De schatkamer van Johan de Belie (59)

‘Un pedigree’ (2005) (Een stamboek; Querido, 2005), een autobiografie van Patrick Modiano. Deze Nobelprijswinnaar die in al zijn romans het thema herinnering bewandelt, daar het duister van het verleden opzoekt, neemt hier een duik in de eigen jeugd! Wat mogen we dan verwachten… “De gebeurtenissen tot aan mijn eenentwintigste die ik zal oprakelen heb ik als transparant beleefd – een procédé dat erin bestaat op de achtergrond landschappen te laten langstrekken terwijl de acteurs bewegingloos op een studiovloer blijven staan.” 

Hij moet het even over zijn afstamming hebben. Zijn moeder, de Vlaamse (Antwerpen) Louise Colpeyn, die een carrière start in cabarets en musicals en uiteindelijk in een veertigtal films en in het theater zal te zien zijn; op Wikipedia is het uitgebreid te lezen. Zijn vader Albert, joods-Italiaans, maar Spaanse nationaliteit, met zelf een Griekse vader… en een moeder die een Britse vader had; een mengelmoes. Op 2 augustus 1945 doet Albert aangifte van de geboorte van Jean Patrick Modiano, enkele dagen na de bevalling (30 juli). Op dat ogenblik droomt hij er van naar Mexico te trekken. Wat niet lukt; het leven zal hem wel langs meerdere landen en vooral grillige en duistere paden voeren tot hij in Zwitserland zal sterven. Zijn moeder volgt toneellessen, in Vlaanderen had zij reeds in enkele films geacteerd en ook in Frankrijk krijgt zij kansen. De Vlaamse grootouders komen tijdelijk naar Parijs om op de baby te passen. Het zal de eerste keer zijn dat Patrick aan de hoede van anderen toevertrouwd wordt – het zal tekenend zijn voor zijn jeugd, dit en het verblijf in kostscholen.

Zijn jonge leven is niet rijk aan gebeurtenissen in de gewone betekenis. Zijn ervaringen stoelen op de honderden ontmoetingen die hij dankt aan zijn ouders, hij maakt kennis met de meest vreemde, vaak obscure leden van de maatschappij. Zijn broer Rudy wordt geboren; ze zullen de jaren 49 en 50 doorbrengen in Biarritz, toevertrouwd aan een conciërge. Wanneer ze dan naar Parijs terugkeren schrijft hij over deze periode betreffende zijn moeder: “Ik zag haar zelden. Ik herinner me van haar geen enkel teder of beschermend gebaar. Ik voelde me in haar aanwezigheid altijd licht op mijn hoede.” Het zal definitief blijken voor hun relatie, ook wanneer er later meer contact is en ze vaak noodgedwongen samen optrekken blijft de relatie stroef, koud. Vanaf nu begint hij via zijn vader allerlei ‘rare’ personen te ontmoeten. Terwijl zijn moeder de kinderen soms meeneemt naar het theater waar ze in de coulissen, en achteraf, kennis maken met het buitenissige wereldje van de showbizz. Nauwelijks acht jaar jong dwaalt hij met zijn broer alleen in Parijs, de buurt van het Louvre, de Tuilerieën, het Bois de Boulogne, de kermis, ze gaan naar de bioscoop… Twee kinderen aan hun lot overgelaten. Hij leest veel, avonturenverhalen maar niet bepaald kinderboeken. Een vakantie brengen ze door in Deauville. In 1956 wordt hij gedumpt in een kostschool, het begin van een lijdensweg die scholen met discipline en pesterijen… Het volgend jaar gebeurt het enige dat hem, zo deelt hij mee, in zijn ganse jeugd werkelijk beroerde: zijn broer overlijdt.

Een verder chronologisch overzicht wil ik niet meegeven. Het is een rollercoaster van verblijven in diverse plaatsen, andere kostscholen, lycea, vakanties, weekends meestal met vader soms met moeder, in het begin zelfs nog onder de hoede van een studente-oppas. Met vader Albert leert hij Parijs en omgeving kennen, en ook de steden Annecy en Thônes waar een deel van zijn jeugd zich zal afspelen. Tijdens die ritten en wandelingen met oponthoud in bars en restaurants ontmoeten ze kleurrijke figuren, dubieuze personen. Hij kan slechts gissen in welke duistere handeltjes zijn vader verwikkeld is met die honderden bizarre karakters, de ene duidelijk uit de onderwereld, de andere een prominente societyfiguur… Een vakantie brengt hij door met de familie van een schoolvriend in Monte Carlo bij diens grootmoeder, markiezin de Polignac – sfeer en personage herkennen we duidelijk in een roman. Nee, zoiets is geen toeval. ‘Un pedigree’ lezen is voortdurend in al die vreemde ontmoetingen, in de plaatsen die ze bezoeken, in de tochten door de stad voortdurend personen en plaatsen uit de romans weervinden. Dat hij in Engeland, Bournemouth verblijft om de taal te leren, een verblijf in Thônes bij een man die stroman is voor zijn oom die zijn malafide zaakjes opereert vanuit een opslagplaats, zijn vader die naar Rome gaat met een vriendin, moeder die filmt in Spanje, als zeventienjarige belandt hij in de armen van de tien jaar oudere Mireille Ourousov, echtgenote van een rijke Rus, hij beleeft vakantieweken met Jean Cau, journalist en voormalig secretaris van Sartre, onder bescherming van lijfwachten gezien er dreiging bestaat voor een aanslag van het OAS… we vinden het allemaal getransponeerd in zijn oeuvre terug. Het zijn de spoken uit zijn verleden. Net als de entourage van zijn moeder, de mensen van het theater en het cabaret.

Telkens duikt ook het financieel probleem op. Vreemd. De zaakjes van vader… De filmrollen en toneelprestaties van moeder… Desondanks blijkt er zelden geld te zijn. Vooral als tiener, wanneer hij maandenlang met zijn moeder optrekt, moet hij, door deze gedwongen bij zijn vader (inmiddels na scheiding opnieuw gehuwd) om geld bedelen. Het zal een conflict van jaren worden. Vooral omdat de nieuw opgedoken echtgenote een breuk tussen vader en zoon wenst, Patrick haat. Een ‘boze stiefmoeder’!? Ooit zal hij ontdekken dat zij zijn jeugdboeken en herinneringen van zijn broer aan flarden gescheurd heeft… Het zal de verdere relatie met zijn vader definitief verzieken. Nadat hij reeds zelfstandig geleefd heeft wil zijn vader dat hij in militaire dienst gaat; hij heeft evenwel uitstel gevraagd. Wanneer zijn vader eist dat hij dit uitstel intrekt schrijven ze scherpe brieven aan elkaar, tenslotte wijst Albert alle financiële en morele verantwoordelijkheid voor zijn zoon af. Ze zullen elkaar nooit meer weerzien. Hij zal het betreuren, de man met wie hij ondanks alles toch vele uren, dagen door Parijs en andere steden reed en wandelde, naast hem zat terwijl hij wie weet welke deals trachtte af te sluiten, tot echte vriendschap zou het nooit komen. En zijn moeder? Een, wat hem betreft, ijskoningin die er nooit in slaagde een band met haar kinderen op te bouwen, daar geen moeite voor deed, daar absoluut geen behoefte, geen verlangen voor leek te hebben. Vader, moeder… een jeugd zonder liefde, zonder affectie.

Maar wel een jeugd die zich liet vullen met dromen, en aan de basis zou liggen van herinneringen. Een jeugd met boeken, het is een fraaie leeslijst die we opgesomd zien in deze bladzijden, de lectuur die hem vergezelde. In de herfst van 1966 is hij in Parijs en begint hij te schrijven. En in juni 1967 noteert hij: “Die avond heb ik mij voor het eerst van mijn leven zorgeloos gevoeld. De dreiging die al die jaren op me drukte en me dwong voortdurend op mijn hoede te zijn, was vervlogen in de Parijse lucht.” Die dag was hem meegedeeld dat zijn eerste manuscript voor publicatie aanvaard was…

Dit is een triest verhaal over een jeugd die nauwelijks nog vreemder had kunnen verlopen. Liefdeloos, toevertrouwd aan vreemden, langs de grillige paden van surrealistische werelden, bevolkt met types die liever schimmen blijven. Onwerkelijke figuren defileren hier, en toch bestonden ze – ze worden zonder terughoudendheid genoemd, beschreven, geportretteerd en zo mogelijk gekaderd in het duister bedrijf dat hen bindt. Dit alles tegen een achtergrond van vechten om te overleven, en een maatschappij waarin moet geleefd worden – een maatschappij die vooral bekommerd is over het Algerijns conflict en de affaire Ben Barka. Uit dit ‘verhaal’ van Jean Patrick Modiano groeide de auteur Patrick Modiano. De prijs is betaald. 

Johan de Belie