Vijftig jaar geleden schreef George Stade een recensie van “Ragtime”, de roman waarmee de Amerikaanse auteur Edgar Lawrence Doctorow (January 6, 1931 – July 21, 2015) bekend geraakte bij het grote publiek. Bij specialisten wordt het werk beschouwd als één van de eerste grote voorbeelden van postmodernisme.
Ragtime (1975) van E.L. Doctorow is een belangrijke roman in de Amerikaanse literatuur van de twintigste eeuw. Het boek is deels historische fictie, deels sociale satire en deels experimentele roman. Hier zijn de belangrijkste elementen die het werk kenmerken:
📖 KORTE INHOUD
Het verhaal speelt zich af in het begin van de twintigste eeuw (ongeveer 1902–1917) in de Verenigde Staten, met nadruk op New York en omgeving. Doctorow verweeft het leven van een fictief gezin uit New Rochelle met dat van echte historische figuren, zoals:
- Harry Houdini (illusionist)
- Emma Goldman (anarchiste en feministe)
- Booker T. Washington (zwarte burgerrechtenleider)
- J.P. Morgan (bankier)
- Henry Ford (autoproducent)
- Evelyn Nesbit (beruchte chorus girl)
De roman begint met drie symbolische families:
- De rijke blanke familie (“Vader”, “Moeder”, “Grootvader”, “Zoon”) die representatief is voor de WASP (White Anglo-Saxon Protestant) elite.
- Tateh, een arme Joodse immigrant met zijn dochtertje, op zoek naar een beter leven (duidelijk gebaseerd op Hal Roach met zijn “Our Gang”-films).
- Coalhouse Walker Jr., een gecultiveerde zwarte pianist (ragtime-muzikant) die geconfronteerd wordt met racisme en uiteindelijk radicaliseert.
🎭 THEMA’S
- Amerikaanse Droom vs. sociale ongelijkheid
- Racisme en klassenstrijd
- Technologische vooruitgang vs. morele achterstand
- De opkomst van massamedia en beroemdheidscultuur
- Geschiedenis als collage en chaos
✍️ STIJL EN STRUCTUUR
Doctorow gebruikt een postmoderne stijl, met:
- Een ongebruikelijke mengeling van feit en fictie
- Geen aanhalingstekens bij dialogen
- Zeer sobere, bijna journalistieke toon
- Historische personages die handelen alsof ze fictief zijn, en omgekeerd
Dit alles creëert een soort “collage van Amerika”, waarin het verleden niet netjes wordt gepresenteerd, maar chaotisch geconstrueerd blijkt te zijn.
Precies die dubbele gelaagdheid maakt Ragtime zo uitzonderlijk. Doctorow slaagt erin om de grote geschiedenis — het Amerika van de industrialisering, de rassenkwestie, de sociale onrust — te laten weerspiegelen in de kleine levens van zijn personages.
De manier waarop hij bijvoorbeeld de anonieme zwarte pianist Coalhouse Walker Jr. tegenover de machtige industriëlen plaatst, is tegelijk een politiek statement en een menselijke tragedie. En de toon blijft opmerkelijk beheerst: nooit prekerig, maar geladen met morele spanning.
Sommige critici noemen Ragtime zelfs een soort “Amerikaanse requiem”: een roman over het verloren idealisme van het begin van de twintigste eeuw.
🎵 BETEKENIS VAN DE TITEL
“Ragtime” is een muziekstijl uit de jaren 1890–1915, vooral bekend door componisten als Scott Joplin. De muziek kenmerkt zich door:
- Gesyncopeerde ritmes (onverwachte accenten)
- Optimisme en energie, maar ook melancholie
Doctorow gebruikt ragtime als metafoor voor Amerika: een levendige cultuur met veel potentieel, maar diep verdeeld.
🎬 VERFILMING
In 1981 werd Ragtime verfilmd door Miloš Forman, met o.a. James Cagney, Howard Rollins en Elizabeth McGovern. De film volgt grotendeels het boek, met enkele aanpassingen. De film van Miloš Forman is op zichzelf al een indrukwekkend werkstuk, al is hij natuurlijk minder gelaagd dan Doctorows roman. Forman legt de nadruk op het tragische verhaal van Coalhouse Walker Jr., terwijl Doctorow in het boek juist een breder tapijt weeft van verhalen, tijdsbeelden en morele verschuivingen.
James Cagney, die toen al jaren met pensioen was, maakt trouwens een prachtige laatste verschijning als politiecommissaris Rhinelander Waldo — een passend afscheid voor zo’n icoon van het oude Hollywood. En de muziek van Randy Newman versterkt die mengeling van nostalgie en onrecht treffend.
Forman had een fijn gevoel voor Doctorows toon: dat mengsel van melancholie, rechtvaardigheidsdrang en afstandelijke ironie. Zelfs met de onvermijdelijke vereenvoudiging blijft de film trouw aan de morele kern van het boek: hoe idealen botsen met macht, en hoe persoonlijke waardigheid kan standhouden te midden van maatschappelijke ongelijkheid.
En eerlijk gezegd — visueel brengt de film iets wat het boek alleen kan oproepen in de verbeelding: die weelderige decors, de muziek, de contrasten tussen rijk en arm. Het maakt de sfeer van het beginnende twintigste-eeuwse Amerika tastbaar.
Ik vermoed dat als Doctorow de film had moeten “verraden” om verfilmd te worden, hij blij was dat het door iemand als Forman gebeurde.
📚 ONTVANGST
Ragtime werd bij verschijnen lovend ontvangen:
- Het won de National Book Critics Circle Award
- Het werd een bestseller
- En wordt nu vaak beschouwd als een van de belangrijkste Amerikaanse romans aller tijden
🗣️ CITAAT VAN DOCTOROW
“History is the present. That’s why every generation writes it anew. But what most people think of as history is its end product, myth.”
Dit vat mooi de filosofie achter Ragtime samen: geschiedenis is een verhaal dat we voortdurend herschrijven — niet objectief, maar vol symboliek en ideologie.
chatgpt
dagelijks iets degelijks 