45 jaar geleden: Jan Emiel Daele vermoordt zijn vrouw en pleegt zelfmoord

Op 14 februari 1978 schoot Jan Emiel Daele (geboren op 12 april 1942) heel vroeg in de ochtend zijn vrouw Digne (Diana) van Cappellen dood met vijf kogels uit een long rifle in de hartstreek, waarna hij zelfmoord pleegde door zich een kogel door de slaap te jagen. Het ging al lang niet goed meer tussen het paar (*), maar aartsromanticus Daele wachtte tot Valentijnsdag om zijn plannen uit te voeren. De schrijver woonde op dat moment in de Prinses Clementinalaan, niet ver van het atheneum in de Voskenslaan, waar hij les gaf. Het huwelijk heeft een zoon voortgebracht, de op dat moment driejarige Marius, die overigens rustig bleef doorslapen. (Daele had ook nog een dochter, Lisette, uit zijn eerste huwelijk.)

In 1986 wilden Flor Stein en Hans Devroe een radiodocumentaire maken over de dood van Jan Emiel Daele. Hij werd echter nooit uitgezonden. Zelfs tijdens het maken hadden een Gentse professor, die Daeles tweede vrouw goed had gekend, en een Yang-redacteur reeds opgemerkt dat de makers zich de moeite konden besparen, want dat-ie toch nooit zou worden uitgezonden. Men neemt algemeen aan dat de loge voor dit verbod heeft gezorgd. Volgens Jan Hoet (Knack 14/4/1999) was Daele trouwens lid geworden van de Pieter de Zutter-loge in Gent om voorzitter te kunnen worden van de Vereniging voor Hedendaagse Kunst.
De meeste waarnemers zijn het erover eens: het is “dankzij” dit spectaculaire einde dat de naam van Jan Emiel Daele is blijven voortleven in de literatuur, niet omwille van zijn werk zelf (**). Wel was hij vaak betrokken bij de oprichting van diverse tijdschriften. Telkens als er ruzie was in het redactionele huishouden, trok hij er vanonder en richtte een nieuw blad op. Uiteindelijk moest dit uitmonden in “daele”, een tijdschrift met je eigen naam als titel, hoe kan je meer egocentrisch zijn? Bij de medewerkers vinden we Lode Willems en Herman Claeys mocht hierin het opstel “De penisgroet” publiceren.
“Tijdschriften als daele, Bok en Mep – en het kringetje daarrond met Julien Weverbergh, Herman J.Claeys en Herwig Leus – kondigden ’68 en de protestgeneratie aan. Van genoemde schrijvers was Daele het meest op zichzelf betrokken, het minst maatschappelijk geëngageerd. Dat blijkt vooral uit zijn erotische romans, waarin de personages zich terugtrekken uit de maatschappij en zich overgeven aan het najagen van genot. Voornamelijk de mannelijke personages – nauwelijks vermomde alter ego’s van de auteur – proberen hun lustbeleving tot een paroxysme op te voeren. Die lustbeleving is in de eerste plaats seksueel van aard, maar is absoluut niet beperkt tot het seksuele. Alle zintuigen worden geraffineerd en uitputtend bevredigd. Omwille van hun thematische verwantschap worden Daeles drie erotische romans gewoonlijk als een cyclus beschouwd: Een placenta (1969), De achtervolgers (1974) en De moedergodinnen (1975).” (Wim D’haveloose)
“Alles is Daele altijd bloedige ernst geweest. Humor was aan hem niet goed besteed. De zin tot relativeren ontbeerde hij volkomen.” (J.V.d.B.)
Daarnaast schreef hij nog een reeks werken met journalistieke inslag, o.m. Strijd in de wielersport (1970), een boek over doping, dat door Robbe de Hert werd gebruikt als basis voor zijn documentaire Dood van een sandwichman.
In Je onbekende vader (1977) probeert Daele in het reine te komen met zijn overleden vader. “Op de titelbladzijde wordt het een roman genoemd en er zijn inderdaad passages waarin de verteller zijn eigen verleden memoreert in de typisch associatieve stijl van Daeles romans. De hoofdbrok bestaat echter uit gesprekken met personen die zijn overleden vader hebben gekend. De auteur besteedt ruim aandacht aan het vermeende collaboratieverleden van de vaderfiguur. Veel critici beschouwen dit werk als Daeles beste. Eigenlijk bedoelen ze dat hij eindelijk een salonfähiges boek had geschreven. In 1977 kreeg hij er de prijs van de stad Gent voor proza voor.” (Wim D’haveloose)
Deze prijs moest nog worden uitgereikt toen Daele uit het leven stapte en zijn vrouw meenam. Ik vind het trouwens zeer opvallend dat met name in de stukken in Vooruit er met veel lof over Daele wordt gesproken (“de zachtmoedige en trouwe vriend die, in het niet bijster kameraadschappelijke milieu der Vlaamse literatuur, bij ons weten geen vijanden had,” Jos Murez), maar dat niemand, maar dan ook niemand, met een woord rept over het afschuwelijke lot dat Digne was beschoren…
Sven Turck reageerde hierop op 26 maart 2012 met: “Ik heb me altijd afgevraagd waarom nergens de naam genoemd wordt van de man waarmee Digne van Cappellen een relatie had. Was het ook iemand uit de schrijverswereld? En is het dezelfde persoon die ervoor gezorgd had dat Daele tot de loge kon toetreden? Een andere vraag waar iemand het antwoord misschien op weet. Hebben zijn kinderen een andere familienaam gekregen na de feiten in 1978?”
En K.Artman voegde daar op 13 april 2012 aan toe: “Ik had ook een verwijzing naar Jeroen Brouwers verwacht (De laatste deur), maar dat heeft er vermoedelijk mee te maken dat ik een fan van hem ben en dus Daele vooral ‘ken’ via zijn geschriften…”
En de reeds eerder geciteerde Wim D’haveloose liet op 24 mei 2012 weten dat de bovengenoemde professor Helmut Gaus was.

Ronny De Schepper

(*) Volgens J.V.d.B., die blijkbaar nog een oude rekening te vereffenen heeft, gedraagt Daele zich naar buiten als heel tolerant (Digne “mag” een verhouding hebben met huisvriend H.), maar binnenskamers is hij eerder een tiran en laat hij haar b.v. schaduwen door een privé-detective.
(**) De uitzondering is André Hebbelinck. Die schrijft: “Misschien is Jan Emiel Daele wel de enige waardevolle figuur die de beruchte tijdschriftenperiode overleefd heeft.” Niet onbelangrijk: Hebbelinck is mijn enige bron die het over de levende Daele heeft…

Bronnen
P.B., W.V.A., C.V.D.P., Vrienden van Daele geschrokken, Vooruit, 15 februari 1978.
Herman Brusselmans, licentiaatsverhandeling, RUG.
Wim D’haveloose, lemma op literairgent.be.
André Hebbelinck, (titel?), De Rode Vaan, 24 november 1977.
Jos Murez, Literair nalatenschap, Vooruit, 15 februari 1978.
J.V.d.B., Moord en zelfmoord van een literaire sandwichman, De Post, 26 februari 1978.

Met Roland van Campenhout.