Manko Kapak was een jeugdfeuilleton van het Nationaal Instituut voor de Radio-Omroep; Het werd voor het eerst uitgezonden op zaterdag 28 november 1959 van 17.00 tot 17.30 uur en liep over twaalf weken.
Manko Kapak was een van de eerste jeugdproducties van de Belgische Radio en Televisie (BRT) schrijft Wikipedia, maar de BRT werd pas ingevoerd op 18 juni 1960. Die hervorming kwam er na de splitsing van het NIR in twee afzonderlijke omroepen:
- de BRT voor het Nederlandstalige deel van het land,
- en de RTB (Radiodiffusion-Télévision Belge) voor het Franstalige deel.
De aanleiding was de groeiende aandacht voor de taal- en cultuurverschillen in België — men wilde dat elk taalgebied zijn eigen programma’s, cultuurbeleid en nieuwsvoorziening kreeg.
Het feuilleton verhaalt de confrontatie van de laatste Inca Atahualpa (Cyriel Van Gent) met de Spaanse conquistadores onder de leiding van Francisco Pizarro (Jan Matterne) (*). Atahualpa is verwikkeld in een burgeroorlog met zijn broer Huáscar wanneer Pizarro in 1531 met een kleine invasiemacht landt in de buurt van Tumbez in het huidige Peru. Hun onenigheid zal de Incabroers zuur opbreken: eerst laat Atahualpa zijn broer vermoorden, vervolgens wordt hij zelf door de Spanjaarden wegens verraad en moord ter dood gebracht. De ondergang van het Incarijk is daarmee ingezet.
Zoals in de jaren vijftig gebruikelijk ontwikkelde de intrige van Manko Kapak zich traag. Atahualpa’s jongere halfbroer Manko Kapak (Jan Gorissen, zie foto) vertelt vele jaren na de instorting van het Incarijk de treurige geschiedenis aan zijn zoon Amaru (Jef Demedts). Zoals de meeste BRT-producties uit die tijd was het feuilleton meer schatplichtig aan het theater dan aan de film. Het werd volledig gedraaid in de studio en wel voornamelijk in een en hetzelfde decor, het paleis te Cajamarca. Regisseur was feuilletonmaker Bert Struys, de productie was in de handen van Rik Van den Abbeele. Manko Kapak was een van de eerste jeugdfeuilletons met de Vlaamse acteur Senne Rouffaer (Manko Kapak als jongeman), die vanaf 1964 bekend zou worden als Kapitein Zeppos.
Wij speelden destijds dit feuilleton na met de kinderen uit de buurt (o.a. Eric Poeck en Ruddy en Diane Van Den Bossche), al vraag ik me wel af hoe we dat deden, want de eerste helft van het boek waarover ik het hieronder heb bestaat uit beschrijvingen van gewoontes bij de Inca’s en de tweede helft uit veldslagen.
Zoals de meeste BRT-feuilletons uit de pionierstijd verscheen Manko Kapak ook in boekvorm. Het boek, dat anno 2025 antiquarische zeldzaamheidswaarde heeft, werd geschreven door Lo Vermeulen en Karel Jeuninckx en verscheen in 1957 bij Uitgeverij De Sikkel. Ik heb dit boek (zie hieronder), maar als publicatiedatum vermeldt het wel 1960.
Ronny De Schepper (op basis van Wikipedia)
(*) Dit is precies hetzelfde uitgangspunt als voor het toneelstuk “The Royal Hunt of the Sun” van Peter Shaffer van vijf jaar later. Ik signaleerde dit aan chatgpt en die maakte daarop uit eigen beweging een vergelijking tussen de twee personages:
In The Royal Hunt of the Sun van Peter Shaffer
- Rol: Manco Cápac is een van de belangrijke officieren van Atahualpa, maar ook een representant van de Inca-cultuur en loyaliteit.
- Functie in het verhaal:
- Hij toont de hiërarchische en rituele structuur van de Inca-samenleving.
- Hij belichaamt trouw en eergevoel, maar ook de spanning tussen overleven en morele overtuiging.
- Zijn aanwezigheid benadrukt de menselijke en politieke kant van de Inca’s, zodat de confrontatie met Pizarro niet alleen over militaire macht gaat, maar ook over cultuur, religie en identiteit.
- Toon: Tragisch en ernstig; Shaffer gebruikt hem om de ernst van de historische en culturele botsing te laten voelen.
In het jeugdfeuilleton van Lo Vermeulen en Karel Jeuninckx (NIR)
- Rol: Manko Kapak is vaak een avontuurlijk of mythisch figuur.
- Functie in het verhaal:
- Meer een held of legendair figuur uit de kinderverhalentraditie.
- Verhalend en toegankelijk: hij helpt kinderen geschiedenis en legendes te beleven.
- Vaak minder complex, meer lineair en gericht op actie en avontuur.
- Toon: Licht, educatief, avontuurlijk; gericht op plezier en verbeelding, niet op politieke of psychologische diepgang.
Kort contrast:
- Shaffer maakt van Manco Cápac een volwaardig personage met tragische dimensies en politieke implicaties.
- Het jeugdfeuilleton gebruikt Manko Kapak vooral als mythisch/heldhaftig figuur voor verhalend plezier en verbeelding.”
Het is fascinerend hoe dezelfde naam en historische/mythische oorsprong in twee zulke verschillende genres kan opduiken: bij Shaffer wordt het dramatisch en filosofisch geladen, in het jeugdprogramma speels en avontuurlijk.
Eigenaardig: de rol van Manco Capac bij Shaffer wordt fameus overschat, zeker als chatgpt dan het jeugdfeuilleton “psychologische diepgang” ontzegt. Ik zou bijna zeggen: integendeel! Het NIR was hier wel degelijk zijn tijd jaren vooruit!
dagelijks iets degelijks 