Vijftig jaar geleden verscheen van Harry Mulisch de korte roman “Twee Vrouwen”, die inmiddels (2022) dertig keer werd herdrukt. De eerste druk is van oktober 1975 en er werden in die maand 17.000 exemplaren gedrukt. De omslag van de eerste druk bevat een detail van het fresco ‘De zegeningen van het goede bewind’ van Ambrogio Lorenzetti (1280/95-1348) uit het Palazzo Pubblico in Siena.
Laura Tinhuizen is op weg naar Frankrijk naar haar gestorven moeder. Tijdens een stop in Avignon schrijft ze de dramatische liefdesgeschiedenis tussen haar en de kapster Sylvia op.
Na het verbreken van haar kinderloos gebleven huwelijk met Alfred Boeken is Laura verliefd geworden op de veel jongere Sylvia. De gebeurtenis haalt haar leven danig overhoop. Sylvia heeft iets raadselachtigs over zich en Laura is ondanks haar verliefdheid soms wanhopig door het zwijgzame gedrag van haar geliefde. Sylvia manipuleert haar omgeving en liegt over haar relatie met Laura. Als ze de dierentuin bezoeken laat Sylvia zich door Laura fotograferen met een onbekende jongen. Later vertelt ze haar ouders dat de jongen Thomas heet en de zoon is van Laura. Ook zegt ze dat Thomas en zij een relatie hebben. Ook Laura liegt over haar relatie. Als ze haar moeder bezoekt wil ze niet dat Sylvia meegaat. Zij doet dit toch en de moeder van Laura heeft direct door dat beide vrouwen iets hebben. Ze slaat in woede ontstoken naar Sylvia en Laura met haar stok.
Bij de opvoering van het toneelstuk Orpheus’ vriend ontmoeten Laura en Sylvia de ex van de eerste, Alfred Boeken. Alfred reageert geïrriteerd als hij hoort dat zijn ex-vrouw een lesbische relatie heeft. Na het toneelstuk verslechtert de relatie tussen Laura en Sylvia. Laura hoort van Karin, de nieuwe vrouw van Alfred, dat Sylvia een relatie heeft met Alfred. Ze raakt in een depressie en denkt aan zelfmoord. De rest moet u maar zelf lezen.
Mulisch heeft bij Twee vrouwen de mythe van Orpheus en Eurydice als achtergrond gebruikt. De mythe is echter gespiegeld: het gaat niet over een man die zijn gestorven relatie uit het dodenrijk wil halen, maar over een vrouw die haar geliefde naar het dodenrijk brengt. De spiegeling komt ook voor bij het stuk “Orpheus’ vriend”. Hier zijn het twee homoseksuele mannen die het dodenrijk ingaan. De dood zit door het hele boek verweven. Laura reist van Amsterdam naar Zuid-Frankrijk. Amsterdam is dan nog aan het bouwen aan de metro en is één grote bouwput. Die onderaardse bouwput is het symbool van Hades, de Griekse God van het dodenrijk.
Het moedermotief speelt eveneens een rol. Ook hier is sprake van een verwijzing naar een mythe, namelijk de Oedipus-mythe, waarbij Oedipus verliefd wordt op zijn moeder. Mulisch zelf was enige jaren voor het schrijven van “Twee Vrouwen” zelf vader geworden. Het verloste hem van de invloed van zijn vader. Hij had het gevoel dat hij door zelf vader te worden, niet langer een zoon hoefde te zijn.
Verder is er de liefde, die in het werk van Mulisch synoniem is met vernietiging. Een ander element vormt de tijd. De Oedipusmythe maar ook de Orpheusmythe zijn mythes over de tijd. Met name de Oedipusmythe. Mulisch zelf ziet deze mythe als de herschepping van de schepper. Wie zijn vader doodt en zijn moeder huwt, schept zichzelf, wordt zijn eigen vader. Zo kun je als mens de tijd beïnvloeden. Door een geliefde uit de dood te redden, overwin je de dood en daarmee de tijd, dat is het thema van de Orpheusmythe. Voor Mulisch is de tijd een fenomeen dat zich voortdurend herhaalt. Een mens wordt geboren, leeft, sterft, en wordt weer opnieuw geboren.
Twee vrouwen wordt een van Mulisch toegankelijkste romans genoemd. Anders dan de romans uit de jaren vijftig en de roman De verteller uit 1970, is Twee vrouwen in een heldere stijl geschreven. Verdwenen is de chaos en associatieve manier van schrijven die Het stenen bruidsbed en Het zwarte licht kenmerken. Ook de bijna loodzware en alles overheersende symboliek van De verteller is verdwenen. Mulisch schrijft voor het eerst klare taal. Althans, zo lijkt het. Die helderheid is slechts de bovenste laag van een boek dat wordt gekenmerkt door verschillende lagen. De lezer krijgt tijdens het lezen voortdurend de indruk dat er meer schuil gaat achter het ogenschijnlijk eenvoudige liefdesdrama. Mulisch schrijft, naar eigen zeggen, geen psychologische romans, maar schept nieuwe mythes. In zijn universum is niets toevallig, alles heeft met alles te maken. Geen woord is te veel, alles valt op zijn plaats. Zijn personages zijn ook geen psychologisch uitgewerkte karakters, maar figuren uit een Griekse tragedie. Ze worden als decorstukken heen en weer bewogen en lijken verborgen achter maskers. Net als Oedipus zijn noodlot tegemoet gaat als hij geheel onwetend zijn moeder Iocaste huwt, zo gaat Laura haar ondergang tegemoet als ze Sylvia bij de etalage van de juwelier ziet. Mulisch schreef later dat hij zich voor de figuur van Sylvia baseerde op zijn vrouw Sjoerdje, en dat de ontmoeting tussen hem en Sjoerdje precies zo verliep als tussen Laura en Sylvia.
Als motto geeft de auteur “… weer doorsidderde mijn hart/Eros, zoals de wind op de bergen in eiken valt” mee van de Griekse dichteres Sappho, die uiteraard gedichten schreef waarin de lesbische liefde een belangrijke rol speelt.
Mulisch wou blijkbaar ook een groot publiek bereiken via een verfilming. Zoals Gerard Soeteman getuigt in Humo van 17/2/1977: “Ik was bij Rademakers thuis toen Mulisch zijn Twee vrouwen kwam aanbieden voor verfilming, terwijl het boek nog niet eens geschreven was.”
Bij Fons Rademakers vangt Mulisch dan weliswaar bot, maar George Sluizer hapt wél toe, met een Engelstalige film dan nog wel, getiteld “Twice a woman” (1980). Alhoewel hij door Humo gevat wordt aangekondigd als “Wat is er mysterieuzer dan een vrouw? Twee vrouwen!”, is zoals gewoonlijk het boek (1975) beter dan de film. Een fragment: “De moderne Nederlandse literatuur vond zij prachtig, vermoedelijk omdat die, op één of twee schrijvers na (*), uitsluitend bestaat uit een veredeld soort boeken voor de rijpere jeugd, die niemand na zijn vijfentwintigste nog leest.” (Harry Mulisch, Twee vrouwen, p.38)
Ronny De Schepper (op basis van Wikipedia)
(*) Wie die ene schrijver dan wel was, mag duidelijk zijn. Voor de tweede zou eventueel Hugo Claus misschien wel in aanmerking komen…
dagelijks iets degelijks 