“Ga, heb lief” van Tomek Tryzna

Na “Meisje Niemand” heb ik nu ook de volgende roman van de Poolse auteur Tomek Tryzna gelezen met de ietwat eigenaardige titel “Ga, heb lief” (naar een gedicht van William Blake). Ik moet zeggen dat deze roman, zonder me nu echt tegen te vallen, toch veel minder is bevallen dan “Meisje Niemand”. En blijkbaar was ik niet de enige die er zo over dacht, want ik heb de indruk dat de literaire carrière van Tryzna tot een stilstand is gekomen…

Hoewel sommige databanken (b.v. de Nederlandse vertaling bij uitgeverij De Geus die ik heb gelezen) het jaar 2002 vermelden als eerste jaar van druk, is er geen spoor van een publicatie van Idź, kochaj (het Pools voor Ga, heb lief) in 2002. Integendeel, alle betrouwbare signalen – het premièrebericht, recensies en promotieactiviteiten – wijzen op een officiële Poolse publicatie in het voorjaar van 2003, vermoedelijk maart–april van dat jaar. Een Poolse nieuwssite Onet.pl meldt een premièreartikel over de roman met datum 26 maart 2003 en het Poolse catalogussysteem PBL noemt bij recensies van het boek onder andere een promotie-evenement in juni 2003 (Koszalin, 24 VI), wat bevestigt dat het boek toen pas echt circuleerde.

De roman wordt verteld door een elfjarige jongen, Romek Stratos. Als kind heeft hij per ongeluk een familiedrama veroorzaakt, maar niemand heeft weet van zijn rol in dit drama. Het boek gaat over zijn schuldgevoel, zijn inzet om zijn ouders te helpen en zijn pogingen om het goed te maken, die echter keer op keer mislukken.

📖 Thema’s & Sfeer

Moreel conflict tussen goed en kwaad, en de moeilijkheid van geloof in een hogere orde, zeker wanneer je het leven als onrechtvaardig ervaart.
De hoofdpersoon is vastberaden en zorgzaam, ondanks zijn jonge leeftijd, en probeert de nare gevolgen van de tragedie te dragen door verantwoordelijkheid te nemen.
De toon is poëtisch en introspectief, en de narratie biedt een indringende blik in het innerlijke leven van het kind.
De zoektocht naar liefde en identiteit.
Opkomende seksualiteit en morele dilemma’s.
Botsing tussen dorpsmentaliteit en de aantrekkingskracht van de stad.
Religieuze en sociale spanningen.

Tryzna onderzoekt de psychologische en emotionele beleving van een tienerjongetje, vergelijkbaar met Panna Nikt, maar ditmaal met meer nadruk op introspectie en persoonlijke gevoelens dan op sociale satire.

2️⃣ Stijl en structuur

Tryzna’s stijl is fragmentarisch en impressionistisch: korte scènes, flarden van gedachten, zintuiglijke waarnemingen.
Het verhaal heeft een intiem, dagboekachtig perspectief: je kijkt vooral door de ogen van Romek.
Er is een zekere poëtische, soms naïeve toon, die zijn belevingswereld benadrukt.

3️⃣ Vergelijking met Meisje Niemand

Kenmerk	Panna Nikt (Meisje Niemand)	Idź, kochaj (Ga, heb lief)
Hoofdpersonage	Marysia, plattelandsmeisje	Romek, plattelandsjongen
Thema’s	Vriendschap, sociale klassen, puberteit	Liefde, seksualiteit, zelfontdekking
Toon	Soms ironisch, sociaal realistisch	Meer introspectief, melancholisch
Ontvangst	Zeer positief, internationaal succes	Meer gemengd, kleiner lezerspubliek

4️⃣ Ontvangst en kritiek

In Polen was de ontvangst gemengd. Critici vonden dat Tryzna sterk bleef in sfeer en psychologische observatie, maar dat het verhaal minder meeslepend was dan zijn debuut.
Sommigen prezen de roman als een gevoelige coming-of-age; anderen vonden hem te traag en te weinig vernieuwend.
Internationaal kreeg de vertaling Ga, heb lief in 2004 beperkte aandacht en haalde het zeker niet het succes van Meisje Niemand.

5️⃣ Persoonlijke leessfeer

Als je Meisje Niemand hebt gelezen, kun je Ga, heb lief zien als:

Een verstilling van dezelfde thematiek: minder plot, meer innerlijk leven.
Een boek voor wie houdt van psychologische observatie, coming-of-age, en dromerige introspectie.

Tomek Tryzna heeft zelf nooit heel expliciet een reden gegeven waarom er bijna tien jaar zat tussen Meisje Niemand (Panna Nikt, 1994) en Idź, kochaj (2002), maar uit interviews en secundaire bronnen zijn een paar verklaringen af te leiden:

Het overweldigende succes van zijn debuut
Meisje Niemand werd in binnen- en buitenland een onverwachte bestseller en werd in meer dan twintig talen vertaald. Tryzna gaf later aan dat het succes hem eerder blokkeerde dan stimuleerde: hij voelde een sterke druk om met een tweede boek tenminste hetzelfde niveau te halen.
Zoektocht naar een andere toon en vorm
Hij wilde absoluut vermijden om zichzelf te herhalen. Zijn tweede roman is veel ingetogener en filosofischer van toon, en dat vroeg tijd om uit te kristalliseren.
Film- en theaterprojecten
Tryzna heeft in de periode tussen beide romans ook intensief aan andere creatieve projecten gewerkt, onder meer film- en theaterproducties. Dat vertraagde zijn romanschrijven.
Perfectionisme
In Poolse interviews zei hij dat hij pas publiceert wanneer hij het gevoel heeft dat een manuscript volledig “af” is. Het schrijven van Idź, kochaj zou meerdere herwerkingen hebben gekend.

Zijn tweede uitvoerige literaire project was eigenlijk Syloe, geschreven in samenwerking met Ryszard Janikowski. Die poging kwam echter niet goed aan in Polen, en bracht hem zelfs tijdelijk buiten de gratie van critici. Daarna besloot Tryzna zich weer te richten op een stijl die hem eerder succes had gebracht. Tijdens een lezing in Świdnica sprak Tryzna over hoe Panna Nikt hem in zekere zin gevangen zette: hij was “persona non grata” na Syloe. Hij zei dat hij urenlang worstelde met de juiste woorden, en pas met Idź, kochaj terugvond wat hij echt wilde vertellen. “Słowa mi się wyczerpały” (de woorden raakten uitgeput), was zijn beeldende uitspraak.

Ronny De Schepper (op basis van chatgpt)