Het is vandaag al vijftien jaar geleden dat de Franse schrijver en filmmaker Alain Robbe-Grillet op 85-jarige leeftijd in Caen is overleden na hartproblemen.
Robbe-Grillet, die geboren is in Brest, was de gangmaker en internationaal een van de bekendste namen van de nouveau roman, een structuralistische literatuurstroming die onder meer komaf maakte met karakterschets en lineair verhaal en waartoe ook Albert Cohen, Michel Butor, Nathalie Sarraute en Claude Simon worden gerekend. We moeten daar eerlijk in zijn: no one in his right mind leest deze boeken (*). Maar daarnaast schreef Robbe-Grillet ook een erotisch werk, “L’image”, dat hij onder de naam Jean de Berg uitgaf. Jaren later zal zijn vrouw onder het pseudoniem Jeanne de Berg een tweede boek uitgeven en ook claimen de schrijfster te zijn van het eerste werk. Zij wordt echter “ontmaskerd” door niemand minder dan… Hugo Claus. Dit levert niet alleen een spannend verhaal op, maar het zijn ook zelf spannende SM-verhalen!
Mijn verhaal begint bij “Le chagrin des Belges”, de Franse vertaling van het werk van de Meester himself. Toen deze (overigens uitstekende) vertaling was verschenen, werd Claus immers uitgenodigd in het alombekende programma voor literaire masturbatoren, “Apostrophes”, waar ook een gesluierde dame – gesluierd omdat ze onherkenbaar wilde blijven – aanwezig was die haar boek “Cérémonies de Femmes” kwam voorstellen. Terloops gezegd, zij was blijkbaar de enige die ook “Le Chagrin” had gelezen of er alleszins toch in lovende bewoordingen over sprak.
De dame maakte zichzelf bekend als Jeanne de Berg, weliswaar een pseudoniem (want als echtgenote van “een bekend Fransman” wilde ze haar ware identiteit niet prijsgeven) maar toch een vrouwelijk pseudoniem. Nochtans was in de loop van de uitzending ter sprake gekomen dat ze vroeger reeds een boek had gepubliceerd, maar dan onder het mannelijke pseudoniem Jean de Berg. Het betreft hier uiteraard “L’image”.
Onmiddellijk na de uitzending heb ik me beide werken aangeschaft. Ik stelde echter vast – en dat zei ik later ook tegen Claus – dat “L’image” stukken beter was dan “Cérémonies de Femmes”. Tot mijn stomme verbazing antwoordde hij daarop dat dit nogal logisch was: “L’image” was immers wel degelijk door een man geschreven. Hààr man dan nog wel. En die man was… Alain Robbe-Grillet. Dat zou dan ook betekenen dat ze Cathérine zou moeten heten en dat ze op die manier ooit ook nog werd genoemd als één van de vele mogelijke auteurs van “L’histoire d’O”. Wat vast schijnt te staan is dat ze, verkleed als strenge schooljuffrouw, eens Vladimir Nabokov onder handen heeft genomen. In 1985 verscheen bij Editions de Minuit overigens het fotoboek “Droits de regards” van Marie-Françoise Plissart, gebaseerd op de SM-sessies die Cathérine Robbe-Grillet organiseerde.
Het spreekt vanzelf dat ik aan Claus méér geloof hechtte dan aan Herwig Leus, toen die beweerde dat “Histoire d’O” wel door een màn diende te zijn geschreven, Hugo Claus was immers bevriend met Alain Robbe-Grillet. Omgekeerd is daarmee ook de lof van ‘Jeanne’ voor “Le Chagrin” te verklaren. Niet dat “Het Verdriet” geen lof verdient uiteraard, maar ze had zich net als de andere Fransen in de uitzending achter haar chauvinisme kunnen verschansen.
Er is overigens nog iets merkwaardigs aan het auteurschap van “L’image”. Dit boek dateert immers reeds uit 1956. Kent u een auteur die 29 jaar wacht om een tweede boek te schrijven? Vooral niet als uit het op dit moment in universitaire kringen erg populaire “receptie-onderzoek” blijkt dat het boek weliswaar onmiddellijk verboden werd, maar “onder de toonbank” toch een groot succes kende.
Nogmaals, kent u een auteur die zou nalaten een succes “op te volgen”? Zeker als het een domein betreft dat geen opzoekings- of documentatiewerk vraagt maar waar je zo maar uit je eigen ervaring kan putten: staat Jeanne/Dominique/Cathérine immers niet bekend als “de hogepriesteres van het bizarre”?
Hiermee is ze overigens totaal de antipode van Pauline Réage, die de avonturen van O naar eigen zeggen allemaal uit haar fantasieën heeft gehaald. “L’image” wordt trouwens voorafgegaan door een “préface” van Pauline Réage aan wier “Histoire d’O” (uit 1954) het boek ongetwijfeld schatplichtig is.
Ondertussen was Alain Robbe-Grillet van zijn kant zelf ook productief genoeg. Gedebuteerd op 21-jarige leeftijd (in 1953) met “Les gommes”, is “L’image” te situeren tussen “Le voyeur” uit 1955 en “La jalousie” uit 1957. (Alleen nog maar de titels opsommen is reeds veelzeggend…)
“L’image” lezen als een autobiografisch verhaal waarin Robbe-Grillet zijn kennismaking met zijn “priesteres” beschrijft, is zeer onwaarschijnlijk, want Robbe-Grillet heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij “dominant” is, om niet te zeggen een pure sadist en dan nog het liefst tegenover jonge meisjes. Het zou echter wel de titel verklaren, want alhoewel er veel meer over Anne, het “slavinnetje” van Claire, wordt gesproken, verwijst “L’image” naar de foto van de zelfbevrediging van Claire die zij tussen een reeks foto’s van Anne heeft geschoven.
Hierom alleen al vind ik het vreemd dat de Nederlandse vertaling de titel “Het beeld” meekreeg (nou ja, een foto is ook een “beeld” zeker), maar helemaal te gek wordt het als op de flap wordt gesuggereerd dat Jean de Berg en Pauline Réage één en dezelfde persoon zijn!
Ronny De Schepper
(*) “De vertegenwoordigers van de Nouveau Roman die op die manier tegen de versimpeling van de werkelijkheid ingaan, zullen wel nooit erg populair worden. Zij behoren trouwens – met alle respect – tot de vervelendste schrijvers die de wereldliteratuur heeft voortgebracht. Dat was ook hun bedoeling. Daarin zijn ze wonderwel geslaagd.” (Frans Aerts in De Morgen van 6 mei 1988)
dagelijks iets degelijks 