Ravenna is geen aantrekkelijke stad. Maar je kunt er wel voor een prikje de Divina Commedia van Dante Alighieri kopen. In boekhandel La Feltrinelli (Via Diaz) heb ik de volledige, geannoteerde uitgave op de kop getikt voor 3,90 euro. Nieuw. In het Italiaans, dat wel. (En daarnaast ook, voor geen prijs, Engelse pockets, van Conan Doyle tot Oscar Wilde en Lewis Carroll).
Voorts is het zoeken met een vergrootglas naar de grootste Italiaanse dichter – nergens staat er een wegwijzer naar zijn graf of zijn museum. Italiaanse slordigheid. Ja, er zijn wel allerhande Alighieri straten. Mijn wagen stond om de hoek van mijn hotel op een parking in de Via Beatrice Alighieri (zijn zus allicht, de non). Er is een Teatro Alighieri, een Liceo Classico Dante Alighieri, een Società Dante Alighieri, een privéschool Studio Didattico Dante Alighieri, een Biblioteca del Centro Dantesco, die gelukkig ook in de Via Dante Alighieri is gevestigd. Maar zijn graf zoeken – want hij stierf in Ravenna in 1321, wellicht aan malaria opgedaan in de Pontijnse moerassen rond Venetië – dat is andere koek.
Niet dat het graf, eigenlijk een tumulus, verborgen ligt. Maar de stadsplannetjes verwijzen steevast naar de Sint Franciskus Basiliek. Een boeiend gebouw, zonder twijfel, onder het hoogkoor is een onderaards gewelf, dat je door een kijkgat kunt ontdekken. De mozaieken vloer in de kripte is voor altijd bedekt met grondwater. In de hallenkerk zelf staan verscheidene sarkofagen, onder meer van de weldoenersfamilie van Dante, de Da Polenta’s. In de Heilige Mariakapel van deze basiliek is de uitvaart van Dante gehouden. Maar je moet wel even het hoekje om om Dantes grafheuveltje, helemaal overwoekerd door klimop, terug te vinden. Zijn mausoleumpje was, naar goeie Italiaanse gewoonte, even niet te betreden vanwege uitzonderlijke omstandigheden. Verf dus. En open als altijd, al floot een dame mij wel terug toen ik even over de ketting stapte en een mislukte foto van het interieur ging nemen.
Allemaal wat minnetjes eigenlijk, en dat kun je ook zeggen van het Dantemuseum een steenworp verderop. Maar aandoenlijk aantrekkelijk. Het beslaat de eerste verdieping van de rechtervleugel van het vroegere Minderbroedersklooster, en staat los van de buitengewone biblioteek. Bij het binnenkomen hangen de hele gang door konterfeitsels van de bekende Dantekop, tegenover een informatieve muur die de levensloop van Dante samenvat. Het kontrast van die klassieke museale aanpak met de eerste zijgang kan moeilijk groter zijn: onder bezwarende muziek is de wand helemaal opgezet met fumetti, een stripverhaal met rode belichting over de folteringen in de negen hellecirkels.
Pas daar voel je je onwennig, de eerste verzen indachtig: “Nel mezzo del camin’ di nostra vita, mi ritrovai per una selva oscura, che la diritta via era smaritta”. Hoogtepunt voor wie alle hoop heeft opgegeven is de gruwelijke afbeelding van Lucifer, vastgevroren in het eeuwige ijs, met de drie grootste verraders aller tijden in de muil: Cassius en Brutus, de moordenaars van Caesar, die met het onderlijf tussen de kaken van de opperduivel vermalen worden, en in het midden Judas. Tot zijn schande wordt hij bij de kop verzwolgen, zoals een slang zijn versmachte of vergiftige prooi binnenslokt. Jammer genoeg gaat dat over in een schematisch diagram van het vagevuur, waar alleen de muziek van Grieg appetijtelijk is. De hemel ligt afgezonderd in een aparte ruimte, en doet aan meligheid niet onder voor de gedurige aanbidding en de kwezelpraktijen van godsdienstverslaafden. De derde gang is gewijd aan bronzen ontwerpen, afgietsels, medailles en beeldhouwwerken van de Florentijnse zanger. Ook vertalingen van de Divina Commedia, tot het Koreaans en het Ests toe, zijn er te zien – maar geen Nederlandse versie. En dat is jammer, want er bestaan, ook historische, komplete vertalingen, die gaan van de rijmvertaling door Jan Conrad Hacke van Mijnen, verlucht door Gustave Doré, uit 1873, over het werk van Joan Bohl (1874-1884), een nieuwe Doré-uitgave van de hand van J.K. Rensburg (1906-1908) en het magnum opus van Albert Verwey (1923), tot de Davidsfondsuitgaven, en de recentere versies van De Goddelijke Komedie (Van Dooren, 1987; Cialona en Verstegen, 2000; Brouwer, 2005).
De laatste kamer is de fraaiste. In de Montevideo Kamer, zo genoemd naar de restauratie die de Dantekring uit Uruguay in 1921 liet uitvoeren bij de stichting van het museum (Dante was toen net 600 jaar tevoren gestorven), staat de beroemde houten kist waarin de beenderen van Dante door de Minderbroeders werden verborgen toen Firenze de resten van haar beroemdste zoon terug opeiste. De kist raakte vergeten toen de religieuze orden werden opgeheven in 1810, maar bij toeval in 1865 opnieuw ontdekt onder een deurdorpel tussen de basiliek en de Quadrarco di Braccioforte. Het is raar te beseffen hoe weinig ruimte overblijfselen nodig hebben om als relikwie bewaard te blijven. In al zijn overdaad is het net de zoldering die het meeste aandacht trekt. En het omineuze diktum uit het Purgatorio van Dante aan het adres van alle sterfelijken: “Non v’accorgete voi che noi siam vermi, nati a formar l’angelica farfalla che vola alla giustizia senza schermi?” (vrij vertaald, we zijn wormen die tot vlinders kunnen ontpoppen om tot gerechtigheid op te stijgen).
Maar eigenlijk het mooiste is het rustieke grasplein tussen de kloostergebouwen in. De breviergaanderijen komen zo het best tot hun recht, en het is denkbaar dat Dante ook daar de nodige rust kon vinden om zijn epos af te werken. Gelukkig moest hij niet uitkijken voor vroegtijdige afsluiting van het pand. Het museum sluit vandaag om zes uur, en al was ik vijf minuten vroeger bij de uitgang, de poort was vast. Ik was dan ook alleen in het museum, en “la diritta via smaritta”, de weg kwijtgespeeld – ten minste voor de huisbewaarster. Maar ik hoefde niet te vloeken om alsnog weg te mogen.
Lukas De Vos
dagelijks iets degelijks 