Willem Kloos (1859-1938)

Het is al 85 jaar geleden dat in Den Haag Willem Johannes Theodorus Kloos is gestorven, een Nederlands dichter en belangrijk vertegenwoordiger van de Tachtigers. Hij was de eerste poète maudit in de Nederlandse letterkunde en eiste de eer op de stichter te zijn van De Nieuwe Gids (ten nadele van Willem Paap).

– het POETISCH PROGRAMMA VAN 80 (= zijn inleiding op de gedichten van Jacques Perk)
Het zijn geen oorspronkelijke leerstellingen, maar wel de combinatie ervan was nieuw.
1. Kunst = passie; Passie geeft zin aan het bestaan (cfr. Busken-Huet’s “Lidewijde” en Vosmaers “Amazone”)
2. Kunst om de kunst (cfr. Paap in Flanor)
3. Kunst = de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie (vgl. Shelley’s “defence of poetry”; in tegenstelling tot Goethe en Wordsworth)
4. Vorm en inhoud zijn één (cfr. Verwey in Flanor)
Belang:
coherent systeem
persoonlijk beleefd
met hartstocht geproclammeerd
“Poëzie is een zelfstandig naar eigen wetten luisterend verschijnsel dat niet het voortbrengsel is van verstandelijke aanleg maar het gevolg van een oorspronkelijke zielservaring die is afgestemd op de zinnen en moet worden uitgesproken in klanken en beelden“
Doel: deze emotie overbrengen op de lezer (faalt)
Studies
Hubert Michaël: “W.K., zijn jeugd, zijn leven, een bloemlezing” (1965)
Conclusie: Kloos had zijn werken gepostdateerd (was enkel productief in z’n jeugd)
Peter van Eeten: “Dichterlijk labyrint” over Kloos’ jeugdliefde voor Jan Beckering, die zelfmoord pleegde omdat hij zakte in z’n toegangsexamen aan de universiteit. Ondanks het feit dat hij getrouwd was (zie verder), had Kloos duidelijk homoseksuele neigingen. Ook in zijn vriendschap met Perk was dat het geval. Volgens Antonin Van Elslander was dit “een spel van aantrekken en afstoten“, maar hij versprak zich (wellicht opzettelijk) en noemde het “een spel van aftrekken en aanstoten“.
Mystificaties
Om belangstelling op te wekken voor Nieuwe Gids en de oudere literatoren uit hun tent te lokken. (Ze staken de draak met de domineespoëzie en de late romantiek)
Voorbeelden
– “Grassprietjes of liederen op het gebied van deugd” (4 dln.)
1) een tuiltje poëzie voor het huisgezin
2) verse lauwerblaadjes om de hoofden van Ned. dichters
3) predikantenlyriek (hulde aan onzen geestelijken stand)
4) mengelpoëzie (> lukte niet helemaal (werden niet besproken)
Mei ’86: Kloos en Verwey “De onbevoegdheid der Hollandse literaire kritiek” -> rel -> iedereen wil het lezen -> doorbraak
Vanaf nr. 2: Kloos begint met zgn. lit. kritieken gebundeld in “14 jaar lit. gesch.”
Na zijn dood geraakt “De Nieuwe Gids” in fascistisch vaarwater, als hij wordt overgenomen door tweederangsdichter Alfred Haighton (merkwaardig detail: hij is driemaal gehuwd, telkens met een vrouw met één been). Kloos’ weduwe, de schrijfster Jeanne Reyneke van Stuwe – o.a. auteur van een Judith-stuk, met deze opmerkelijke afwijking van de andere stukken dat Judith op het einde zelfmoord pleegt met hetzelfde zwaard waarmee ze Holofernes had onthoofd, aangezien ze eigenlijk verliefd was op hem; toch had ze “haar goddelijke plicht” gedaan – liet dit ongehinderd gebeuren en als uithangbord bleef Lodewijk Van Deyssel fungeren, overigens ook prominent lid van de “Cultuurkamer”. Als Vlaamse auteurs bleven Felix Timmermans en Gerard Walschap hun medewerking verlenen. Anderzijds hoeft men er zich ook niet te veel van voor te stellen. Als troost voor alle uitgevers van tijdschriften kan ik zeggen dat er in 1943 nog 140 abonnees waren op “De Nieuwe Gids”, waarvan veertig gratis en tien in België… Het blad heeft de oorlog dan ook niet overleefd.
Leesvaardigheid
Willem Kloos: “Feith als criticus” (Leidraad p.336-342)
1. In welke opzichten vindt Kloos dat Feith een voorloper is van de Beweging van 80?
2. Leraars klagen er dikwijls over dat leerlingen te weinig belangrijke literaire werken lezen. Volgens Feith en Kloos hebben ze daar zelf schuld aan. Bewijs met stukken uit de tekst.
3. Hoe werd Feith een voorloper van de predikantenliteratuur (de veertigers)?
4. Kloos zegt niet dat Feith een preromanticus is, maar situeert hem zodanig tussen twee andere stromingen dat hij het zonder de eigenlijke term te gebruiken wel impliceert. Wat zijn die stromingen?

Ronny De Schepper