Vanaf 1808 schreef Charles Fourier (afbeelding) werken waarin hij een nieuw wereldbeeld schetste, een model waarbij alle mensen volledig tot hun recht konden komen. Zij zouden in gemeenschap samen kunnen leven, het werk doen dat het best bij hen paste, en zich ook emotioneel en seksueel kunnen ontplooien. Een van zijn principes was het “Klavier der Hartstochten”, waarmee hij uiteenzette hoe mensen zichzelf en de samenleving vooruit konden helpen door te doen wat hun het best lag, op verschillende momenten. Op het hoogtepunt van ontwikkeling voorspelde hij een achtduizendjarige toestand van perfect geluk (l’apogée du bonheur). In deze toestand zou de mens honderdveertig jaar leven, waarvan honderdtwintig besteed konden worden aan het nastreven van de vrije liefde.
In de “Syllabus errorum”, gevoegd bij de encycliek “Quanta cura” (1864) veroordeelt paus Pius IX o.a. de verdraagzaamheid en het principe van de godsdienstvrijheid, wat de rechtstreekse aanloop is naar het Eerste Vatikaans Concilie (1869-70), waarin de onfeilbaarheid van de paus werd gedefinieerd als reactie op bepaalde “modernistische” stromingen die de bijbel aan historische kritiek onderwerpen (cfr. “La vie de Jésus” van Renan). Haast tegelijk gaat deze vlucht in de irrationaliteit gepaard met het erkennen van zeven verschijningen van Maria door de kerk, o.a. in La Salette (1846), Lourdes (1858), Fatima (1917) en na de Eerste Wereldoorlog ook twee in België: Beauraing en Banneux.
Tot in het begin van de twintigste eeuw kwam kindermoord zeer frequent voor. Dat had uiteraard te maken met het gebrek aan voorbehoedsmiddelen, waardoor vele vrouwen ongewenst zwanger werden. Vaak vermoordden zij de kinderen dan kort na de geboorte ofwel lieten zij ze aan hun lot over, zodat ze na enige tijd krepeerden. De Belgische juristen Naus en Nypels pleitten voor begrip voor deze vrouwen en kregen in 1867 gedaan dat de Belgische wetgeving op dit vlak afweek van de Code Napoléon en kindermoord niet meer automatisch gelijkstelde met moord met voorbedachten rade. Het kon dus ook soms “doodslag” zijn. (Napoleon zelf had om de kindermoorden tegen te gaan de weeshuizen opgericht, waar pasgeborenen via de schuif of het rolleke te vondeling konden worden gelegd. Uiteraard was het niet pure menslievendheid die bij Napoleon voorop stond: de jongens waren voorbestemd om soldaat te worden, de meisjes kwamen in de prostitutie terecht.) Een “mooi” (sic) prozavoorbeeld van de pijnen die een vrouw destijds bij de geboorte moest doorstaan, vind je bij “Mrs.Craddock” van Somerset Maugham, p.118-129.
In 1868 werd de eerste “obscenity law” gestemd in Engeland (op basis waarvan later o.a. “Lady Chatterley’s Lover” en “Ulysses” zouden worden vervolgd) naar aanleiding van de invoering van… een erotisch schaakspel uit Japan.
In 1869 gebruikt de Hongaar Benkert von Kertbeny voor het eerst het woord “homoseksualiteit”, maar het zou nog tot op het eind van de negentiende eeuw duren vooraleer het woord in Frankrijk en Engeland (Havelock Ellis) ingang zou vinden. Voordien gebruikte men vooral de term “sodomie”, maar dat schiep nogal wat onduidelijkheid, aangezien deze term ook stond voor bestialiteit, masturbatie, pornografie, prostitutie en natuurlijk anale penetratie.
In 1883 vond Mortimer Granville de elektromechanische vibrator uit. Vóór die tijd werden zogenaamd “hysterische” vrouwen door artsen behandeld met een “vulvaire massage”.
De seksuologie was een belangrijke factor bij de codificatie van de manier waarop wij over seksualiteit denken. De pionier uit de laat-19de eeuw, Richard von Krafft-Ebing, schreef in zijn beroemde studie “Psychopathia Sexualis” (1886): “Seks is een natuurlijk instinct, dat met allesoverweldigende dwang en macht bevrediging eist.”
Wat kunnen we daaruit afleiden? Allereerst is er de nadruk op seks als een ‘instinct’ dat de fundamentale behoeften van het lichaam tot uitdrukking brengt; in de tweede plaats reflecteert deze uitspraak de postdarwinistische, laat-19de-eeuwse tendens om alle menselijke fenomenen te verklaren in termen van ingebouwde biologische krachten.
Tegenover een dergelijke opvatting stelt Prof.Jeffrey Weeks dat de betekenissen die we aan seksualiteit en het lichamelijke geven, sociaal gebonden zijn.
In 1891 veroorzaakte de vertaling van “Die Frau” van August Bebel grote ophef in Vlaanderen. De katholieken zagen hierin het bewijs dat de socialisten zich tegen het klassieke gezin keerden en voor “de vrije liefde” waren. In feite was het boek enkel maar een pleidooi om echtscheiding te vergemakkelijken, terwijl het zelfs waarschuwde tegen “echtschenners (die) niet handelen met een edel doel, met reine inzichten”.
In 1896 werd deze strijd nog opgevoerd toen Emilie Claeys, de voorzitster van de Gentse socialistische vrouwenvereniging op overspel werd betrapt.
In 1899 werden de boeken “Escal-Vigor” van Georges Eekhoud en “L’Homme en amour” van Camille Lemonier in beslag genomen. Alhoewel Eekhoud een links socialist was en daarom op steun van het dagblad Vooruit kon rekenen, stond de leiding toch negatief tegenover homoseksualiteit (“uranisme”, zoals Eekhoud het noemde). Dat kwam vooral voort uit de strijd die met de katholieken diende te worden uitgevochten. Homoseksualiteit werd de paterkens en broederkens vaak aangewreven als typisch voorbeeld van de schijnheiligheid die deel uitmaakte van de katholieke levenswijze. Ook werd homoseksualiteit aangehaald als een typische “afwijking” van de hogere klassen die in hun ledigheid toch niks anders te doen hadden. In die termen werd overigens ook het proces van Oscar Wilde in “Vooruit” verslagen, alhoewel men in het beste geval hem ook wel eens als “slachtoffer” van de maatschappij waarin hij leefde placht voor te stellen. In tegenstelling tot Wilde werd Eekhoud overigens vrijgesproken.
Ronny De Schepper
dagelijks iets degelijks 