530 jaar geleden: “De enige goede indiaan is een dode indiaan”

“Toen Columbus op 12 oktober 1492 voet aan wal zette in Amerika, woonden er 75 miljoen mensen, verspreid over het hele continent, en antropologen maken zich sterk dat er toen meer dan 2000 verschillende talen werden gesproken. Tegen het einde van de zeventiende eeuw, zo leren ons de jongste demografische studies, waren echter al meer dan vijftig miljoen Indianen het slachtoffer geworden van oorlogen, ziektes die ze nooit hadden gekend, slavernij en de genadeloze brutaliteit van de Europese kolonisten, die met hun vuurwapens op Amerika’s oorspronkelijke bewoners schoten als waren het konijnen. Ongetwijfeld de grootste holocaust uit de geschiedenis. In de twintigste eeuw werd die holocaust door Hollywood onbeschaamd voorgesteld als een heldhaftige en epische strijd van rechthartige, godvrezende blanken tegen barbaarse wilden. Stel je voor dat filmmakers de Jodenvervolging door de Nazi’s op die manier in beeld zouden hebben gebracht.”

Aan het woord is Patrick De Witte in Humo. Als inleiding op een stuk over westerns dient er wel op gewezen dat deze getallen voornamelijk slaan op de Zuid-Amerikaanse indianen. Dààr werd inderdaad niet alleen een enorme slachting aangericht, maar ook een prachtige cultuur vernietigd. Voor de Noord-Amerikaanse indianen ligt dat echter enigszins anders. Aangezien er geen vruchtbare grond was, waren die stammen noodgedwongen nomaden, outlaws zeg maar, die zelf ook niet vies waren van koelbloedige moordpartijen. Toch is het terugbrengen van een aantal dat wordt geschat tussen 7 en 10 miljoen tot 250.000 op de dag van vandaag niet mis! (*)
Die “vergoelijkende” redenering kwam ik destijds ook tegen op een tentoonstelling in Sint-Niklaas. Toen bakte de aanwezige Amerikaanse consul het wel erg bruin toen hij de verovering van het westen herleidde tot “een botsing tussen twee economische stelsels” (de indianen die nomaden waren en de blanke boeren). “Er zijn nog altijd stammen die hun weg niet hebben gevonden in de moderne maatschappij,” zo ging hij verder en wat hij daarmee bedoelde, illustreerde hij met het voorbeeld van een stam die olie had geboord en nu wel degelijk meedraaide in het kapitalistische systeem. Dat andere stammen daar nog niet toe gekomen zijn, “daar zullen de blanken ook wel schuld aan hebben,” aldus de consul, “maar het gaat hier niet om de schuld.” Dit bleek ook duidelijk in de catalogus waar men er niet onderuit kon om af en toe over de sociale wantoestanden te spreken, maar waar men nooit naar oorzaken daarvan zoekt, tenzij deze kunnen worden gevonden in een ver en veilig verleden, bijvoorbeeld de Spanjaarden (**). In de tweede helft van de 19de eeuw dienden de indianen immers noodgedwongen hun eigen nomadencultuur op te geven, omwille van de oprukkende blanken en de daarmee gepaard gaande quasi-uitroeiing van de buffel.
SPECIFIEK GENRE
Hoe dan ook, net als de oorlogsfilm is de western een genre dat z’n specifieke fans heeft. Als de film aan bepaalde eisen voldoet, is het voor de liefhebbers reeds dik in orde. Lange tijd was één van die clichés dat van de bloeddorstige indiaan. Nochtans was dit niet zo bij het ontstaan van de filmindustrie. Onder invloed van Longfellows “Hiawatha” werden er toen veelal positieve films gedraaid over indianen, zelfs door geattitreerde racisten als D.W.Griffith (“The Redman and the Child” uit 1908 en “The Mended Lute” uit 1909). In 1910 was er zelfs “White Fawn’s Devotion”, gedraaid door een echte indiaan, James Young Deer. Telkens ging het hier om liefdesverhalen waaruit vooral de opofferende rol van de Indiaanse “squaw” moest blijken. Vaak werd die rol gespeeld door Lillian St.Cyr, ondanks haar Frans klinkende naam eigenlijk een rasechte indiaanse uit de Winnebago-stam. (Bijna honderd jaar later, in het jaar 2000 toen de “political correctness” op zijn of haar hoogtepunt was, mocht men niet langer de term “squaw” gebruiken, omdat het eigenlijk “vagina” betekende en bij uitbreiding “hoer”.)
De ommekeer deed zich voor rond de tijd dat de filmindustrie van New York naar Hollywood verhuisde en dus bij de indianen terechtkwam. Dat het samenviel met die verhuis was echter puur toeval, want eigenlijk was het juist door een gebrek aan authenticiteit dat de ommekeer zich voltrok. Rond die tijd was immers de pulpliteratuur over het Wilde Westen erg populair geworden. Reeksen over Buffalo Bill, Billy the Kid of Kit Carson vlogen de deur uit. Deze werden echter geschreven door Amerikanen aan de Oostkust die nog nooit een indiaan van dichtbij hadden gezien. Niet gehinderd door enige kennis, schetsten zij een beeld van de bloeddorstige wilde om hun held nog meer uitstraling te geven. Dat de echte Kit Carson met twee indiaanse vrouwen was getrouwd (nà elkaar welteverstaan) zag men daarbij gemakshalve over het hoofd.
Zeldzaam zijn dan ook de westerns die er om de een of andere reden uitspringen. “A fistful of dollars”, “For a few dollars more” en “The good, the bad and the ugly” van Sergio Leone uit 1967 worden algemeen beschouwd als een keerpunt in de filmgeschiedenis. Tot dan toe waren (artistiek én commercieel) succesvolle westerns uitsluitend afkomstig uit de Verenigde Staten met regisseurs als John Ford (“The man who shot Liberty Valance”, “Stagecoach” en “Fort Apache”), Raoul Walsh (“High Sierra”), Howard Hawks (“Red River”, “Rio Bravo”, “Eldorado”) of John Sturges (“Gunfight at the O.K.Corral”, “The Magnificent Seven”).
Eigenlijk is dat natuurlijk logisch, want de Amerikanen, die altijd en overal “the biggest” willen zijn, zijn uiterst gefrustreerd over het feit dat zij zo goed als geen geschiedenis hebben (“I know people who’ve got whisky older than the United States,” schrijft Julie Burchill). Hun “roots” liggen immers hier, in Europa. Het enige waarop zij kunnen terugvallen, is de verovering van hun huidige vaderland op de oorspronkelijke bewoners, de indianen.

Nù kijkt men daar anders tegenaan, maar vroeger beschouwde men dat als een heldhaftige strijd, waarbij de Cultuur het haalde op de barbarij, de Religie op het heidendom. Een gevolg van deze opvatting was dat de onkreukbare Held het centrum van de western uitmaakte. Zo keken o.m. Alan Ladd, Gary Cooper, James Stewart en andere John Waynes ons van onder hun cowboyhoed recht in de ogen, terwijl ze wijdbeens de handen losjes op de patronenhouder lieten rusten.
UITSCHOT
Zoals gezegd, de realiteit was enigszins anders. Op een paar religieuze fanaten na, waren de meeste veroveraars van Twilde Westen een bende uitschot, ongeveer zoals het geboefte waarmee Australië in zijn ontstaansperiode werd bevolkt. De doorgaans vreedzame indiaanse bevolking, die een heel andere opvatting had over het “bezitten” van land, liet zich lange tijd met nepverdragen in de doeken doen. Bekend is de manier waarop ene Peter Stuyvesant zich het eiland waarop het latere New York zal worden gevestigd toeëigende voor de prijs van ongeveer een slof sigaretten.
Pas wanneer de indianen waren samengedreven op onvruchtbare reservaten, kwam er toch enig georganiseerd verzet dat meteen bloedig werd neergeslagen.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat de geschiedenis van Hollywood met een navelstreng verbonden is met de western.

Referenties
Ronny De Schepper, “De enige goede indiaan is een dode indiaan”, De Hoogste Tijd, maart 1998
Ronny De Schepper, De geschiedenis van de western, Film juni 1999

Ronny De Schepper, “De enige goede indiaan is een dode indiaan”, Pogen oktober 2000