Kirk Douglas (1916-2020)

De Amerikaanse acteur Kirk Douglas is vijf jaar geleden overleden. Hij werd niet minder dan 103 jaar!

Kirk Douglas werd geboren als Issur Danielovitch Demsky in New York, als zoon van Russisch-Joodse ouders. Alhoewel hij opgroeide in een arme buurt, slaagde hij er in een goede opleiding te voltooien. Na een studie aan St.Lawrence University kreeg hij een beurs voor de American Academy of Dramatic Arts. Net voordat hij in dienst ging bij de Amerikaanse marine in 1941, speelde hij reeds in een aantal kleine Broadway producties. Na de oorlog werd hij op voorspraak van studiegenote Lauren Bacall gecast als hoofdrolspeler in The Strange Love of Martha Ivers. Daarna volgde “Out of the past” (Jacques Tourneur, 1947) met een scenario van Geoffrey Homes (Daniel Mainwaring) naar zijn roman “Build my gallows high”. Jeff Bailey (rol van Robert Mitchum) is een ex-privé-detective die nu een garage exploiteert nabij Bridgeport (Californië). Hij wordt in zijn partijtje vissen gestoord door een zekere Joe Stephanos (Paul Valentine), een gangster die een boodschap voor hem heeft van Whit Sterling (Kirk Douglas), een beroepsgokker met wie Jeff jaren geleden zaken deed. Jeff vertelt daarop aan zijn toekomstige vrouw Ann Miller (Virginia Huston) in welke omstandigheden hij met Whit in contact kwam. Toen hij nog in New York werkte, werd hij door Sterling geëngageerd om het spoor terug te vinden van Katie Moffatt (Jane Greer), een vriendin van de gangster, die na een moordaanslag op Sterling met 40.000 dollar aan de haal ging. Deze film is een klassiek voorbeeld van de periode toen Hollywood de Franse “films noirs” ging naäpen. IJzersterke dialogen en een knappe plot met bloedstollende climax. In ’84 opnieuw gemaakt als “Against all odds” met Jane Greer dan in de rol van de moeder van het meisje dat ze in deze versie neerzet.
Hierop volgde de boksfilm “Champion” van Mark Robson uit 1949. Het betekende voor de jonge Douglas (die er een oscarnominatie aan overhield) niet enkel de doorbraak in de filmwereld, het was ook een illustratie van de vrouwelijke fascinatie voor boksers. Topactrice Joan Crawford nodigde hem immers prompt bij haar thuis uit en begon onmiddellijk met hem te vrijen voornamelijk omdat… hij zijn oksels had geschoren voor de film. Kirk Douglas: “Ik had geen idee waarover ze het had, maar wat een opmerking op zo’n moment! Wat een afknapper! Op slag was ik van al m’n fantasieën over mevrouw Crawford verlost.” (Humo 9/8/2002)
In 1951 wijst Billy Wilder in “Ace in the hole” (ook wel bekend als “The big carnaval”) al op het gevaar van sensatiejournalistiek door te tonen hoe een op sensatie beluste reporter (Kirk Douglas) ten behoeve van een stevig verhaal een in een schacht opgesloten mijnwerker zo lang mogelijk aan het lijntje houdt. Voor velen is “Paths of glory” van Stanley Kubrick (1957) misschien wel de ultieme anti-oorlogsfilm. Aan het westelijk front werden honderdduizenden soldaten de dood ingejaagd tijdens zinloze offensieven. Na de zoveelste mislukte aanval braken in 1917 muiterijen uit in het Franse leger, die keihard werden neergeslagen. In “Paths of glory” krijgt een legereenheid, aangevoerd door kolonel Dax (Kirk Douglas), het bevel om een oninneembare vesting te veroveren. Wanneer zij daar niet in slagen, worden de soldaten van lafheid en desertie beschuldigd. Drie onschuldige soldaten worden tenslotte geëxecuteerd. De film toont zich niet mals voor de onkunde en de hypocrisie van de Franse legerleiding. “Paths of Glory” werd bij zijn verschijnen in 1957 in Frankrijk, waar het leger tijdens de Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog opnieuw zwaar onder vuur lag, om ‘politieke redenen’ verboden. De film werd pas na achttien jaar vrijgegeven.
Ondertussen heeft Douglas in totaal in meer dan 85 producties gespeeld, waaronder kaskrakers als 20.000 mijlen onder zee, Spartacus (bovenstaande foto) en Lust for Life (1956), een prent over het leven van Vincent van Gogh. Hij speelde ook in diverse westerns, zoals “Man without a star” van King Vidor uit 1955, die over het algemeen als een meesterwerk wordt beschouwd, alhoewel Vidor zelf hem afzweert omdat hij door de producers zou verminkt zijn. In 1956 was er dan de historische “Gunfight at the O.K.Corral” met Kirk Douglas als Doc Holliday en Burt Lancaster als Wyatt Earp. Douglas interpreteerde de film als een liefdesverhaal tussen de twee “helden”, wat John Wayne razend maakte. In 1970 draaide Joe Mankiewicz “There was a crooked man”, waarin hij de klassieke mythologie van de western ondergraaft. Henry Fonda is bijvoorbeeld wél de ordehandhaver maar niét integer, terwijl Kirk Douglas sympathieker overkomt, maar hij blijft wel een schurk.

THE VIKINGS

Kirk Douglas  was 40 toen The Vikings werd gefilmd in de zomer van 1957, hoewel zijn personage eigenlijk ergens in de twintig zou moeten zijn. Ernest Borgnine speelde zijn vader. In het echte leven was hij 1,5 maand jonger dan Douglas. Kirk Douglas produceerde de film om zijn jeugddroom te vervullen om een ​​Viking te spelen. Regisseur Richard Fleischer deed twee jaar lang onderzoek naar de Noordse beschaving ter voorbereiding op deze film. Dit omvatte de daadwerkelijke ontwerpen voor de Vikingschepen die ze gebruikten. Het bleek dat de boten die voor de film werden gebouwd te nauwkeurig waren, omdat de moderne acteurs langer waren dan hun historische tegenhangers. Elk tweede roeigat moest worden gedicht, zodat de moderne mannen ruimte zouden hebben om met een volledige roeislag te roeien. Anders zouden ze de ruggen van de roeiers die voor hen zaten raken wanneer ze de roeiriemen naar voren duwden om elke nieuwe slag te beginnen.

De ondoorzichtige sclerale contactlens die Kirk Douglas droeg om zijn blinde oog te simuleren, was ongelooflijk pijnlijk. Hij kon het maar een paar minuten per keer verdragen. De film werd opgenomen in Kvinnherad, Noorwegen, een kleine gemeenschap aan de Hardangerfjord. Veel lokale bewoners herinneren zich nog “toen Hollywood in Kvinnherad verscheen” en veel van de figuranten zijn lokale bewoners. Stuntmannen hadden wekenlang geoefend voor de roeiscènes. Kirk Douglas vertelde regisseur Richard Fleischer dat hij het kon en deed dat ook meerdere keren. Op een gegeven moment, toen hij in het ijskoude water viel, zwom hij rustig naar de cameraboot en vroeg of ze goede shots hadden gemaakt. Hij zwom toen terug naar de Vikingsloep. Fleischer merkte op dat ze een activiteit bekeken en filmden die in duizend jaar niet was gedaan. Kirk Douglas noemde zijn jongste zoon Eric, naar het personage Tony Curtis in deze film.

TOUGH GUYS
Douglas is tot op hoge leeftijd actief gebleven als acteur. In 1986 was hij nog te zien in “Tough guys” van Jeff Kanew, het verhaal van twee spitsbroeders die, na 30 jaar brommen in dezelfde cel, weer vrijkomen. Deze film is meer dan zomaar de hereniging van oude filmratten Burt Lancaster en Kirk Douglas. Het is een lichtvoetige, sympathieke maar snel vergeten komedie rond ouder worden. De twee bankovervallers van de oude stempel, die beroepseer en vriendschap boven alles stellen, reageren verschillend. Impulsieve Harry (Kirk Douglas) wil jong blijven: hij vindt een job en een jonge vriendin, en danst en vrijt een gat in de nacht. Bezadigde Archie (Burt dus) wil waardig oud worden, maar pikt het niet dat hij in het tehuis als een kind behandeld wordt, geen biefstukken maar flauwe dieetkost voorgeschoteld krijgt, en als een viezerik beschouwd wordt wanneer hij met een « oude vlam » in bed wordt aangetroffen. Vooral onder impuls van Harry zullen de onverbeterlijke individualisten zich weer op het misdaadpad begeven… Tragiek wordt vermeden, maar toch hangt er een zweem van melancholie over de (toch vrij magere) derde-leeftijd-plot die op gang komt, met sergeant Yablonski (Charles Durning), die hen destijds kliste, en de running gag van de hoogbejaarde, bijziende huurdoder (Eli Wallach). Beter dan de nog altijd kwajongensachtige Kirk Douglas, slaagt de gracieus ouder wordende Burt Lancaster erin zijn personage een ontroerende dimensie mee te geven, in de lijn van zijn prachtrol in Atlantic City.

SPARTACUS
Kirk Douglas was ook een aanhanger van “the method”. Dat bleek b.v. tijdens de opnames van “Spartacus”, tot grote ergernis van zijn tegenspeler Peter Ustinov. Tijdens een liefdesscène met Jean Simmons liet Douglas muziek van Rachmaninov spelen, “om zich beter te kunnen inleven”. “Alhoewel er in 70 vóór Christus weinig sprake was van Rachmaninov,” aldus Ustinov. Toen men met de postproductie bezig was, meer bepaald het opnieuw inspreken van de dialogen, moest Ustinov op een zeker moment een bericht naar Kirk Douglas brengen. Toen hij in de studio kwam, zag hij tot zijn stomme verbazing dat Douglas op de vloer lag met de armen gespreid, alsof hij op een kruis hing, want dat was de scène die hij aan het inspreken was. Ustinov ging ook op de grond liggen (net alsof hij naast Douglas gekruisigd was) en gaf hem op die manier de boodschap door. Mister Douglas was not amused.
Naast zijn lange acteercarrière is Kirk Douglas bekend geworden als de man die de zwarte lijst van Hollywood in 1960 ten einde liet komen. En dat kwam dus door een “communistische” film als “Spartacus” (een slavenopstand!). ‘t Is te zeggen: het script werd Douglas onder een andere naam (Sam Jackson) aangeboden, zoals dat onder het McCarthisme gebruikelijk was. Toen Douglas (producer én hoofdrol) hoorde dat achter het pseudoniem Dalton Trumbo schuilging, eiste hij dat diens echte naam op de generiek zou komen. En zo werd voor het eerst de Zwarte Lijst doorbroken.

Althans, dat is de “officiële” versie. Op de Internet Movie Database lezen we echter een ander verhaal: om zoveel grote sterren in bijrollen te laten acteren,  liet Kirk Douglas elk een ander script zien waarin hun karakter werd benadrukt. Schrijver Dalton Trumbo was naar verluidt het schrijven van al die verschillende versies zo beu dat hij dreigde het project te verlaten, totdat Douglas beloofde hem volledige schermcredits te geven. Toen regisseur Otto Preminger, die ook met Trumbo aan Exodus werkte, hiervan hoorde, gaf hij Trumbo publiekelijk credits voor die film voordat Douglas dat kon, tot grote ergernis van laatstgenoemde. In feite wilde Kirk Douglas, die een gepassioneerde zionist was, dat de afgebeelde geschiedenis parallel zou lopen aan het verhaal van het Joodse volk, daarom botste hij met de openlijk communistische scenarioschrijver Dalton Trumbo, die meer geïnteresseerd was in het maken van deze film als commentaar op de Koude Oorlog. 
Kirk Douglas wilde de titelheld spelen in Ben Hur (1959), maar regisseur William Wyler wilde dat Charlton Heston de rol zou spelen. Douglas kreeg toen de antagonistische rol van Messala aangeboden, die uiteindelijk aan Stephen Boyd werd gegeven, maar hij weigerde om second banana te spelen. In latere jaren gaf Douglas toe dat hij “Spartacus” had gemaakt om Wyler en zijn bedrijf te laten zien dat hij een Romeins epos kon maken dat kon wedijveren met “Ben-Hur”. Hij zei ooit: “Dat was wat mij ertoe aanzette om het op een kinderlijke manier te doen, het ‘ik zal ze laten zien’-achtige ding.” In juli 1959 kondigde Hollywood Reporter aan dat het budget was “geëxplodeerd” van $ 5.000.000 naar $ 9.000.000, en volgens persmateriaal van de studio was het uiteindelijke budget $ 12.000.000. Sommige bronnen verklaarden dat de enorme productie de duurste in de filmgeschiedenis tot dat moment was. Het budget voor Ben Hur overschreed echter $ 15.000.000. Het artikel in de New York Times van april 1991 wijst erop dat dit bedrag gelijk was aan meer dan Universal Pictures waard was ten tijde van de productie van de film, toen de studio door MCA werd gekocht voor $ 11.250.000.

Wat de regisseur betreft daarentegen, Stanley Kubrick werd aangetrokken als regisseur nadat Kirk Douglas een grote ruzie had met de oorspronkelijke regisseur, Anthony Mann. In zijn autobiografie  gaf 
Kirk Douglas toe dat hij Anthony Mann verving omdat hij vond dat hij “te volgzaam” was, vooral voor de krachtige acteurs die de cast domineerden. Hij voegde eraan toe: “Hij leek bang voor de omvang van de film.” Volgens Peter Ustinov was de zoutmijnscène de enige opname die Mann maakte. Douglas had echter evenzeer zo’n moeilijke tijd met Kubrick, omdat de mannen vaak ruzie hadden over veel artistieke keuzes. De meningsverschillen werden zo erg dat beide mannen naar verluidt samen in therapie gingen. Na de productie beweerde Douglas dat hij niet meer met Kubrick zou samenwerken als hij de kans zou krijgen. Douglas heeft vaak gezegd dat hij spijt had dat Mann werd ontslagen bij de film, en toen hem  
The Heroes of Telemark  (1965) werd aangeboden, stemde hij ermee in die rol op zich te nemen, op voorwaarde dat Mann als regisseur zou worden aangenomen. Ondanks dat deze film een ​​enorm succes was aan de kassa, vier Oscars won en tot de allerbeste historische epen werd gerekend, verwierp regisseur Stanley Kubrick de film en nam hij hem niet op als onderdeel van zijn canon. Hoewel zijn persoonlijke stempel een duidelijk onderdeel is van de uiteindelijke film, gaf zijn contract hem niet de volledige controle over de opnames en botste hij vaak met de studio en ster/producer Kirk Douglas, waardoor dit de enige keer was dat hij geen dergelijke controle uitoefende over een van zijn films.

THE END
Douglas was tot 1951 getrouwd met Diana Dill. Met haar kreeg hij twee zonen: acteur Michael Douglas en producent Joel Douglas. Na zijn scheiding vormde hij een tijdlang een koppel met Pier Angeli. Daarna is hij hertrouwd met Anne Buydens. Samen met haar kreeg hij nog twee zonen: producent Eric Douglas en acteur Peter Douglas. Eric overleed op 6 juli 2004 aan een overdosis drugs.
In 1996 kreeg Douglas een beroerte. Als gevolg hiervan heeft hij sindsdien problemen met praten. Anno 2015 is hij vrijwel volledig van de gevolgen hersteld, loopt hij wederom zelfstandig en schrijft columns voor de Amerikaanse krant Huffington Post. Toen Jay Roach dat jaar een biopic draaide over Dalton Trumbo en zijn advies werd ingewonnen, stond hij er positief tegenover, alleen betreurde hij dat hij niet zichzelf mocht spelen (aangezien het hier om de jonge Douglas uit Spartacus ging, is het natuurlijk ook mogelijk dat het hier om een grapje gaat).

Kirk Douglas woonde tot zijn dood nog steeds in Beverly Hills. Bij de Vlaamse televisiekijkers zal hij vooral herinnerd blijven via de heerlijke grap van Erik Van Looy, die bij een interview met actrice Catherine Zeta-Jones het leeftijdsverschil met haar man Michael Douglas even op de hak wou nemen door te beweren: “I loved him in Spartacus!”

Ronny De Schepper (op basis van Wikipedia)