Science-fiction en een angstige maatschappij

Het is vandaag al 85 jaar geleden dat Orson Welles een ware paniek veroorzaakte met zijn hoorspelversie van “War of the Worlds”. In 1953 draaide Byron Haskin een klassieke versie van het fameuze boek van Herbert George Wells, pas in 2005 gevolgd door een hoogtechnologische remake door niemand minder dan Steven Spielberg (foto).

Over Welles gesproken, met een “making of”-documentaire, die o.a. op Filmnet was te zien, wilden de makers van “Independence day” duidelijk refereren aan de paniek van destijds, want ook zij brachten deze reportage alsof het een uitzending van World News Network (WNN i.p.v. CNN dus) was. Daarin werd trouwens expliciet gerefereerd aan het Star Wars-ruimteschild van Ronald Reagan, dat niet enkel tegen de Sovjet-raketten gericht zou zijn, maar ook tegen buitenaardse aanvallers. Sommigen zien in de film zelfs een verdediging van deze doctrine, maar het moet toch duidelijk zijn dat de jonge dynamische president in de film (vertolkt door Bill Pullman) bijna een exacte kopie is van de democraat Bill Clinton (het ontbrak er alleen nog aan dat Pullman saxofoon zou spelen) en niets vandoen heeft met de republikeinse presidentskandidaten, die net als Reagan destijds, wel relieken uit een ander tijdperk lijken te zijn.
Tegelijk werd trouwens geïnsinueerd dat Reagan en andere staatshoofden gegevens zouden hebben achtergehouden o.a. over het zogenaamde Roswell-incident, toen in 1948 in de Nevada-woestijn een UFO zou neergestort zijn en het lijk van de piloot onderzocht. Dit wordt trouwens op een zeer handige manier in de film verwerkt, met een hilarische vertolking van Brent Spiner als de hippie-wetenschapper Dr.Okun. Spiner is overigens bij het grote publiek in een heel andere gedaante bekend als de androïde Data uit “Star Trek: the next generation”. Toch worden de acteurs van het scherm gespeeld door de special effects en meer bepaald door de schepper van de reusachtige ruimtetuigen. Ze zijn telkens ongeveer de grootte van een wereldstad en de slagschaduw die ze vooruit werpen is dan ook heel indrukwekkend.
Het grappigste daarentegen is natuurlijk dat onder de leiding van Amerika (who else?) de hele wereld de handen in elkaar moet slaan om de veroveraar af te houden… dit wil zeggen: de hele wereld minus de Belgen. Want op een bepaald moment wordt er gezegd dat de Belgen in de Sinaï-woestijn verslagen zijn. Wat onze koene strijders daar te zoeken hadden, is me niet helemaal duidelijk, zeker omdat men toch wel mag veronderstellen dat er ook boven Brussel, als hoofdstad van Europa, wel zo’n mastodont-vliegende schotel zal hebben gehangen!
Terecht merkt zelfs Patrick Duynslaegher op dat de film eindigt met een speech “waarvan we de gezwollen retoriek niet meer gehoord hebben sinds de hoogdagen van de communistenbestrijding” en die speech luidt dan: “The fourth of july is no longer an American holiday, it’s the day the world declares on one voice: we will not go quietly in the night, we will not vanish without a fight.” Zowel Hugo Claus als Dylan Thomas zelf zullen trouwens blij zijn dat er “quietly” staat en niet “gently”, al blijft het overduidelijk diefstal.
MILLENIUM DOOMSDAY
Het was te wijten aan het naderende millenium, zegden de psychologen. Voor velen was dat weer een aanleiding om het einde der tijden aan te kondigen. De vroegere beenhouwer en nu bestseller-auteurErich von Däniken was er natuurlijk als de kippen bij. Toen dertig jaar geleden “2001, A Space Odyssey” uitkwam, trachtte hij met zijn boek “Waren de goden kosmonauten?” te bewijzen dat ook deze film op realiteit berustte. In de evolutieleer van Darwin zou de mensheid zich afgesplitst hebben van de apen omdat “buitenaardse bezoekers” ons met intelligentie zou hebben begiftigd.
Hoe ze dat zouden hebben gedaan laat von Däniken in het midden, maar in diverse films krijgen we daar wel voorbeelden van voorgeschoteld. Zo werd precies in 1999 “The astronaut’s wife” van Rand Ravich gelanceerd, waarin aliens zich meester maken van het lichaam van twee Amerikaanse ruimtevaarders (waaronder Johnny Depp) en om de toekomst veilig te stellen, bezwangeren die astronauten ook nog eens hun respectievelijke echtgenoten (telkens met een tweeling). Hoe het afloopt, ga ik uiteraard niet verklappen behalve dan dat het allesbehalve geruststellend is. Net zo min als de fameuze aliens in de gelijknamige film die ook het lichaam van een astronaut gebruiken om zich voort te planten (met hilarische persiflages als gevolg, b.v. in “Spaceballs”, maar ook in “Coupling”, waarin er op een bepaald moment een misverstand ontstaat over een SF-fanaat die voor een gynecoloog wordt genomen en die als “inspiratiebron” dat voorval opgeeft).
Dertig jaar later tracht von Däniken de verkoop van zijn boeken opnieuw op te vijzelen met te beweren dat de “terugkomst” nakend is en die zou er best wel eens kunnen uitzien zoals in de film “Independence day”. Hoezo? Met hun eerste bezoek komen ze ons met verstand bevruchten en nu zouden ze ons willen uitroeien?
“Ah natuurlijk,” aldus von Däniken, die als een kat steeds weer gemakkelijk op zijn poten valt, “we hebben het verknoeid. We hebben de wereld onleefbaar gemaakt, we hebben ons verstand niet ten goede, maar ten kwade aangewend.”
Maar niet alleen warhoofden als von Däniken buigen zich over het fenomeen, de theorie over het waarschijnlijkheidsgehalte wordt ook bijgevallen door niemand minder dan Stephen Hawking, de briljante auteur van “A brief history of time”, die zich – terloops gezegd – wel afzet tegen fantasten als von Däniken: “Ik denk niet dat de berichten over ufo’s in de verste verte iets te maken hebben met buitenaardse levensvormen. Waarom zou je als buitenaards wezen jezelf immers alleen maar openbaren aan excentrieke zonderlingen en rare snuiters? Nee, ik denk dat een dergelijk bezoek veel meer in het oog zou springen en ook veel onaangenamer zou zijn, precies zoals in Independence Day. Een ontmoeting met een verder ontwikkelde beschaving dan de onze, zou voor ons kunnen zijn wat de Amerikaanse Indianen overkwam toen ze Columbus tegen het lijf liepen. Ik denk niet dat ze het daar vanuit hun standpunt bekeken erg goed van af hebben gebracht. Daarom is het ook heel onverstandig om boodschappen uit de ruimte te beantwoorden, omdat dat het risico op een vijandige invasie alleen maar vergroot.”
ABDUCTIONS
Tussendoor waren er natuurlijk ook tal van films (en zelfs mensen die denken dat ze het echt hadden meegemaakt) over zogenaamde “abductions”, ontvoeringen van mensen door aliens die hen gebruikten voor “probing” (onderzoek). Het merkwaardige daarbij was dat die “probing” meestal via de aars ging, alsof de scenaristen oudere schrijvers waren die de vreselijke onderzoeken naar prostaatkanker van zich af wilden schrijven.
Een film die voor drie vierden intelligent met het thema omspringt, is “The forgotten” van Joseph Ruben uit 2004. Helaas ontaardt het einde in een grand guignole omdat de scenaristen niet wisten hoe ze zich uit het door henzelf gecreëerde kluwen konden bevrijden.
Een uitstekende parodie op dit soort “abductions” vind je – uiteraard, zou ik bijna zeggen – in de animatiereeks “The Simpsons” met de nogal slijmerige aliens King en Kong.
Hoe dan ook, “Independence day” was de eerste van een hele reeks SF-films, waarin de aarde zich moet wapenen tegen een invasie uit de ruimte. In de jaren vijftig was er ook reeds zo’n film-invasie. Toen stonden de ruimtewezens overduidelijk symbool voor het communisme. Na de val van de muur kan dit nu bezwaarlijk nog aan de orde van de dag zijn. In “Independence day” slaat zelfs de hele mensheid de handen in elkaar om de buitenaardse indringer te verjagen. Maar wél onder de leiding van Uncle Sam himself natuurlijk, “the land of the free and home of the brave”. Want op dat vlak is er nog niet veel veranderd in al die jaren.
Maar tussen die films uit de jaren vijftig (“Invasion of the body snatchers”, “Earth vs. the flying saucers”, “Red Planet Mars”, enz.) en nu liggen de vredelievende films van Steven Spielberg, “Close encounters of a third kind” en vooral “E.T.”, en ook een film als “Enemy mine” van Wolfgang Petersen (net zoals Roland Emmerich, de maker van “Independence day”, een lid van de Duitse “invasie” in Hollywood), die een parabel wou zijn over vreedzame coëxistentie tussen verschillende rassen in de ruimte, maar ook op aarde.
Vanwaar dus die veranderde toon? Vanwaar die agressie? Vanwaar die “rassenhaat”? Het kan toch niet toevallig zijn dat acteur Will Smith letterlijk zegt in “Independence day”: “That’s what I call a close encounter” of, nog erger: “Ik wil E.T. een pak voor zijn broek geven.” Tien jaar eerder zou dergelijke uitspraak ondenkbaar geweest zijn! Toen anderzijds de maker van “Schindler’s list” (niet toevallig) naar een reactie werd gevraagd toen “Independence day” “Jurassic Park” in opbrengsten overtrof, verklaarde hij dat hij zelf geen film zou kunnen maken over boosaardige aliens. Maar in 2005 pakte hij wel uit met het zeer agressieve “War of the Worlds”!
Akkoord, op het eerste gezicht is “Independence day” politically correct zoals dat nu hoort in Hollywood. Er is een blanke held en er is een zwarte held, jawel. Dat de blanke (Jeff Goldblum) vooral een denker is en de zwarte (Will Smith) eerder een vechter, dat is al minder “correct” natuurlijk, dat beantwoordt meer aan de aloude Hollywood-stereotiepen. En dat de vrouw enkel voor the love interest zorgt (Margaret Colin) of als beschermeling van de kinderen (Vivica Fox) mag optreden, dat kennen we ook nog van weleer. Eigenlijk is dit zelfs een stap terug. Waarom mochten b.v. Thelma en Louise niet de strijd opnemen tegen de stoute indringers?

Referenties
Ronny De Schepper, Het gevaar komt van elders, De Hoogste Tijd oktober 1996
Ronny De Schepper, Het gevaar komt van elders, Steps magazine november 1996
Ronny De Schepper, Het gevaar komt van elders, Film januari 1997