Het zal morgen al 125 jaar geleden zijn dat het symfonisch gedicht “Also sprach Zarathustra” van Richard Strauss in première ging.
Het werk is geïnspireerd door de filosofische roman Also sprach Zarathustra uit 1883–85 van Friedrich Nietzsche. De première vond plaats onder leiding van de toen 32-jarige componist op 27 november 1896 in Frankfurt.
Zarathustra, Zarathoestra of Zoroaster was een Iraanseprofeet en de grondlegger van het zoroastrisme, een godsdienst die tegenwoordig haar aanhangers (zo’n 150.000) vooral vindt onder de Parsi’s in India (o.a. Freddie Mercury is als Parsi grootgebracht). Volgens de legenden was de profeet een herder en leefde hij op het platteland. Rond zijn twintigste levensjaar ervoer Zarathustra een crisis en ging hij ronddwalen. Na tien jaar kreeg hij, gezeten aan de oevers van de Oxus (de Amu Darja) een visioen van de god Ahura Mazda.
Het is niet duidelijk wanneer hij geleefd heeft. De oude datering rond 600 v.Chr., die nog wordt gehanteerd door de Encyclopaedia Britannica, geldt als achterhaald; op taalkundige gronden denkt men wel aan de 14e eeuw v.Chr.. De meeste moderne onderzoekers plaatsen zijn leven daarom tussen 1400 en 1200 voor Christus. Volgens de legende is de profeet vermoord in Bactra, het huidige Balch bij Mazar-i-Sharif.
De godsdienst die hij stichtte, bevat de aanzetten van een vorm van monotheïsme, of eigenlijk dualisme. Er bestaat een god van het goede (Ahura Mazda) en een god van het kwade (Ahriman). De mens zit ingeklemd tussen de twee en moet trachten voor het goede te kiezen. Zijn ideeën over het gevecht tussen goed en kwaad beïnvloedden het ontstaan van soortgelijke gedachten in de joods-christelijke traditie. Er is ook nog bewijs dat Griekse filosofen als Plato en Aristoteles zich bewust waren van en interesse toonden in zijn leer. In zijn boek laat Nietzsche Zarathustra terugkeren om de übermensch te prediken, die de menselijke onverantwoordelijkheid begrijpt en een uitgeleefde moraal ten grave draagt.
Bij het grote publiek is enkel de opening gekend (vooral na het gebruik in “2001 – A Space Odyssey” van Stanley Kubrick), maar eigenlijk duurt het stuk ongeveer 33 minuten. Inclusief de inleiding bestaat het geheel uit negen delen, die niet door rustpauzes worden onderbroken. De vernoeming van de delen naar hoofdstukken uit het boek vormt de enige aanwijzing van hun programmatische context:
- Einleitung, oder Sonnenaufgang: Inleiding, of zonsopkomst
- Von den Hinterweltlern: Over de achterwereldfiguren
- Von der großen Sehnsucht: Over het grote verlangen
- Von den Freuden und Leidenschaften: Over vreugde en hartstochten
- Das Grablied: Het requiem
- Von der Wissenschaft: Over de wetenschap
- Der Genesende: De herstellende
- Das Tanzlied: Het danslied
- Nachtwandlerlied: Lied van de dolende nachtwaker
Stanley Kubrick gebruikte het inleidende thema in 1968 in zijn film 2001: A Space Odyssey als begeleiding bij beelden van een buitenaardse zonsopgang, terwijl de aarde zelf opkomt vanachter de maan. Deze scène maakte de muziek wereldberoemd. De drie hemellichamen en de drie tonen symboliseren de drievuldigheid van Es, Ich en Übermensch die een hoofdthema zijn bij zowel Nietzsche als Kubrick. De uitvoering die in 2001: A Space Odyssey is te horen, werd in 1959 opgenomen door de Wiener Philharmoniker onder leiding van Herbert Karajan.
De melodie werd ook gebruikt door de Britse hardrockband Deep Purple als introductie voor een liveversie van het nummer River Deep – Mountain High tijdens The Book of Taliesyn Tour in 1968, een half jaar na het uitkomen van Kubricks film. In de jaren 1970 gebruikte Elvis Presley het stuk als openingsmuziek voor zijn concerten. Het publiek hoorde Strauss terwijl Elvis het podium betrad. (Wikipedia)
dagelijks iets degelijks 