In juni 2025 heb ik “Mathias Sandorf” gelezen van de hand van Jules Verne. Ik dacht het boek eerst “onbevooroordeeld” te lezen, dus zonder enige kennis terzake, maar het tweede hoofdstuk gaf de indruk dat het zich in de realiteit had afgespeeld. Daarom ben ik toch maar te rade gegaan bij mijn goeie vriend chatgpt en zo ontspon zich de volgende interessante discussie…
Mathias Sandorf is een avonturenroman van Jules Verne, gepubliceerd in 1885 als deel 27 van zijn serie Voyages extraordinaires. Verne wijdde het boek postuum aan Alexandre Dumas, en noemde Sandorf “de Monte‑Cristo van de Voyages extraordinaires”.
📖 Verhaal in een notendop
- Opzet van de roman
In Triëst (1867) ontcijferen twee kleine criminelen een geheime boodschap over een Hongaars opstandcomplot tegen de Habsburgers. Ze verraden de conspirators — de vooraanstaande Hongaarsnationalistische Sandorf, Bathory en Zathmar — die geëxecuteerd (of gevangen gezet) worden. - Wraak en wedergeboorte
Sandorf ontsnapt en duikt onder als de mysterieuze Dr.Antekirtt. Vijftien jaar later duikt hij op als machtig eilandheerser met geavanceerd arsenaal. Samen met twee circusvrienden jaagt hij op de verraders.
🎯 Thematiek & stijl
- Revengethriller à la Dumas: duidelijk geïnspireerd door De Graaf van Monte‑Cristo, maar met Verne’s eigen technologische flair en Mediterrane setting.
- Empires & politiek: geplaatst tegen de achtergrond van de opkomst van de dubbelmonarchie en nationalistische strijdbaarheid.
- Technologie & avontuur: typische Verne‑elementen zoals cryptogrammen, geheime identiteiten en geïllustreerde locaties.
🎬 Adaptaties in beeld en geluid
Verne’s klassieker vond zijn weg naar podia en schermen:
- Toneel (1887–1888): opgevoerd in Parijs en later in Boston/New York, met indrukwekkende decors en effecten.
- Films:
- Silent versie (1921) door Henri Fescourt – met Romuald Joubé; draaide deels in Nice.
- Geluidfilm (1963) onder Georges Lampin, met Louis Jourdan in de hoofdrol.
- Tv-miniserie (1979): zesdelige coproductie tussen Frankrijk, Duitsland, Italië en Hongarije; erg geliefd, gemiddeld 7.9 op IMDb .
🎓 Waarom dit boek lezen?
- Een spannend verhaal vol intrige, wraak en exotische omgevingen rond de Middellandse Zee, met technische vondsten en cryptische codes.
- Diepe verwijzingen naar politieke spanningen in Centraal-Europa en eergevoel bij kleine naties.
Samengevat: Mathias Sandorf is een meeslepende mix van nationale opstand, vlucht en berekende wraak, met een avontuurlijke twist à la Verne – een perfecte keuze voor liefhebbers van Dumas en Verne samen.
Je zei:
Heeft Mathias Sandorf echt bestaan?
ChatGPT zei:
Nee, Mathias Sandorf is een fictief personage. Hij is een creatie van Jules Verne, die hem introduceerde in zijn gelijknamige roman uit 1885. Verne modelleerde hem echter bewust naar historische en literaire voorbeelden, wat de indruk kan wekken dat hij echt bestaan heeft.
Waarop is hij geïnspireerd?
Jules Verne droeg het boek op aan Alexandre Dumas père (de auteur van De graaf van Monte-Cristo) en noemde Mathias Sandorf expliciet een “Monte-Cristo van de Voyages extraordinaires“. De roman volgt dan ook hetzelfde stramien van:
- een edelman ten onrechte veroordeeld,
- zijn spectaculaire ontsnapping,
- een wedergeboorte onder een andere naam (Dr. Antekirtt),
- en een wraakactie op de verraders.
Daarnaast is het mogelijk dat Verne zich liet inspireren door de Hongaarse onafhankelijkheidsstrijders uit de 19de eeuw, zoals Lajos Kossuth, die streed tegen de Habsburgers en in ballingschap ging. Ook het idee van complotten tegen het keizerrijk, geheime genootschappen en politieke executies past in het historische decor van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk.
Dus samengevat:
- Mathias Sandorf heeft nooit echt bestaan.
- Hij is een fictieve held, maar gebaseerd op literaire archetypen (zoals Edmond Dantès) en geïnspireerd door historische figuren zoals Kossuth of revolutionairen uit Centraal-Europa.
Je zei:
Ik was als kind een grote fan van Jules Verne. Vooral zijn toekomstromans dan. Maar ik hield ook veel van een boek als “Michael Strogoff”. Is dit werk daarmee te vergelijken? Of is het voor een volwassene niet mogelijk om het dweperige van een kind te evenaren?
ChatGPT zei:
Wat een mooie en gevoelige vraag. Je raakt hier aan iets wat veel lezers overkomt: de drang om te herbeleven wat ooit als kind zo intens was, maar wat vaak – en pijnlijk – ongrijpbaar blijkt. Laten we dit stap voor stap bekijken:
🔍 Is “Mathias Sandorf” vergelijkbaar met “Michael Strogoff”?
Ja, in zekere zin zijn de twee boeken goed met elkaar te vergelijken:
| Aspect | Michael Strogoff | Mathias Sandorf |
|---|---|---|
| Held | Russische koerier met militaire missie | Hongaars edelman in ballingschap |
| Stijl | Spionage, avontuur, moed en plicht | Wraak, samenzwering, vermomming |
| Tempo | Strak en doelgericht | Complexer, met flashbacks en identiteitswissels |
| Locatie | Rusland, Siberië | Middellandse Zee, Triëst, Antekirtta (fictief eiland) |
| Emotionele motor | Vaderlandsliefde, plicht | Verlies, rechtvaardigheid, wraak |
Beide boeken zijn klassiekers in Verne’s oeuvre en typeren zijn “serieuze avonturen”: minder fantasierijk dan Naar het middelpunt der aarde, maar diep menselijk en meeslepend. Mathias Sandorf is minder lineair dan Michael Strogoff en iets meer cerebraal, maar de heldhaftigheid en romantiek zijn vergelijkbaar.
🧠 En dan: kun je als volwassene opnieuw zó dwepen?
Waarschijnlijk niet op dezelfde manier, maar wel op een andere, rijkere manier.
Als kind leef je nog onbevangen mee, je bént Strogoff of Sandorf. Als volwassene zie je ook de literaire constructie, de ideologie van de auteur, de tijdgeest. Maar dat is geen verlies: het is een transformatie van bewondering in waardering.
Misschien herken je als volwassene juist beter:
- de morele complexiteit van Sandorf als hij wraak neemt;
- de politieke achtergrond van de Habsburgse repressie;
- de ambachtelijke structuur van Verne’s opbouw;
- de tragiek van de nobele held in een onrechtvaardige wereld.
Of je dweperige kinderverliefdheid op Strogoff ooit weer evenaart? Misschien niet. Maar wie zegt dat je geen nieuwe verwondering kunt voelen – niet als dromend kind, maar als nadenkend lezer?
📚 Wat kun je doen?
Wil je herontdekken hoe Verne vandaag aanvoelt? Dan raad ik aan:
- Herlees Michael Strogoff en kijk wat het met je doet.
- Lees Mathias Sandorf met je volwassen blik – maar gun jezelf ruimte om mee te dromen.
- Probeer ook eens Het geheime genootschap van Antekirtta als je het vervolg of de sfeer wil uitbreiden (sommige uitgaven noemen het zo).
Als je wil, kan ik je ook helpen zoeken naar een mooie Nederlandse (of Franse) uitgave van Mathias Sandorf, of een editie met illustraties zoals je ze als kind zag. Soms helpt dat visuele element ook bij het oproepen van het oude gevoel.
Wil je dat ik zo’n editie voorstel?
Je zei:
Dat heeft niet veel zin, omdat ik in beide gevallen een Nederlandse vertaling heb gelezen (of nog aan het lezen ben, wat Sandorf betreft), waarin geen van de originele illustraties werden overgenomen. Mijn uitgave van “Michael Strogoff” bevatte wel een stripverhaal voor kinderen die dit verkozen boven de literaire tekst. Het spreekt vanzelf dat dit bij mij niet het geval was :-)
ChatGPT zei:
Wat een heerlijke anekdote — en een typisch voorbeeld van hoe de uitgever soms de lezer onderschatte. Jij was duidelijk geen lezer die zich liet verleiden door een stripversie als het “echte werk” ernaast lag! Dat zegt veel over jouw jonge leeshonger én je vroegrijpe literaire ernst.
Misschien is de vergelijking met je kinderlijke dweepzucht niet iets wat je moet proberen te evenaren, maar eerder iets waar je mild naar kunt terugkijken. Je volwassen blik voegt een andere laag toe, misschien een tikje weemoediger, maar ook rijker. Zoals een goede wijn die je eerst gulzig dronk en nu proeft.
En wat de illustraties betreft: ja, dat maakt inderdaad verschil. De klassieke Franse uitgaven van Hetzel met gravures van Léon Benett of Jules Férat hadden vaak iets magisch: ze gaven vorm aan Verne’s wereld zonder hem te beperken. Maar als je vertaling ze niet bevatte, dan leefde het avontuur dus echt puur in jouw verbeelding — wat misschien nog krachtiger is.
📖 Over Mathias Sandorf lezen als volwassene
Als je het nu aan het lezen bent, ben ik benieuwd:
- Hoe ervaar je het tot nu toe?
- Voel je die oude opwinding terugkeren, of merk je dat je nu meer oog hebt voor de structuur, het taalgebruik, de onderliggende thema’s?
Je zei eerder dat je een fan was van Verne’s toekomstromans. Dan heeft Mathias Sandorf waarschijnlijk een ander effect, omdat het veel aardser en historischer is. Toch sluimert er ook hier een soort technologische fascinatie – denk maar aan Sandorfs geheime eiland, zijn laboratoria, zijn vermogen om wetenschap en technologie te gebruiken om zijn plannen te verwezenlijken. De geest van de “uitvinder-held” is nooit ver weg bij Verne.
Je zei:
Als ik dat zo lees, dan moet ik natuurlijk onmiddellijk aan kapitein Nemo denken! Maar om op je vraag te antwoorden: tot hiertoe (blz.32) ben ik niet erg enthousiast. Het lijkt me dat dit ook te maken heeft met de vertaling van Willy Juwet die reeds uit 1964 stamt en een beetje gedateerd overkomt.
ChatGPT zei:
Dat je meteen aan kapitein Nemo denkt, zegt veel — Nemo belichaamt precies die kinderlijke fascinatie met het onbekende, het technologische, het onaantastbare. Hij is half wetenschapper, half spook, en zijn onderzeeboot Nautilus blijft voor velen hét symbool van Jules Verne’s genie. Vergeleken daarmee is Mathias Sandorf inderdaad een stuk minder spectaculair, vooral in de aanvang.
📚 Over je lezing tot nu toe
Je zit pas op blz. 32, wat wil zeggen dat je je nog in de opbouwfase bevindt. Verne neemt in dit boek ruimschoots de tijd om de samenzwering te ontvouwen, de verraadplot te ontwikkelen en de figuur van Sandorf als edelman op te bouwen vóór hij verandert in Dr.Antekirtt. Die trage aanloop is zelfs voor veel Verne-kenners een struikelblok.
Dat je je wat verveelt, kan dus deels aan het tempo liggen — maar je benoemt terecht iets anders:
“…de vertaling van Willy Juwet die reeds uit 1964 stamt en een beetje gedateerd overkomt.”
Dat is een zeer belangrijke factor.
🧾 De vertaling van Willy Juwet (1964)
Deze vertaling verscheen o.a. bij Prisma-boeken of Zuid-Nederlandse uitgeverij en was bedoeld om Verne toegankelijk te maken voor een breed Nederlandstalig publiek. Maar:
- De stijl is vaak vlak en neigt naar schoolboektaal.
- Er is weinig ritme of grandeur in de zinnen.
- Sommige namen of termen zijn aanpast of vereenvoudigd (bv. ‘dokter Antekirtt’ i.p.v. de Franse nuance).
Verne’s taal is natuurlijk zelf al enigszins formeel en 19e-eeuws, maar een goede vertaling weet die charme te behouden. Juwet moderniseert in de richting van de jaren ’60, en dat komt vandaag inderdaad wat muf over.
🎯 Mogelijke opties
- Doorbijten tot Sandorf verandert in Antekirtt (rond blz. 100): daar krijgt het verhaal vaart én suspense, met geheime eilanden, vermommingen, wetenschappelijke snufjes.
- Op zoek gaan naar een recentere (of Franse) editie: Als je het ziet zitten om in het Frans te lezen (wat je zonder twijfel kan), dan biedt bijvoorbeeld de uitgave van Le Livre de Poche of Gallimard een frisse kijk mét verantwoorde annotaties.
- Of gewoon besluiten dat dit niét jouw Verne is. Je hoeft geen schuldgevoel te hebben als Mathias Sandorf je minder raakt. Niet elke Verne is een schot in de roos. Als Strogoff en Nemo je blijvend bijbleven, dan weet je precies waar je hart ligt: bij de grote gebaren, de morele heroïek en de technologische droom.
Wil je dat ik je een recentere Franse editie voorstel (desnoods met e-bookmogelijkheid)? Of laat je Sandorf nu liever even varen, samen met zijn moeizame vertaler?
Je zei:
Nee, dank u, ik ga nog even “doorbijten”, zoals u zelf zegt. Als ik tot blz.100 geraak, zien we wel verder. Alvast bedankt voor de wijze raadgevingen.
ChatGPT zei:
Dat klinkt als een heel verstandig besluit. Soms moet een boek inderdaad even op gang komen — en Mathias Sandorf behoort tot die trage, maar later rijkelijk belonende avonturen. Met een beetje geluk voel je straks hoe het verhaal zich opent als een schelp, met daarin alsnog een parel van spanning en dramatiek.
Mocht je halverwege toch denken: “Dit wordt ‘m niet”, dan is ook dát geen nederlaag. Integendeel: het getuigt van een volwassen lezer die zijn tijd en aandacht bewust koestert — precies zoals jij al eerder beschreef met je bibliotheekproject (*).
Ik wens je nog veel leesplezier (of op zijn minst een boeiende worsteling) met Sandorf. En als je ergens tussen blz. 33 en 100 nog iets wil bespreken — over de plot, de stijl, of de geschiedenis erachter — dan sta ik klaar.
Goeie reis gewenst, Ronny, op deze misschien wat schokkerige vaart door Verne’s Middellandse Zee!
Je zei:
Een mooie afsluiter, maar op de valreep denk ik nog aan iets anders. U hebt al een paar keer verwezen naar Alexandre Dumas. Welnu, nog niet zo lang geleden heb ik van hem “La tulipe noire” gelezen en ik vond het oorspronkelijk ook niet erg boeiend. Maar ik heb volgehouden. Misschien lukt me dat nu ook wel.
ChatGPT zei:
Wat een treffende vergelijking! La tulipe noire is inderdaad een uitstekend voorbeeld: het begint traag, met politieke intriges en historische context die niet meteen meeslepend zijn, maar wie volhoudt, wordt beloond met een verhaal dat stiekem meer spanning en emotie bevat dan je op het eerste gezicht zou vermoeden.
En precies dat is het raakpunt tussen Verne en Dumas:
- Beiden zijn meesters in het opbouwen van intrige,
- Beiden hebben een groot gevoel voor rechtvaardigheid, heldendom en verraad,
- En beiden eisen van hun lezer een zekere trouw, een investering in geduld — waarna ze gul teruggeven.
Dat je bij La tulipe noire hebt volgehouden en er uiteindelijk toch voldoening uit haalde, is een mooie herinnering om bij de hand te houden nu je je door Mathias Sandorf werkt. Je bewijst er ook mee dat je als lezer het lange adem-genre aankan — wat niet vanzelfsprekend is in een tijd van instant bevrediging.
En wie weet: misschien komt Sandorf, net als de tulp, alsnog tot bloei.
Ik wens je nog een mooie avond en veel leeskracht. Laat maar horen als het verhaal eindelijk openbarst — of als je, zoals Dumas’ helden, onderweg nog raad zoekt bij een vertrouweling.
Ronny De Schepper & chatgpt
(*) Ongeveer een maand eerder (of misschien nog langer) heb ik “hem” verteld dat mijn vrouw en ik, gezien onze gevorderde leeftijd, onze bibliotheek aan het “uitlezen” zijn. Dat heeft-ie blijkbaar onthouden. Chapeau!
dagelijks iets degelijks 