerdienst.
Volgens het boek “Fausto Coppi, the Campionissimo”, een Engelstalige bewerking van ” La Leggenda Di Fausto Coppi” in Italië gepubliceerd door La Domenica del Corriere moet Coppi ook al in 1940 ingelijfd geweest zijn in het Italiaanse leger. Hij krijgt echter geregeld een vrijgeleide van zijn legeroverste om wedstrijden te betwisten. In 1941 wint hij o.a. vijf wedstrijden, wordt in 1942 kampioen van Italie en verovert zelfs op 7 november 1942 het werelduurrecord dat op naam stond van de Fransman Archambaud. Enige tijd later wordt Coppi dan naar het front gestuurd: Tunesië wordt zijn strijdtoneel. Op 17 mei 1943 wordt Coppi er gevangen genomen en verhuist later naar enkele concentratiekampen.
“Naar mijn bescheiden mening concludeer ik dan eigenlijk dat dat verhaal over die vriendschapsbanden en die ontsnappingspoging quasi onmogelijk kunnen zijn,” schrijft Hans. Coppi wordt pas in 1943 gevangen genomen (17 mei) en niet in 1942 zoals Bell in zijn artikel beweert. Op dat moment was Harris al een tijd aan het strijdgewoel onttrokken. Als we veronderstellen dat hij inderdaad bij de slag om El Alamein gekwetst geraakte was hij toch al minstens sinds hetzij eind juli 1942, hetzij begin november 1942 weg aan het front want de deze veldslag verliep in twee perioden: de eerste slag van 1 tot 31 juli 1942 en de tweede slag in vijf fasen in oktober 1942: het binnenbreken (23-24 oktober), beuken (24-25 oktober), de tegenaanval (26-28 oktober), operatie Supercharge (1-2 november) en de uiteindelijke doorbraak (3-7 november). Bovendien opereerde Harris in Egypte en Coppi in Tunesië.
Harris verklaart in zijn boek dat hij midden 1943 terug in Engeland aankwam. Als volgens Bell de ontsnappingspoging opgezet door Harris ten voordele van Coppi er niet kwam omdat de Italianen de zijde van de Geallieerden kozen zit hier ook een tijdshiaat. De fascistische dictator Benito Mussolini werd op 25 juli 1943 door de Grote Fascistische Raad en in opdracht van Koning Victor Emmanuel III gearresteerd. Zijn vervanger, Generaal Pietro Badoglio sloot met de Geallieerden op 8 september 1943 een wapenstilstand. Harris zat op die data dus al terug in Engeland. Dat Harris ooit Italiaanse krijgsgevangenen diende te bewaken was dan wel mogelijk op dat schip dat hen van Durban naar Engeland bracht, maar als Coppi één van die ongeveer 2000 Italianen geweest zou zijn, zou hij ook nog van Tunesië naar Durban moeten gebracht zijn na 17 mei 1943 en hij heeft na zijn gevangenname dus ook nog in concentratiekampen gezeten! Logisch gezien dus ook onmogelijk.
“Noch Harris, noch Coppi hebben ooit in interviews, boeken of filmdocumentaires hierover gepraat,” gaat Hans verder. “Ik heb nog vandaag de videodocumentaire Maestro, the Reg Harris Story bekeken en Harris vertelt haarfijn wat er in de woestijnoorlog met zijn tank gebeurd is, maar de naam Coppi komt hierin nergens ter sprake.”
Hierop kwam een reactie van Marcel: “Harris werd dus afgekeurd en uit het leger ontslagen omwille van zijn oorlogsverwondingen wat hem echter niet verhinderde om later een prachtig palmares uit te bouwen als sprinter met zelfs wereldtitels op zijn actief. Ook een andere Britse renner werd destijds uit het leger ontslagen omwille van zijn oorlogsverwondingen: Dave Ricketts. Ricketts was bij de Britse Marine (Royal Navy) en naam deel aan een raid op een vijandelijk doel eind 1941 waarbij hij ook kwetsuren opliep die hem van verdere miltaire dienst vrijstelden. In het wielerblad The Bicycle van 8 juli 1942 leest men dat Ricketts voor het eerst na die feiten opnieuw in competitie uitkomt tijdens een pistemeeting . Als ik me niet vergis maakte Ricketts ook deel uit van één of andere Britse baanploeg tijdens de Olympische Spelen van 1948 in London.”
En Marcel besluit: “Ik had inderdaad in het verleden al wel eens opgemerkt dat Bell’s beide rubrieken soms ‘mankementen’ vertoonden, maar aangezien zijn verhaal over Harris-Coppi tamelijk echt overkomt ben ik sommige zaken eens gaan uitpluizen. Zo heeft hij nog niet zo lang geleden ook eens geschreven dat Stan Laurel, van het wereldberoemde komische duo Laurel & Hardy, ons beter bekend als de Dikke en de Dunne, ooit debuteerde als renner en zelfs mee aan de basis lag van de oprichting van een wielerclub waarvan hij de eerste clubkampioen werd! Dit moeten we dan zeker met een ‘dikke’ korrel zout nemen. Op de duur weet je met dergelijke rubrieken niet meer wat waar is en wat niet!”

Ronny De Schepper