Mijn vrouw heeft “Het zwaard van goud en liefde” van M.M.Schoenmakers gelezen. Het is haar niet bevallen. Ze heeft het enkel uitgelezen omdat ik zou hebben gezegd: “Het begin spoort zeker niet aan om door te lezen, maar het verbetert naar het einde toe.” Volgens haar zou die “verbetering” uitgebleven zijn. Nu, ikzelf heb helaas destijds geen aantekeningen gemaakt en dus herinner ik mij er helemaal niks meer van. Ik moest chatgpt erbij halen om sommige zaken weer op te vissen…

Het verhaal speelt in twee kleine vissersdorpjes (in de tekst aangeduid als L. en C.) aan de monding van een Zuid-Amerikaanse rivier. In enkele dagen in april 1985 ontvouwt zich een klucht-achtige maar tegelijk tragische botsing tussen het traditionele dorpsleven en opgelegde ‘ontwikkelingsprojecten’ — een vriescel, een wegtracé door het oerwoud en de komst van ambtenaren en militairen. De pogingen van stadse planners en tracékappers lopen spaak; het is vooral een boek over mislukte ontwikkeling, cultuurbotsing en de kracht van plaatselijke levensrituelen.

Setting en sfeer

Schoenmakers schetst een weids, bijna literair landschapssfeertje: rivier, zee en oerwoud bepalen het ritme van het dagelijks leven. De auteur gebruikt kleine, precieze scènes en een evocerende stijl om zowel humor als melancholie te vangen — het lijkt “meer te gebeuren door afwezigheid van spectaculaire wendingen dan door actie.” De toon wordt vaak ironisch-satirisch wanneer stadse ‘ontwikkelaars’ opdraven, maar die satire gaat samen met begrip en ontroering voor het lokale leven.

Plot (let op voor spoilers)

• Proloog/voorspel: het verhaal bouwt langzaam op naar een korte centrale periode in april 1985 (met een paar naspelen). De dorpen bereiden zich voor om deel te nemen aan een moderniseringsproject: een weg door het oerwoud die naar Massina moet leiden en een vriescel om de visserij te stimuleren.
• De tracékappers (zeventien mannen) vertrekken om het tracé te verkennen; de expeditie loopt voortijdig spaak door interne ruzies en onbekendheid met het land. De weg wordt nooit voltooid.
• De vriescel blijkt onvoltooid/ongepast (er ligt kip in plaats van vis) — een symbool van de mislukking van goedbedoelde maar slecht passende hulp. De dorpsbewoners hanteren passief-weerstand en ontmaskeren het project als ziel-loos.
• Een militaire aanwezigheid en ceremoniële vertoon (o.a. een overdreven geïnstalleerd hemelbed van een commandant) accentueren de kloof tussen macht en lokale realiteit; uiteindelijk blijft het gewone leven voortbestaan, onberoerd door de stadsplannen.

Belangrijke personages

• De twee dorpshoofden van L. en C. belichamen het rustige, ritmische leven en het terughoudende verzet tegen opgelegde verandering.
• Roseval, de ontwikkelingsdeskundige/planner uit de stad, is de representant van de goedbedoelde maar onbegrijpende moderniteit.
• De militaire commandant staat voor paternalistische macht en theatrale symboliek van vooruitgang.

Thema’s en motieven

• Ontwikkeling versus traditie: het centrale thema is de vraag of westerse ‘vooruitgang’ zielen kan brengen waar lokale gemeenschappen een betekenisvol bestaan hebben. De projecten mislukken omdat ze niet aansluiten bij wat de mensen willen of nodig hebben.
• Ironie en satire: Schoenmakers gebruikt humor en klucht om bureaucratie en ontwikkelingshulp te ontmaskeren.
• Natuur en ruimte: de rivier, zee en het bos zijn zowel achtergrond als moreel kompas — het bos en de rivier beschermen een levenswijze die niet zomaar ‘verbeterd’ kan worden.

Toon en stijl

Het proza is evocatief en vaak laconiek, met korte, beeldrijke zinnen die de tijdloosheid en het ritme van het dorpsleven vangen. Recensenten merken een consistent, eigen geluid bij Schoenmakers dat eerder in zijn werk opduikt: rustige observatie, subtiele ironie en aandacht voor kleinschalige rituelen.

Citaten

• “Het zwaard van goud en liefde is een meeslepende, mysterieuze en geestige vertelling over twee vissersdorpjes aan de monding van een Zuid-Amerikaanse rivier.” — productomschrijving / boekverkooptekst.
• “Hoelang nog eer het bos opraakt“: korte, krachtige zin uit de tekst, citaat in een bespreking, vat de vrees en het verzet van de bosbewoners samen.
• “Er is een tijd om naar de golven te kijken en er is een tijd om een vrouw haar werk te laten doen”: voorbeeld van Schoenmakers’ eenvoudige, beeldende zinnen die leven en ritme benadrukken.

Kritische ontvangst

Recensies verschenen eind 1998 / begin 1999 in uiteenlopende kranten (o.a. De Stem, Leidsch Dagblad, Trouw, Elsevier). De ontvangst was overwegend positief over stijl en thematiek: recensenten prezen de evocatieve stijl en de consistente thematische samenhang met Schoenmakers’ vorige werk (ontwikkeling, natuur, mislukking van projecten). Sommige recensenten wezen op het ontbreken van een traditionele vertelclimax, maar zagen dat niet per se als tekort: het boek werkt juist door kleine, suggestieve details.

Biografie

• Volledige naam: Marien Michiel Schoenmakers
• Geboren: 1949
• Overleden: 2013
• Loopbaan:
  • Studeerde in de jaren zestig sociologie en werkte vervolgens in de ontwikkelingssamenwerking.
  • Woonde en werkte langere tijd in Latijns-Amerika (o.a. in Bolivia en Suriname). Zijn ervaringen daar kleurden sterk zijn literaire werk.
  • Later ook actief als redacteur en vertaler.

---

Literair werk

Schoenmakers debuteerde in 1983 met de verhalenbundel De roes van het Scheppen.
Andere bekende titels:

• De man van de Draak (1985)
• De vlammende mond (1988)
• Het zwaard van goud en liefde (1998)
• De vlucht van de adelaar (2003)

Kenmerken van zijn werk:

• Zuid-Amerikaanse setting: zijn romans spelen vaak in fictieve dorpen aan rivieren, oerwouden of kuststreken, geïnspireerd door zijn verblijf in Latijns-Amerika.
• Thematiek: confrontatie tussen traditie en moderniteit, botsing tussen lokale gemeenschappen en externe krachten (ontwikkelingsprojecten, koloniale structuren).
• Stijl: beeldrijk, soms ironisch, vaak met een ritmische en poëtische inslag; aandacht voor mythe, bijgeloof en rituelen.

---

Ontvangst

• Critici prezen zijn eigen, consistente stem en de manier waarop hij Europese lezers kennis liet maken met de leefwereld van Latijns-Amerikaanse gemeenschappen.
• Hij bleef altijd een enigszins marginale figuur in de Nederlandse literatuur, maar kreeg een trouwe schare lezers en positieve recensies voor de authenticiteit en de literaire kwaliteit van zijn werk.

Het zwaard van goud en liefde van M.M. Schoenmakers wordt vaak in verband gebracht met Latijns-Amerikaanse literatuur vanwege de setting (rivierdorpen, oerwoud, ontwikkelingsprojecten), maar het is géén magisch-realisme in de traditie van García Márquez of Isabel Allende.

Wat recensenten en lezers opmerken:

• Geen wonderlijke ingrepen of bovennatuurlijke gebeurtenissen die als vanzelfsprekend worden gepresenteerd (zoals in het magisch-realisme).
• Wel een zekere mystieke sfeer: bijgeloof, rituelen en het gevoel dat het oerwoud en de rivier een eigen wil of macht hebben. Dit wordt echter realistisch en observerend beschreven, niet als magische ingreep.
• Schoenmakers schrijft eerder nuchter en ironisch, soms satirisch, met aandacht voor hoe mensen betekenis geven aan het alledaagse.

Kortom: er zit sfeer en mystiek in de roman, maar Schoenmakers blijft stevig in de realistische verteltraditie. Je zou kunnen zeggen dat hij “etnografisch realisme met poëtische inslag” beoefent, geen magisch-realisme.