Honderd jaar geleden was 1921 een bijzonder jaar. “De Groote Oorlog” (1914-1918) was pas geëindigd. Hij had verregaande sociale en politieke gevolgen. Met voor de arbeidersbeweging het belangrijkste gevolg: ze veroverde in West-Europa nieuwe rechten en een embryonaal socialistisch experiment zag het levenslicht, Sovjet-Rusland. In het door Franstaligen gedomineerde België zette Vlaanderen stappen vooruit met de toepassing van het territorialiteitsbeginsel in de taalwetgeving en de wet op de openbare bibliotheken. In wat volgt schetsen we enkele stipmomenten.
1921- Achturendag veroverd
Acht uren werken, acht uren slapen en acht uren ontspanning. Het was ooit het droombeeld van Karl Marx in de 19de eeuw. In 1921 werd de achturen werkdag in het leven geroepen. De achturen zou de werkloosheid verminderen, meer mensen aan het werk zetten, de productiviteit verhogen, de lonen verhogen en zo de koopkracht doen toenemen. Het was geen nieuwe eis. Al op 1 mei 1890 werd door de socialistische beweging de achturen werkdag als collectieve eis geformuleerd. Naar goede gewoonte lagen het patronaat en de conservatieve politici dwars. “De concurrentiepositie zou bedreigd worden”, zoals 100 jaar later hun verhaal nog luidt. Dat riedeltje werd door het patronaat en conservatieven ook herhaald in de strijd tegen kinderarbeid (1889) en in de aanloop naar de invoering van de betaalde vakantie (1936). Vandaag honderd jaar later is de strijd voor werktijdverkorting nog niet gestreden. Vandaag zijn alle vooruitstrevende bewegingen het erover eens dat de vierdagenweek geen droom is. In sommige bedrijven is het al realiteit.
1921- Adolf Hitler en Benito Mussolini
De groeiend macht van de arbeidersbeweging in Europa, het ontstaan van de Sovjet-Unie krijgt een tegenreactie. In 1919 werd Adolf Hitler lid van de nazipartij ‘DAP’. In 1921 werd hij leider van de Nazional Sozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP) (de naamsverruiming werd ingegeven om een links electoraat aan te trekken). Vanaf het begin was Hitlers nazipolitiek gebaseerd op geweld en terreur. Racisme was één van de belangrijkste drijfveren waarin een ras van Arische übermenschen moest worden gecreëerd. Untermenschen zoals joden, zwarten, gehandicapten, vakbonden en linkse politieke partijen en al wie zich verzette in wetenschaps- en culturele middens, hadden geen plaats in de samenleving van Arische übermenschen.
In Italië was de beweging van fascisten ook een gewelddadige beweging onder de leiding van Benito Mussolini. Er werden heel wat mensen vermoord zoals socialisten, politieagenten, ambtenaren… In 1921 werd de fascistische beweging omgezet in een politieke partij de Partito Nazional Fascista (PNF). In mei 1921 deed de PNF mee in een kartellijst van het Nationaal Blok, met liberalen en rechtse nationalisten. Als parlementslid keerde Mussolini zich tegen de parlementaire democratie. Vanaf 1925 had hij alle tegenstanders opzij geschoven of vermoord en regeerde vanaf 1925 als dictator.
1921- Taalwetgeving- Wet op de openbare bibliotheken
In 1921 werd een wet goedgekeurd waardoor het taalgebruik in bestuurslichamen in Vlaanderen moest geschieden op basis van de gewestelijke ééntaligheid. Ze bevestigde een belangrijk beginsel: streektaal is de administratieve voertaal. (In 1923 werd na veel betwisting de Gentse Universiteit gesplitst in een Vlaamse en Franstalige afdeling. In 1928 werd de taalwetgeving in het leger verbeterd, in 1930 werd de Rijksuniversiteit van Gent volledig vernederlandst.)
Op 17 oktober 1921 bekrachtigde de Koning de “Wet op de openbare bibliotheken”, de zogenaamde ‘Wet Jules Destreé’. Deze wet kwam tot stand omdat de wetgever in 1921 zich bekommerde om aanvulling te geven op het pas wettelijk verplicht geworden lager onderwijs en om de vrije tijd nuttig te gebruiken na het ontstaan van de 8-urenwerkdag. De wet heeft zijn verdiensten gehad. Ze verspreidde de lectuur in de volksklassen in de Vlaamse dorpen, stadjes en steden. Zoals de strijd voor de ziel van het kind in het onderwijs, speelde ook hier de katholieke wereld in Vlaanderen een dominante rol in b.v. het boekenaanbod en het beheer van de instelling. Vele ‘openbare’ bibliotheken werden bestuurd door de lokale clerus. Boeken van de “kerkelijke index” bevonden zich achter slot en grendel. Na de tweede wereldoorlog werd het bibliotheekwerk stilaan geprofessionaliseerd, pluralistischer en beter gesubsidieerd (een eerste stap met het bibliothekendecreet uit 1974 van de Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap).
1921-Staken is een recht
Op 24 mei 1921 besloot het Belgische parlement artikel 310 van het Strafwetboek, dat deelname aan een staking strafbaar stelde, af te schaffen. Op dezelfde dag werd een wet aangenomen die de vrijheid van vereniging op alle gebied erkent, met inbegrip van de vrijheid van vakvereniging in een vakbond. Dat jaar betekende een grote sociale en democratische vooruitgang waaraan tientallen jaren strijd waren voorafgegaan.
1921-Tulsa massamoord in de Verenigde Staten
Op 31 mei 1921 werd de wijk Tulsa in Greenwood in Oklahoma in brand gestoken en met de grond gelijk gemaakt. Het was een racistische pogrom, die voortkwam uit het feit dat een zwarte tiener een blanke vrouw seksueel zou hebben misbruikt. Gewapende veteranen uit de Eerste Wereldoorlog plus blanke racisten namen deel aan de pogrom. Meer dan 1.200 bedrijven, 35 woonblokken werden platgebrand. Meer dan 10.000 inwoners vluchtten ijlings. Het officiële dodental was 36, maar nauwkeuriger ramingen spreken van driehonderd doden.
Traditioneel werden in mei ook dit jaar herdenkings- en protestmarsen gehouden in Greenwood. De betogers eisen herstelbetalingen van wat toen vernietigd werd. Voor het eerst kwam, honderd jaar later, een Amerikaanse president, Joe Biden de herdenking in Greenwoord bijwonen.
1921- Stichting Communistische Partijen
De Sovjet-revolutie in 1917 gaf een enorme boost aan de linkse, revolutionaire beweging in de wereld. In vele landen van de planeet werden communistische partijen opgericht (1918, 1919, 1920), ook in 1921. In 1921 werd de Chinese Communistische Partij gesticht (en vierde dit jaar uitbundig en zelfbewust zijn honderd jarig bestaan). In Europa werd in 1921 de Italiaanse Partij gesticht door Antonio Gramsci en Amadeo Bordiga, er waren de Spaanse, de Tsjechoslovaakse, en Portugese communistische partijen. Ook in België werd de Communistische Partij gesticht in 1921. Ze ontstond uit twee partijtjes. Onder druk van de Derde Internationale Komintern geleid door de nieuwe Sovjet-Unie had op 3 en 4 september 1921 een fusiecongres plaats. In talloze eisenstrijden hadden de communistische militanten een positieve bijdrage en leverden een zeker tegengewicht voor het demoraliserend optreden van leiders van de Belgische arbeidersbeweging
Na de Tweede Wereldoorlog kende de KPB een groot electoraal succes, mede door de overwinning van de Sovjet-Unie tegen het fascisme en de rol van de Belgische communisten in het verzet. Haar invloed en bestaan zal ten onder gaan in de Koude Oorlog, zoals bij vele West-Europese partijen. (Voor het Waals CP-kopstuk en Senator, Julien Lahaut, was dit letterlijk: hij werd vermoord in 1950 aan de voordeur van zijn huis in Seraing door een anticommunistisch commando in het kader van de Koude Oorlog. Ook andere communistische leiders werden toen vermoord o.m. in Japan, Argentinië of werden voorwerp van een moordaanslag).
In de ‘derde wereld’ is er een lappendeken van communistische partijen. Te vermelden is, dat in het zuiden, naast de Chinese CP, in Zuid-Afrika de South African Communist Party (SACP) in 1921 werd gesticht. Nu, één van de invloedrijkste communistische partijen in Afrika. Ze speelde als zelfstandige organisatie, met het ANC, een grote rol in de strijd tegen het Apartheidsregime.
1921- Oprichting ACW in Vlaanderen
De groeiende invloed van de socialistische arbeidersbeweging was een doorn in het oog van de katholieke kerk en de bourgeoisie. Daarom moest er een tegenoffensief op gang komen om de “katholieke ziel” van de arbeiders te redden van het socialisme. In 1921 werd de Belgische Katholieke Unie opgericht als een “standenorganisatie” samengesteld uit: de oude katholieke adel en bourgeoisie die de invloedrijkste component werd, de boeren, de middenstanders en de arbeiders. Deze laatsten werden vertegenwoordigd door het Algemeen Christelijk Werkersverbond (A.C.W.) een koepel van de vakbond (ACV), mutualiteiten, vrouwengilde, de katholieke arbeidersjeugd (KAJ). De organisaties werden opgebouwd “bottom up”, in de parochies. Het kader en de intellectuelen waren vooral paters, kanunniken, parochiepriesters, de proosten. Zij moesten het gezag van de kerk en de verdediging van de katholieke godsdienst op zich nemen. Boegbeeld was pater Georges Rutten (foto) die in 1921 een beslissende rol speelde bij de oprichting van het A.C.W en gecoöpteerd senator werd. De enige organisatie die verbonden was met de arbeiders in de parochies én de fabrieken was de vakbond ACV. In 1921 was het duidelijk dat de christelijke vakbond vooral anti-socialistisch was. Het ACV verwierp de klassenstrijd en het socialisme.
1921- Sacco en Vanzetti in de VS ter dood veroordeeld
De Italiaanse immigranten en linkse militanten Nicola Sacco en Bartolomeo Vanzetti waren actief in de linkse arbeidersbeweging en trachtten de arbeiders op één lijn te krijgen in acties en stakingen. Tijdens een politierazzia komt hun vriend Salsedo ‘per ongeluk’ om het leven. Al gauw worden de vrienden Sacco en Vanzetti opgepakt en beschuldigd van moord. Procureur Katzmann schakelt een racistische getuige in die verklaart hen te herkennen. Sacco en Vanzetti worden een proces aan gedaan. Ze ervaren steun uit alle hoeken van de wereld. Procureur Katzmann beschuldigt hen van bolsjevisme, geweld, moord en anarchie. Ze worden in 1921 ter dood veroordeeld en eindigen op de elektrische stoel. Over Sacco en Vanzetti werd in Vlaanderen in 1995 een musical uitgevoerd door het Koninklijk Ballet van Vlaanderen (tekst Frank Van Laecke, muziek van Dirk Brossé en de regie was in handen van Stijn Coninx. De herwerkte versie ging in première in 2015).
Miel Dullaert
dagelijks iets degelijks 