Kate Chopin (1850-1904)

Het is vandaag 115 jaar geleden dat de Amerikaanse schrijfster Kate Chopin is overleden…

Kate Chopin werd geboren als Katherine O’Flaherty in St.Louis (Missouri). Ze was van Ierse (vader) en Frans-Canadese (moeder) komaf en huwde op haar negentiende met Oscar Chopin uit Louisiana. Ze vestigde zich met haar echtgenoot in New Orleans en runde daar een katoenplantage. Toen haar man in 1882 stierf keerde Chopin met haar zes kinderen terug naar St.Louis en begon te schrijven.
In 1899 schreef ze de roman “De ontnuchtering” (“The awakening”) over een vrouw (Edna Pontellier) die seksuele bevrediging zoekt buiten haar huwelijk. Het boek maakt evenveel ophef als “Madame Bovary”. Het maakte zijn titel echter waar: Chopin, die tot dan toe populaire romannetjes schreef, kwam tot de ontnuchterende constatatie dat ze vanaf nu geboycot werd (ondanks het feit dat het boek eindigt met de zelfmoord van het hoofdpersonage).
Toch was die roman geen totale ommezwaai, want ook in haar realistische korte streekverhalen is de invloed van Guy de Maupassant te bespeuren. Mede daarom wordt ze door de feministische stroming binnen de literatuurkritiek beschouwd als een belangrijke representant van de school van Amerikaanse realisten rond de eeuwwisseling en de literatuur over geëmancipeerde vrouwen.

Gezien haar woonplaats spelen vele verhalen zich af in Louisiana, meer bepaald in Natchitoches, zo b.v. de bundels Bayou Folk (1894) en A Night In Acadie (1897) en de verhalen At the Cadian Ball (1892) en Beyond the Bayou (1891), maar de 21 verhalen van Kate Chopin die Geertje Lammers selecteerde en vertaalde in de bundel ‘De storm’ (De Bezige Bij, 1980), zijn niet echt representatief voor het oeuvre van deze auteur. Vermits er geen teksten voorkomen die exclusief de Creoolse problematiek behandelen zoals die belicht werd in de eerste verzamelingen ‘Bayou Folk’ en ‘A night in Acadie’. De verhalen die we in ‘De storm’ lezen cirkelen bijna allen rond dé vrouw. Hoewel hier en daar toch zijdelings ook verwezen wordt naar wat de Creoolse gemeenschap te verduren krijgt – logisch vermits Chopin via haar halfbloed grootmoeder met hen verwant was. Zo komt ook hier het thema van de slavernij onvermijdelijk aan bod. Maar er werd dus geopteerd voor dat andere stokpaardje van Kate Chopin: de vrouw. Wat haar de naam en faam bezorgde van feministe wat zij niet wou zijn, niet pretendeerde. Zij komt niet op voor gezamenlijke rechten. Het gaat haar om het individu. Zij strijdt voor de individuele vrijheid. Oordeelt over relaties, huwelijk. Over seksualiteit en de eigen sensualiteit. Stelt de persoonlijkheid van de vrouw centraal. Maar spaart deze ook niet waar nodig, met scherpe ironie.

Een deel van de verhalen speelt in Natchitoches waar zij een deel van haar leven doorbracht op de plantage, andere zijn gelokaliseerd in de stad, St.Louis waar zij later woonde en kennis maakte met de hypocrisie van de blanke goegemeente. De bundel opent met het verhaal dat er zijn titel aan afstond ‘De storm’. Deze is aanleiding tot een cynische, of sarcastische, plot. Tijdens een hevige storm bedriegt Caliste haar echtgenoot met een vroegere vriend, Alcée, die voor het noodweer kwam schuilen. Haar man en zoontje komen thuis, beducht voor haar woede omdat zij te laat zijn en onder de modder zitten. Niets daarvan: Caliste is nog euforisch. Alcée anderzijds wiens echtgenote voor een gezondheidskuur op vakantie is, schrijft zijn vrouw een brief om haar te sommeren haar verblijf nog enkele weken te verlengen – schuldgevoel. Deze is hiermee in de wolken: extra vrijheid. Zo blijken alle partijen voldaan en happy; dankzij de storm!

Een tweede tekst past niet rechtstreeks in het rijtje vrouwenverhalen maar heeft het wel over emancipatie. We zien een dier in zijn kooi genieten van eten, drinken, dagelijks vers stro. Tot plots de deur open staat, de vrijheid! Nu start een leven van zoeken en van vinden, van genieten en van lijden. Maar: zonder kooi! In volgend verhaal kiest een jonge vrouw voor de kunst, de muziek, en zweert de liefde af: beide zijn voor haar onverzoenbaar. Daarna wordt een echtpaar ten tonele gevoerd dat voor wederzijdse vrijheid opteert tot een glimp van onterecht wantrouwen in hun relatie binnensluipt. Ironisch, maar Chopin poneert hier de betrekkelijkheid van het begrip vrijheid. De twee volgende verhalen stellen de kloof tussen arm en rijk aan de kaak. In het eerste wordt een welstellende jongedame verliefd op een landarbeider, en vice versa; zij oordeelt de relatie als onmogelijk wegens het standsverschil. Het volgende speelt in de stad waar een vrouw ijvert voor de zedelijke normen via een aantal verenigingen. Zij ontneemt een arme vrouw haar broodwinning omwille van een (verantwoorde) leugen waarop zij haar betrapt. Deze confronteert haar daarna met de werkelijkheid achter de vader en de verloofde van de dame, waar hun fortuin vandaan komt, hun gedrag. De hypocrisie van de maatschappij wordt blootgelegd. Positief is het volgend verhaal: een man bezoekt een vrouw die hij vroeger beminde maar die een ander huwde; nu leeft zij in armoede, is afgetakeld – desondanks heeft zijn liefde standgehouden. Heel wat anders: een man verstoot zijn echtgenote omdat, hoewel zij blank is, hun pasgeborene halfbloed blijkt waaruit geconcludeerd wordt dat haar afkomst niet ‘raszuiver’ is. Later komt hij tot de ontdekking dat het zijn moeder was die hém en de baby ‘bezoedelde… Chopin hoeft geen commentaar te geven, de plot spreekt in al zijn cynisme voor zich. 

Onstandvastigheid? Een vrouw, maandenlang door omstandigheden gescheiden van haar man, is vastbesloten tot echtscheiding tegen het advies en de wil van familie en vrienden in. Tot haar echtgenoot opdaagt en zij hem liefdevol omarmt! Een andere tekst met een vrouw die een hekel heeft aan een man die twee weken bij haar gezin logeert. Tot zij zwicht, hem beluisterend terwijl hij over zichzelf, over de schoonheid van de nacht vertelt, … zwicht voor de klank van zijn stem… Hij zal nog uitgenodigd worden. Of standvastig. In het verhaal waar een vrouw terwijl haar echtgenoot naar het front is verliefd wordt op een ander. Haar wettige man sneuvelt, zij is vrij maar de weduwe zal de herinnering aan haar echtgenoot trouw blijven en tot haar dood koesteren. Dit in tegenstelling tot wat gebeurt in ‘Het verhaal van een uur’: een jonge vrouw krijgt de melding dat haar echtgenoot overleden is. Droefheid? Nee, het overheersend gevoel: vrijheid! Tot even later de dode heel levend de woning betreedt. Zij is geschokt, wat een ontgoocheling – een hartaanval. Iedereen concludeert als oorzaak: de plotse overmatige vreugde. Cynisch. Er zijn ook tedere, warme verhalen. Dit over Mamzelle Aurélie, vijftig jaar, nooit gehuwd, tevreden met haar eenzaam bestaan terwijl zij haar plantage bestuurt. Onverwacht worden haar, tegen haar zin, vier kinderen van een buurvrouw gedurende enkele weken toevertrouwd. Een hele vermoeiende aanpassing! Wanneer de kroost wordt afgehaald zal zij hen missen en beseft zij de leegheid van haar bestaan. Zij heeft de warmte van de liefde voor de mens ontdekt. Ontroerend is ook het relaas van de arbeider die zich gedurende zijn één week verlof op pad begeeft om de bloemetjes buiten te zetten maar eerst zijn oma en neef gaat bezoeken. Hij treft de ene oud, de andere ziek, en hun kleine boerderij verwaarloosd aan. Tenslotte zal hij zijn week waar hij het ganse jaar naar uitkeek opofferen om de zieke te verzorgen, hun katoen te plukken…

Chopin stelt dus ook wel eens een man centraal. Net zo in de tekst die wel start met een vrouw die er niet toe komt een stapeltje liefdesbrieven van een minnaar te vernietigen. Anderzijds wil zij niet dat haar onwetende echtgenoot, indien zij sterft, hiermee geconfronteerd wordt. Vertrouwend op zijn loyaliteit hecht zij aan het bundeltje een nota om hen te vernietigen zonder te lezen’. Zo zal inderdaad gebeuren, de weduwnaar zal de geschriften in de rivier gooien. Maar dan besluipt hem de twijfel, de achterdocht: wat waren deze brieven. Liefdesbrieven? Hij begint alle mannen wantrouwend te bekijken, deze, of die, of hij? Hij gaat op zoek in de woning naar andere sporen, een vergeten brief of nota. Hij pluist alle boeken uit: misschien vindt hij een aantekening die hem iets reveleert. Zijn leven is een hel. Hij gaat in zijn twijfel en wanhoop de verdronken brieven achterna. De twee volgende verhalen staan tegenover elkaar. Wat betreft de reactie van de hoofdpersonages. In het ene besluit een jongedame na een zomerliefde van vijf weken, waarbij zij eerst aarzelde, tenslotte enkele maanden later in te gaan op het toen gedane huwelijksaanzoek en schrijft de jongeman een brief met haar (late) ja-woord. Deze was haar, zijn vakantieliefde, inmiddels vergeten. Maar ja, schuldbewust gaat hij naar haar toe, beseffend dat het zijn noodlot is. Heel anders reageert Dorothea uit het andere verhaal. Zij staat op het punt te trouwen wanneer haar verloofde ernstig ziek wordt. Twee maanden lang kunnen ze slechts hartstochtelijke brieven schrijven. Dan blijkt hij voor lange tijd naar het buitenland te moeten voor een kuur. Wanneer hij na lange tijd een dag op bezoek komt ziet zij hem vermagerd, lelijk geworden, uitgeblust, krachteloos. Afkeer! Zijn bedoeling: onmiddellijk huwen. Zij denkt: nooit, nooit, nooit…

Er wordt wel eens met de lezer gespeeld, niet alle teksten moeten een diepere verwijzing bezitten. Af en toe wil Chopin wel eens entertainen. Zo is er de tekst over een blinde die de huizen langsgaat, potloden verkopend in het (letterlijk) zweet zijns aanschijns – een wat tragisch begin. Dat nog tragischer lijkt te eindigen als hij de straat oversteekt net op het ogenblik dat twee trams elkaar kruisen. Er klinkt gegil. Je kan als lezer niet anders verwachten dan… maar. Heel spannend geschreven. Het kan ook zuivere poëzie zijn, een tekst over een beeld ‘De witte adelaar’ dat het leven vergezelt van een meisje, jonge vrouw, tot zij oud is, en zelfs nog verder, tenslotte op haar graf belandt. Wat een warmte, wat een gevoel.

Kate Chopin komt uit deze reeks verhalen met telkens een vrouw centraal niet tevoorschijn als feministe of suffragette, een etiket dat wel op haar gekleefd werd tegen haar wil. Haar personages zijn immers geen uithangborden, het zijn driedimensionale mensen, uitgetekende karakters. Met veel nuance. Zij maakt er levende individuen van, geen prototypen. Geen gevoelige thema’s werden geschuwd. De vrouwen stellen zich onafhankelijk op, willen zichzelf bevestigen. Het patriarchaat wordt bevochten. Chopin heeft aandacht voor de seksualiteit en sensualiteit van de vrouw als essentieel in haar beleving en relaties. En dan is er haar houding tegenover wat er fout loopt in de maatschappij: het raciaal onrecht, de houding tegenover rassenvermenging, de slavernij, en de hypocrisie die zij voortdurend aan de kaak stelt. Dit alles doet zij aan de hand van korte, zich snel ontwikkelende schetsen. In een rijke taal. Beeldenrijk, zoals bijvoorbeeld “Deze man had van het water in haar aderen wijn gemaakt, waar ze beiden dronken van waren geworden.” Kate Chopin, haar stijl, de wijze waarop zij de vrouw profileert en plaatst in de maatschappij: graag verleen ik haar een plaats naast Emily Dickinson en Louisa May Alcott.        

Johan de Belie