Leo Hendrik Baekeland (1863-1944)

Het is vandaag tachtig jaar geleden dat in Beacon, New York, Leo Hendrik Baekeland is gestorven (foto: unknown author – http://www.deutsches-kunststoff-museum.de/rund-um-kunststoff/erfinder/leo-hendrik-baekeland/).

“Ne Genteneer called Bakeland” was de titel van een muzikale theaterproductie in de Gentse streektaal van Theater Taptoe in opdracht van het MIAT. In 1987 stonden de tentoonstellingen en activiteiten van het Museum voor Industriële Archeologie en Textiel (ook wel Museum over Industrie, Arbeid en Textiel genoemd) in het teken van de fotografie, meer in het bijzonder werd een beeld geschetst van het belang van de Gentse fotografen en scheikundigen bij de ontwikkeling van de fotografische technieken in 19^de en eerste helft 20^ste eeuw met een van de belangrijkste scheikundigen op dit gebied die Gent ooit voortbracht, namelijk de amateur-fotograaf, wetenschapper, uitvinder en ondernemer Leo Hendrik Baekeland (1863-1944). Als zoon van een schoenmaker-herbergier en een dienstmeid leek het er aanvankelijk niet op dat de jonge Leo een wetenschappelijke carrière zou uitbouwen. Toch kon hij, dank zij een studiebeurs van de stad Gent zijn atheneumstudies en avondlessen in techniek en scheikunde voltooien, en zich in 1880 inschrijven aan de Gentse universiteit. In 1884 behaalde hij met grootste onderscheiding het diploma van doctor in de natuurwetenschappen. De studieresultaten van Baekeland waren zo uitmuntend dat hij als assistent werd aangesteld. Hij kreeg de gelegenheid te werken aan het befaamd scheikundig laboratorium van August Kékuké (1829-1896), de chemicus wiens naam blijvend verbonden is aan de theorie van de structuur van benzeen. Ten tijde van Baekeland stond dit laboratorium onder de leiding van hoogleraar Théodore Swarts (1839-1914). In dit laboratorium leerde Baekeland de dochter van Swarts, Céline, kennen. Hij zou haar in 1889 huwen. Ondertussen was Baekeland samen met Jules Guequier, een technisch assistent aan de Gentse universiteit, gestart met een eigen fotografiebedrijfje “Baekeland & Co. Scheikundige Producten”, dat echter geduchte concurrentie ondervond van twee andere marktwervers op vlak van fotografie, nl. “the Ed. Beernaerts Dry Plate Company” en “Plaques au Chlorure d’Argent du Dr. Van Monchove”. Met een reisbeurs vertrok Baekeland samen met Céline in 1889, slechts enkele dagen na zijn huwelijk, naar de Verenigde Staten. Baekeland was zo enthousiast over de mogelijkheden aldaar dat hij besloot er zijn fortuin te zoeken. In 1897 zou hij tot Amerikaan genaturaliseerd worden. Kort na zijn aankomst kon hij al als scheikundige aan de slag in een bedrijf van film- en bromidepapier. Zijn tewerkstelling in die periode was voor hem slechts een leerschool. Samen met Leonard Jacobi, een gewiekst zakenman, richtte hij in 1893 de “Nepera Chemical Company” op, bedrijf dat zich toe legde op de productie van het Velox fotopapier. Dit papier was zo succesvol dat het bedrijf uitgroeide tot een geduchte concurrent van de “Eastman Kodak Company”. Toen Baekeland er echter in 1899 niet in slaagde zich van de aanvoer van voldoende zuiver en zuurvrij papier te verzekeren om een hoogwaardig fotografisch papier aan te maken, besloot hij zijn Velox procédé aan Kodak te verkopen. In het contract tussen Baekeland en de “Eastman Kodak Company”, dat gesloten werd aan voor hem uiterst gunstige financiële condities, werd gestipuleerd dat Baekeland zich uit de fotografische industrie diende terug te trekken. Leo Baekeland was toen 35 jaar en werd door deze verkoop een rijk man. Na enige jaren van (studie)reizen op het onderzoek van fenolverbindingen (carbolzuur uit steenkoolteer), ontdekte hij in 1907 fenolformaldehyde (methanal), die hij de merknaam ‘bakeliet’ gaf. Hij richtte in 1910 de “General Bakelite Company” op, die nadien in 1922 met enkele concurrenten fuseerde tot de  “Bakelite Corporation”. Deze onderneming richtte te Bound Brook (New York) een totaal nieuw fabriekscomplex op van 50 ha. Weldra ontstonden – na een reeks fusies met andere bedrijven – filialen in andere landen. Omstreeks 1944 werden er in bakeliet zowat 15.000 verschillende objecten en onderdelen gemaakt, gaande van isolatiemateriaal tot asbakken, telefoons, handvatten, allerhande gebruiksmateriaal, enz. Leo Baekeland trok zich op het einde van zijn leven terug op een luxueus buitenverblijf  in Florida. Hij overleed in 1944 in een sanatorium te Beacon (New York). Naar aanleiding van de Gentse Feesten 1987 gaf het MIAT o.l.v. Johan Van de Wiele, en aansluitend bij de tentoonstelling Focus op de fotografie aan het “Theater Taptoe” de opdracht voor een historische evocatie in straattoneelvorm (op de Groentenmarkt) over het leven van Leo Baekeland. Tekst en muziek waren van de hand van Freek Neirynck in een concept dat hij samen met Luk De Bruyker ontwierp en dat scenografisch werd uitgevoerd door Michel Bracke.

Freek Neirynck