De peperbus van nonkel Miele (45): 8 mei toekomstgericht herdenken

Op 8 mei 1945 eindigde officieel de Tweede Wereldoorlog in Europa. De directe gevolgen van de wereldoorlog waren verschrikkelijk met tientallen miljoenen doden, verminkten, trauma’s, gebroken families en materiële vernietiging. Zoiets mag nooit vergeten worden. Vooral om deze barbarij in de toekomst te voorkomen. In Vlaanderen roepen verschillende sociale organisaties in een 8-mei-coalitie op om van 8 mei opnieuw een wettelijke feestdag te maken die in 1974 werd afgeschaft.

België werd al in september 1944 grotendeels bevrijd. Het Hitler-leger stortte zich nog in een wanhoopsoffensief in de besneeuwde heuvels en bossen van de Ardennen in januari 1945. Tijdens en na de bevrijding joegen de Duitsers nog V1 en V2 raketbommen op onze steden (Mortsel b.v.). Nederland herdenkt jaarlijks het einde van de oorlog en slachtoffers op 4-5 mei. Het is telkens een indrukwekkende viering op de Dam in Amsterdam. In Frankrijk is 8 mei een feestdag. Bij ons was 8 mei tot 1974 een officiële feestdag. Met de federalisering van het land viel die feestdag weg. Alle oorlogsslachtoffers werden vanaf toen herdacht op Wapenstilstandsdag op 11 november, die in 1918 het einde betekende van de Eerste Wereldoorlog.

Internationaal verzet

8 mei en de viering van de bevrijding van WOII bleef lang marginaal in Vlaanderen. Naar de bevrijding toe, speelde het verzet in de meeste landen, die door de nazi’s bloedig overrompeld waren, een belangrijke rol. In het ene land al wat meer dan het andere, afhankelijk van de ontwikkeling van de economie, de klassenverhoudingen, het geografisch terrein. Na de bevrijding was het prestige groot van de anti-Hitlercoalitie. Communistische partijen in West-Europa hadden een grote aanhang verworven, ook de Belgische omwille van hun rol in het verzet.

Geweten is dat in België ongeveer160.000 mannen en vrouwen, vaak heel jong, in het verzet gingen. Zeker 40.000 werden opgepakt en minstens 15.000 overleefden de oorlog niet. Dat zijn hallucinante cijfers. De verzetsman of -vrouw was doorgaans geen romantische vrijheidsstrijder of avonturier. Met dat type zou je weinig vooruit zijn in de oorlog. Een vijandige omgeving vraagt moed, beheersing van emoties en het gebruik van het verstand. Er kwamen verzetsmensen uit de middenklasse, maar ook uit de arbeidersklasse die vonden dat er iets moest gedaan worden tegen de bezetting. Ellen De Soete, initiatiefneemster van de 8- mei-coalitie, is dochter van een moeder in het verzet. (Ze werd in 2019 geïnterviewd in een documentaire over ”De kinderen van het Verzet” op de VRT).

De ondernomen acties van het verzet waren divers. Van het verspreiden van anti-Duits drukwerk zoals b.v. De Rode Vaan tot het opblazen van treinen en het overvallen van gemeentehuizen en alles daartussen. Het verzet was internationaal. Er was het wijdvertakte verzet in Frankrijk, Italië, Griekenland, de ondergrondse antifascistische beweging in Duitsland (De Witte Roos). In Centraal- en Oost-Europa de Joegoslavische partizanen (Tito), de Poolse, Sovjet-Russische en Tsjechische partizanen. In Azië de Koreaanse verzetsstrijders en het Chinese Volksbevrijdingsleger o.l.v. de Communistische Partij tegen de Japanse militaristen.

In wat volgt willen we een aantal factoren onderzoeken die verklaren waarom het verzet na de oorlog in de vergetelheid belandde. Vooral de ruimte gegeven aan de collaboratiekrachten tijdens WOII en in de Koude Oorlog en de verschillende sociale, politieke roots in het verzet met als gevolg politieke verdeeldheid. En de verschillen in het sociaal profiel tussen verzetsmensen en collaborateurs.

De oorlog winnen, de Koude Oorlog verliezen

In Vlaanderen kregen de verzetslui na de oorlog nooit de aandacht die collaborateurs in Vlaanderen kregen. Erger: in de publieke ruimte slaagden de collaboratiekrachten erin verzetslui negatief af te schilderen als avonturiers, gangsters,… Alhoewel vele verzetsmensen bij de bevrijding nog crepeerden in de nazikampen, zette dàt de toon na de oorlog in Vlaanderen.

In tegenstelling tot de eenheid bij de collaboratiekrachten (katholiek, fascistisch en Vlaamsgezind) was het verzet politiek verdeeld. Dat ging van reactionair belgicistisch rechts over de vrijzinnige vleugel tot de communisten van het Onafhankelijkheidsfront. Die laatsten speelden een belangrijke rol.

Vele communistische verzetshelden stierven tijdens de oorlog in een vernietigingskamp, zoals de Vlaamse communist Jef Van Extergem. Zijn laatste verzetsdaad was een pamflet als reactie op een provocatie van collaborateurs die hamers en sikkels op de kerken geschilderd hadden en er de communisten de schuld van gaven. Kort na de verspreiding van het pamflet werd hij verraden. Van Extergem werd in 1943 aangehouden. Hij werd eerst naar Breendonk gevoerd en daar gemarteld. Daarna ging het naar Sachsenhausen en als slaaf, als gratis arbeidskracht te werk gesteld in het privébedrijf Henckel. Nadien werd hij overgeplaatst naar Ellrich waar hij stierf van ontbering.

Ook Bert Van Hoorick was een Vlaamse communist die werd weggevoerd naar Breendonk en Sachsenhausen. Hij organiseerde mee het ondergronds verzet in het concentratiekamp. Hij kon terugkomen en werd Kamerlid voor de Communistische Partij. Hij schreef zijn autobiografie In Tegenstroom (Masereelfonds, 1982).

De fascistische ontsporing van de Vlaamse beweging is een eeuwige schandvlek. Nadien ontwikkelde zich geleidelijk in de jaren zestig, tot het uiteenvallen van de Volksunie in 2001, een democratische, zelfs centrumlinkse vleugel van de Vlaamse beweging (b.v. Maurits Coppieters). Maar vandaag heerst rechts en extreemrechts totaal.

Bovenop die verdeeldheid van het verzet kwamen de decennialange vloedgolven van de Koude Oorlog die het verzet in de vergetelheid deed verdwijnen. De Amerikaanse overwinnaars waren de Koude Oorlog gestart. Zij moesten de verdeeldheid en bloedige confrontatie van de wereldoorlog op het Europese continent consolideren.

De eerste NAVO-secretaris-generaal, de Britse militair Hastings Lionel Ismay van de NAVO vertolkte de Angelsaksische doctrine kernachtig: “ De Russen weg uit Europa, de Duitsers onder de duim en Europa onder controle van de Amerikanen”. Die doctrine geldt tot op vandaag. Met de Sovjet-Unie hadden de haviken in de VS nog verdergaande plannen. In 1949 zag het Dropshot-plan het licht waarin een nucleaire oorlog werd voorbereid tegen de Sovjet-Unie.

Revanche

De Koude Oorlog werd direct na 1945 gevoed door de communistische duivel met bokkenpoten van stal te halen. De nazi’s en fascisten konden dan als hulptroepen gebruikt worden in de Koude Oorlog.

Bijvoorbeeld. Toen de Amerikanen aan wal kwamen in Sicilië deden zij voor het installeren van een lokaal bestuur geen beroep op de communisten die in het verzet geschitterd hadden en populair waren, maar op de fascisten. Nazi’s werden geïntegreerd in de politiediensten van de rechtse dictaturen van Zuid-Amerika. In de NAVO kwamen ex-Wehrmacht officieren terecht. Gekend is het verhaal van generaal-majoor Reinhard Gehlen die onder Hitler aan het Oostfront gewerkt had. Na WOII werkte hij voor de CIA en werd hoofd van de West-Duitse Inlichtingendienst in dienst van de NAVO.

Extreemrechtse, fascistische-nazistische krachten konden hun verloren oorlog tegen de Sovjet-Unie revancheren in de Koude Oorlog. In en rond de uitgestrekte wouden van Oost-Europa woedde een bloedige guerrillaoorlog tot ca.1958 tussen het Rode Leger en fascistische krachten van de Baltische landen, Oekraïne, Polen met steun van de CIA (het verklaart de haat van die staten vandaag, nu onder controle van extreemrechts en het Westen, tegen Rusland).

In West-Europa werden in de Koude Oorlog kinderen en kleinkinderen van collaborateurs, gerecycleerd tot democraten of met hun zwart gedachtegoed geïntegreerd in de Vlaamse maatschappij. Je kon ze terugvinden in de politiek, het katholiek onderwijs, universiteiten, in de pers en in de media, in kleine- en middelgrote ondernemingen

In West-Europa was de Koude Oorlog, in het verlengde van WOII, de bedding voor het anticommunisme. Oostpriesterhulp ontstond door het initiatief van de Norbertijn pater Werenfried Van Straaten, de “spekpater”. In Vlaanderen was het Vlaams Oost-Europa Comité (VOEKO) een belangrijke draaischijf. Historicus prof.Bruno De Wever, broer van, erkende in het VRT-programma “Alleen Elvis blijft bestaan” (2013) dat hij in zijn jonge jaren in opdracht van de Westerse inlichtingendiensten documenten en boeken smokkelde naar Oost-Europa en Moskou.

Communistische verzetshelden werden in de Koude Oorlog gemarginaliseerd. Heel wat communistische verzetsmensen werden ontslagen of kregen een beroepsverbod. Velen van hen werden dan maar handelaar of marktkramer in b.v. kleding, vis of spulletjes. Zoals Louis Van Brussel (1918-2001) die je na de oorlog elke week kon ontmoeten op de markt van Leuven waar hij sieraden, nepjuwelen verkocht die hij goedkoop aankocht in de DDR. Hij was afkomstig uit een socialistische familie, werd in 1943 lid van de clandestiene Communistische Partij en tijdens de oorlog commandant van het Leuvens Partizanenkorps. De laatste maanden voor de bevrijding werd hij commandant Operaties van de Belgische partizanen. In Rusland was hij één van de bekende West-Europese verzetshelden. Naast drager van Belgische eretekens was hij ook Held van de Sovjet-Unie. Hij schreef het boek “Partizanen in Vlaanderen” (Masereelfonds, 1971).

Dat het verzet in de Koude Oorlog werd gemarginaliseerd heeft ook te maken met het verschil in de sociale wortels tussen collaboratie en verzet.

De Vlaamse collaboratie steunde grotendeels op een Vlaams draagvlak van onderwijzers, clerus en kleine ondernemers. De dominante katholieke ideologie in het grotendeels landelijk Vlaanderen vormde de perfecte humuslaag.

Voor en tijdens de oorlog, maar ook in de Koude Oorlog, waren vele priesters in de katholieke colleges actieve Koude Oorlogsmilitanten. De nazi-priester Cyriel Verschaeve is hèt symbool ervan. Toen in de Limburgse gemeente Lanaken in 2017 de Verschaevestraat werd omgedoopt tot Anne Frankstraat onthielden de N-VA en het Vlaams Belang zich. Discreet gesteund door de pers en de almachtige Vlaamse katholieke zuil in het Koude Oorlogsklimaat, konden de Vlaamse collaboratiekrachten actief aanwezig zijn in de openbare informatieruimte. Daarenboven konden zij de repressie van de collaboratie – deels terecht – voorstellen als een wraak van de unitaire, door de Franstalige elite gedomineerde Belgische justitie, die jarenlang de Vlamingen discrimineerde.

Bij het verzet lagen de sociale wortels anders. Het verzet recruteerde beperkt in de middenklasse bij ambtenaren en leraars. Maar toch vooral in de arbeidersklasse. Terwijl de collaborateurs onder Duitse bezetting alle faciliteiten kregen – macht, geld en spreekruimte – was de positie van het verzet tegen de bezetter uiteraard gevaarlijk. Verzetsmensen opereerden per definitie clandestien op gevaar van aanhouding, martelingen en transport naar de vernietigingskampen. Het verzet nam gevarieerde, niet altijd spectaculaire vormen aan. Rantsoenzegels stelen, paspoorten vervalsen, pamfletten of tijdschriften verdelen, onderduikadressen leveren. Dit alles aangevuld met delicate gewapende operaties.

Collaboratie was geen uniek Vlaams fenomeen. Er was ook de Belgische industriële en financiële elite die collaboreerde met de Duitse bezetter (zie het boek van Patrick Nefors, “Industriële collaboratie in België, 2000, Kritak). En in Wallonië was er de Waalse fascistische leider Léon Degrelle met zijn beweging Rex. Hij richtte het Waals legioen op van de Waffen SS. Na 1945 werd hij bij verstek ter dood veroordeeld. Hij leefde nadien luxueus onder een andere naam in Spanje onder het bewind van dictator Franco.

8 mei 2023: neoliberalisme en neofascisme

Het wereldkapitaal voelt zich vandaag straffeloos. Het kwaad van de wereld is teruggekeerd in zijn neoliberale gedaante. Het creëerde een wereldwijd systeem om landen en volkeren onder druk te zetten, te vernietigen en te beroven. Die doelstellingen kwamen tot uiting in de NAVO-agressie tegen Joegoslavië, Irak, Afghanistan, Libië, Syrië. Met Westerse wapens voert Saoedi-Arabië een wrede oorlog in Jemen. In Afrika ontbreekt het massa’s mensen aan de meest elementaire voorzieningen. Tegelijk rijden de milities wel rond met kostelijke westerse wapens en worden grondstoffen geplunderd.

De roofzuchtige vernietiging van de Sovjet-Unie in 1991, bracht de globalistische roofdieren van het Westen in vervoering. In Rusland privatiseerden de roofridders van de nomenclatura een groot deel van de industrïele en financiële basis van de Sovjet-Unie. Er ontstond een extreemrechtse, neofascistische Russische partij (Liberaal-Democratische Partij) die in het parlement vertegenwoordigd is.

De gedegenereerde Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU) werd in 1991 verboden. Ze kwam als een kurk terug boven water in 1993, wel ontdaan van zijn corrupte top, kaders en verraders. Ze is nu in kapitalistisch Rusland de sterkste democratische oppositiepartij als Communistische Partij van de Russische Federatie (CPRF). De CPRF wil af van het Russisch neoliberalisme en roofdierkapitalisme en pleit voor socialisme aangepast aan de normen van de 21ste eeuw. Zij is de grootste vijand van de zogenaamde Vlasovieten (naar de Sovjet-generaal Andrej Vlasov die met een Russische divisie vocht aan de zijde van Hitler).

In de landen waar het neoliberalisme heerst wordt een wreed sociaal beleid gevoerd van besparingen, privatiseringen, sociale ongelijkheid, ecologische destructie, onrechtvaardige belastingen en het zoveel mogelijk buiten spel zetten van de vakbonden (Delhaize, pensioenwet van Macron in Frankrijk).

Buiten de democratie opererende cenakels van banken, multinationals, grote advocatenkantoren en consultancy-bedrijven tekenen het beleid uit. Het zijn de ingrediënten van het neofascistische sociaaleconomische menu.

Het neoliberalisme veroorzaakt diep ongenoegen bij het volk. Massa’s mensen staken en betogen in West-Europa. Het neoliberalisme vindt in het neofascisme de reserve om de crisis het hoofd te bieden en haar recepten verder door te drukken.

Neofascisme in Europa 

Het fascisme, dat 78 jaar geleden zoveel onheil bracht, is niet van de Europese aardbodem verdwenen. De wereldoligarchie heeft het fascisme nodig als bondgenoot om zijn voorrechten en belangen te verdedigen.

Vandaag is de eerste minister van Italië een rechtstreekse afstammeling van een fascistische organisatie Fratelli d’Italia. In Spanje is Vox als spreekbuis van aanhangers van de Franco-dictatuur terug uit haar as herrezen. In Frankrijk klopt Marine Le Pen wellicht aan de deur van het presidentiële Elysée-paleis in 2027. In Vlaanderen heeft zowat de helft van het electoraat sympathie met rechts tot extreemrechts. Neonazi’s in maatpak, zoals Dries Van Langenhove, worden in Vlaanderen met duizenden voorkeurstemmen verkozen.

Het fascisme is in sommige staten van Oost-Europa agressief. Het is doorgedrongen tot de hoogste staatsniveaus. Het marcheert in uniform in de Baltische hoofdsteden Vilnius en Talinn. In Kiev worden boeken in brand gestoken. Oekraïense fascisten zoals boegbeeld Stepan Bandera, die duizenden joden en Oekraïners hielp vermoorden in WOII, krijgen lof in fakkeloptochten en standbeelden. Monumenten van Sovjet-soldaten worden in Warschau gesloopt. Europarlementariërs van rechts, met steun van centrumpartijen, stemmen in het Europees Parlement verachtelijke resoluties en proberen nazisme gelijk te stellen aan het sovjetsocialisme.

8-mei-coalitie : noodzaak van de tijd

We moeten de strijd winnen tegen de “neoliberale-fascistoïde wereldorde” in opbouw (of “The Great Reset” genoemd zoals ze in Davos heet). Een strijd in naam van al het beste dat door de diverse en kleurrijke wereldcultuur op de continenten is gecreëerd. In naam van een vredevolle toekomst voor de mensheid zowel democratisch, ecologisch als sociaaleconomisch.

De sleutel tot succes is de eenheid en cohesie van de vredelievende krachten van de planeet, en zeker nodig in Europa. Het is een regio die vaak de basis van koloniale oorlogen en twee wereldoorlogen is geweest. In de bloedige jaren van de Tweede Wereldoorlog werd een grote Europese strijdalliantie gevormd tegen de barbarij. We denken aan de samenwerking van patriotten, democraten en communisten. Deze is toen tot stand gekomen ondanks sociale en ideologische verschillen of verschillen van politieke en religieuze opvattingen.

Vandaag vereisen de uitdagingen van 2023 opnieuw de eensgezindheid van alle mensen van goede wil. De 8-mei-coalitie van antifascistische organisaties heeft het doel om van 8 mei terug een herdenking en officiële feestdag te maken. Het initiatief komt niets te vroeg. Het is de noodzaak van de tijd. Breendonk moet een herinneringssite blijven.

Miel Dullaert

Zie ook Blog: http://www.emieldullaert.be