140 jaar geleden: eerste aflevering van “Germinal” (Emile Zola)

Germinal is de dertiende roman in Émile Zola’s twintigdelige serie Les Rougon-Macquart. De roman, die vaak wordt beschouwd als Zola’s meesterwerk en een van de belangrijkste romans in de Franse traditie. Germinal werd geschreven tussen april 1884 en januari 1885 en werd voor het eerst als feuilleton gepubliceerd tussen november 1884 en februari 1885 in het tijdschrift Gil Blas en pas in maart 1885 als boek uitgegeven (zie illustratie).

Ik las het boek eind december 2021. Dit boek over de mijnstaking van 1884 in het Noord-Franse Anzin wordt over het algemeen als zijn meesterwerk beschouwd. Niet voor niks begon de menigte bij zijn begrafenis de titel van de roman te scanderen als zijn kist in de grond werd neergelaten…

Zelf denk ik dat de roman voor mij te laat komt. Ik had hem in mijn maoïstische periode moeten lezen, denk ik soms (toen las ik wel – overigens met veel genoegen – “Nana”: erotiek heeft mij eigenlijk altijd meer geïnteresseerd dan politiek), maar daar staat dan tegenover dat de Franse extreem-linkse feministe Paule Lejeune (1925-2014) in 1978 “Germinal, un roman antipeuple” publiceerde. Met andere woorden: ’t was weer niet links genoeg voor extreem-links! Op Wikipedia vind ik niet terug of Lejeune nu een trotskiste was of een maoïste (bijna een halve eeuw na de feiten vindt niemand dat nog belangrijk) en ook de uitgeverij (Editions Maspero) geeft mij soms de indruk het eerste te zijn, maar toch gaf men ook verschillende “rode boekjes” uit en dat smells dan weer like Mao spirit...

In “Germinal” komt overigens ook veel meer seks voor dan men zou verwachten. Let wel: ik schrijf “seks” en geen “erotiek”, want het gaat over de vrije zeden die de woon- en arbeidsomstandigheden van de mijnwerkers met zich meebrengen (door de hitte wordt er soms naakt gewerkt, mannen en vrouwen door elkaar). Maar toch gaat het ook verder dan dat. De staking breekt b.v. uit op een moment dat de mijneigenaar, Hennebeau, bezoek verwacht. Hij vindt dus dat zijn vrouw dit bezoek moet uitstellen, maar deze vindt van niet. Dat maakt hem boos, maar merkwaardig is de manier waarop Zola dit beschrijft: “Un instant, il dut avoir le désir brutal de la prendre, de rouler sa tête entre les deux seins qu’elle étalait, dans cette pièce tiède, d’un luxe intime de femme sensuelle, et où traînait un parfum irritant de musc; mais il se recula, depuis dix années le ménage faisait chambre à part.” (p.192-193)

Enige tijd later, als de staking reeds zo lang aan de gang is dat de mijnwerkers honger beginnen te lijden, heeft hij zelfs de volgende bedenking: “Et ces imbéciles se plaignaient de la vie, lorsqu’ils avaient à pleines ventrées, cet unique bonheur de s’aimer! Volontiers, il aurait crevé de faim comme eux, s’il avait pu recommencer l’existence avec une femme qui se serait donnée à lui sur des cailloux, de tous ses reins et de tout son coeur. Son malheur était sans consolation, il enviait ces misérables.” (p.268)

Ik heb wel de indruk dat Zola daar een systeem van maakt, van telkens sociale onrust met erotiek te verbinden. Als b.v. de staking gewelddadig wordt, komt dat ook overeen met Hennebeau die een nieuwe verhouding van zijn ontrouwe echtgenote ontdekt (p.336-339). Iets wat hem trouwens veel meer verbittert dan de staking zelf.

Opvallend op dat moment komt ook het Frans-Vlaamse element naar boven bij Zola: “Tout le vieux sang flamand était là, lourd et placide, mettant des mois à s’échauffer, se jetant au sauvageries abominables, sans rien entendre, jusqu’à ce que la bête fût soûle d’atrocités.” (p.341) En wie zijn de ergsten? “Et les femmes surtout l’effrayaient, la Levaque, la Mouquette et les autres, agitées d’une fureur meurtrière, les dents et les ongles dehors, aboyantes comme des chiennes.” (p.341)

In zekere zin is die verbinding met seksualiteit er ook in de indrukwekkende finale als de drie protagonisten (twee mannen die vechten om dezelfde vrouw) opgesloten zitten. Maar toch… als ik eerlijk moet zijn: ik was eerder gegrepen door het dierenleed. De dood van de paarden Trompette en Bataille b.v., dat maakte de meeste indruk op mij.

Ronny De Schepper