Joe Dassin (1938-1980)

Het is vandaag al 45 jaar geleden dat de Franse zanger van Amerikaanse afkomst, Joe Dassin onverwacht overleed op Tahiti.

Tijdens zijn optreden op 12 juli 1980 in het Port Canto in Cannes kreeg Joe een hartinfarct. Hij werd naar het Amerikaanse ziekenhuis in Neuilly gebracht waar hij twaalf dagen op de intensive care-afdeling werd verpleegd. Om te herstellen reisde hij met zijn twee zoontjes Jonathan en Julien, zijn moeder Bea en enkele vrienden op 16 augustus naar Tahiti. Daar kreeg hij op 20 augustus 1980 tijdens een lunch met zijn familie en vrienden zijn volgende en deze keer fatale hartinfarct.
Als je het goed nagaat, hebben we aan communistenjager Joe McCarthy te danken dat Joe Dassin een Franse chansonnier is geworden. Joe Dassin werd immers geboren in New York als zoon van Jules Dassin, een joodse filmregisseur, en Béatrice Launer, een succesvolle violiste. Hij groeide op in New York en Los Angeles, maar toen Jules Dassin vanwege zijn banden met de communistische partij op een zwarte lijst werd geplaatst, werd hem het werken in de Verenigde Staten onmogelijk gemaakt. Dit was voor Jules Dassin de reden om in 1950 met zijn gezin naar Europa (Engeland, Frankrijk en Zwitserland) te verhuizen.
Na het afsluiten van zijn studie aan het Institut Le Rosey in Zwitserland keerde Joe Dassin in 1957 terug naar de Verenigde Staten om aan de University of Michigan etnologie te studeren, want hij wilde terug naar zijn “roots”. Zo maakte hij de folkrevival mee en was er zelfs een onderdeel van door op te treden met nummers van Georges Brassens, die hij wel als “volksmuziek” verkocht omdat dit nu eenmaal zo “hoorde”. Terug in Frankrijk zong hij op zijn beurt Amerikaanse folksongs tot hij met zijn versie van “Guantanamera” in de hitparade geraakte en van dan af meer de commerciële toer opging.
In het begin was dat met wat men in het Engels novelty songs noemt, zoals “Les Daltons”, wat ik overigens nog heb gekregen van Johan de Belie. Het was het enige plaatje van Joe Dassin dat ik in mijn jeugd zou bezitten (zelfs na drie zomervakanties in het zuiden van Frankrijk), want het is pas na zijn dood dat ik heb ontdekt dat hij ook zeer waardevolle poëtische chansons heeft gemaakt, zoals “Ça va pas changer le monde” of “Le Jardin du Luxembourg” of “Et si tu n’existais pas” of “Dans les yeux d’Emilie” of “Et l’amour s’en va” en natuurlijk “Si tu t’appelles mélancolie”. Zijn grootste succes was echter ongetwijfeld “L’été indien”, geschreven door Toto Cutugno, al zal ook zijn “Champs Elysées” de eeuwigheid trotseren, al was het maar omdat het jaarlijks het lijflied is van de renners van de Tour de France.

Opvallend: vaak gaan zijn liedjes over relaties die spaak lopen. Daarom vroeg ik aan chatgpt of hij zijn eigen teksten schreef. Het antwoord was negatief: “De meeste van zijn grote hits zijn geschreven door professionele tekstschrijvers en componisten. Hij werkte vaak samen met Claude Lemesle, Pierre Delanoë en Jean-Michel Rivat, onder anderen.”

Maar zo snel komt men van mij niet af natuurlijk. Ik wilde dan weten of die tekstschrijvers hem gewoon teksten aanboden die ze hadden liggen of dat zij iets schreven op zijn aangeven. Het antwoord: “In het geval van Joe Dassin werkte het meestal niet zo dat hij zomaar uit een stapel teksten koos. Het was meer een gerichte samenwerking tussen hem en zijn vaste tekstschrijvers. Veel van Joe Dassin’s chansons draaien dan inderdaad ook rond liefdes die stuklopen, afkoelen of op een kruispunt staan. Dat was geen toeval:

• In de jaren zestig en zeventig waren liefdesliedjes veruit het populairste genre in de Franse variété. Tekstschrijvers als Pierre Delanoë en Claude Lemesle waren meesters in het uitwerken van relationele thema’s: niet enkel verliefdheid en passie, maar vooral ook de minder rooskleurige kant daarvan.
• Dassin’s warme, soms melancholieke stem leende zich uitstekend voor dat soort teksten. Waar een louter vrolijk chanson misschien oppervlakkig had geklonken, kon hij geloofwaardig die weemoedige toon brengen.
• Bovendien sloot dit aan bij de tijdsgeest: eind jaren zestig/begin jaren zeventig werd in de Franse popcultuur het beeld van de breekbare, onzekere liefde belangrijker dan dat van de eeuwige romantiek.

Dus: het was deels een artistieke keuze (zijn stem en imago), deels een bewuste lijn van zijn tekstschrijvers die hem positioneerden in dat repertoire.

Wil je dat ik een klein overzicht maak van een paar typische Joe Dassin-nummers waarin zo’n problematische relatie centraal staat? (Uiteraard. Dit zijn ze:)

• “Et si tu n’existais pas” (1975)
  Klinkt op het eerste gezicht als een liefdesverklaring, maar de tekst ademt tegelijk angst voor het verlies van de ander: wat als jij er niet was?
• “Ça va pas changer le monde” (1976)
  Een heel nuchtere, bijna koele tekst: de liefde is voorbij, maar “ça va pas changer le monde, il a trop tourné sans nous”. De wereld draait gewoon door, ook al stopt een relatie.
• “À toi” (1976)
  Gaat schijnbaar over toewijding, maar ook hier zit de melancholie in de ondertoon: liefde is broos en moet steeds opnieuw benoemd worden.
• “L’été indien” (1975)
  Zijn grootste hit. Eigenlijk een lied over een afgelopen passie: een herinnering aan een liefde in de nazomer die niet meer terugkomt.
• “Marie-Jeanne” (1974)
  Een verhaal van een verloren liefde, gesitueerd in een bijna nostalgische, weemoedige sfeer.
• “Si tu t’appelles mélancolie” (1974)
  Titel zegt alles: hier is de geliefde zelf bijna synoniem met melancholie, de liefde brengt geen vreugde maar zwaarmoedigheid.
• “Salut les amoureux” was zijn meest geliefd nummer. Claude Lemesle zegt over dit nummer:
  “Cela raconte le film d’une véritable rupture, avec une femme que j’aimais beaucoup. Cette phrase qui vient à la fin du troisième couplet, Salut les amoureux, on l’a entendue … au moment où nous étions en train de nous quitter … On était très jeunes … Six mois plus tard, lorsque j’ai eu la musique que Joe m’a confiée, j’ai écrit cette histoire dessus.” Hieruit blijkt dat het vertrekpunt echt autobiografisch is geweest. De emoties waren echt, en Lemesle gebruikte een gebeurtenis uit zijn eigen leven om de tekst te schrijven. Joe Dassin zong het vervolgens, en de emotie werd gedeeld. De ernst en melancholie in veel nummers komt dus niet simpelweg voort uit “wat verkoopt het best”, maar is geworteld in echte emotie en reflectie.

Je merkt dus dat er in zijn repertoire wel liefdesliedjes “in volle bloei” zitten, maar dat zijn grote klassiekers meestal een toets van afscheid, verlies of melancholie bevatten.

Wil je dat ik ook eens de link leg tussen dit thematische zwaartepunt en Joe Dassin’s persoonlijke leven (zijn huwelijken, zijn karakter, zijn vroege dood)? (Dat spreekt uiteraard ook vanzelf!)

Perfect, want dan vallen de puzzelstukjes samen. Joe Dassin’s repertoire weerspiegelt opvallend sterk zijn eigen leven.

🔹 Zijn achtergrond en karakter

• Dassin was de zoon van de cineast Jules Dassin en de violiste Béatrice Launer. Hij groeide deels op in ballingschap in de VS en later in Frankrijk. Dat gaf hem al van jongs af een gevoel van ontworteling en melancholie.
• Hij stond bekend als charmant, intelligent, maar ook een tikje gereserveerd en soms zwaarmoedig. Dat maakte hem ideaal voor songs met een zekere melancholieke diepte.

🔹 Zijn relaties en liefdesleven

• Hij trouwde in 1966 met Maryse Massiera, maar dat huwelijk liep stuk eind jaren zestig. Rond die periode begon zijn doorbraak als zanger: dus net op het moment dat hij grote successen kende, zat zijn privéleven al in een crisis.
• In 1977 trouwde hij met Christine Delvaux. Hun huwelijk kende ook veel spanningen. Ze verloren een kind kort na de geboorte (een drama dat hem diep trof).
• Uiteindelijk strandde ook dit tweede huwelijk.

Deze breuken en verliezen resoneerden rechtstreeks in zijn repertoire. Tekstschrijvers als Claude Lemesle kenden hem goed en wisten dat zijn persoonlijke zwaarte en teleurstellingen “echtheid” gaven aan nummers over scheiding, gemiste kansen en melancholie.

🔹 Zijn vroege dood

Joe Dassin stierf in 1980 op slechts 41-jarige leeftijd aan een hartaanval in Tahiti. Voor velen bevestigde dit zijn aura van een man die weliswaar enorme populariteit en succes kende, maar in wezen een leven vol melancholie en fragiliteit leidde.

🔹 Conclusie

Het is dus geen toeval dat zijn grootste hits bijna allemaal over liefdes die eindigen, haperen of herinnerd worden. Zijn eigen levenspad – met emigratie, relaties die stukliepen, verlies en uiteindelijk een vroege dood – maakte hem een geloofwaardige vertolker van precies die thematiek.

👉 Eigenlijk kan je zeggen: zijn chansonwereld was zijn levensverhaal in vermomming.

Ronny De Schepper