Vandaag is het al tachtig jaar geleden dat de Duitse acteur Conrad Veidt is overleden. Hij is vooral bekend als de moordende slaapwandelaar uit “Het kabinet van Dr.Caligari” of voor zijn rol in “Casablanca”, maar ook zoals men kan zien op de foto als prototype voor “The Joker” in de film “The man who laughs” van de Duitser Paul Leni, maar gedraaid in Hollywood, net vóór de invoering van de sprekende film.
Conrad Veidt was born in Berlin, although some biographies wrongly state that he was born in Potsdam, probably on the basis of an early claim on his part. In 1914, Veidt met actress Lucie Mannheim, with whom he began a relationship. Later in the year Veidt was drafted into the German Army during World War I and took part in the Battle of Warsaw. While recuperating in a hospital on the Baltic Sea, he received a letter from Mannheim informing him that she had found work at a theater in Libau. Intrigued, Veidt applied for the theater as well. As his condition had not improved, the army allowed him to join the theater so that he could entertain the troops. While performing at the theater his relationship with Mannheim ended. Veidt then returned to Berlin to pursue his acting career.
From 1916 until his death, he appeared in well over 100 films. He appeared in two of the best-known films of the silent era: as the murderous somnambulist Cesare in director Robert Wiene’s The Cabinet of Dr. Caligari (1920) with Werner Krauss and Lil Dagover and as a disfigured circus performer in The Man Who Laughs (1928). According to the Los Angeles Times, “Conrad Veidt starred in this semi-silent film based on Victor Hugo’s novel in which the son of a lord is punished for his father’s disrespect to the king by having his face carved into a permanent grin.”
Veidt also starred in other classic silent horror films such as Waxworks and The Hands of Orlac in 1924 (again directed by Robert Wiene) and in 1926 The Student of Prague en “Enrico IV” naar Luigi Pirandello, dat door Amleto Palermi werd verfilmd.
Veidt also appeared in Magnus Hirschfeld’s pioneering gay rights film Anders als die Andern (Different from the Others, 1919), in “Der Gang in die Nacht” van Friedrich Wilhelm Murnau uit 1920 en in Das Land ohne Frauen (The Country Without Women, 1929), Germany’s first talking picture.
Merkwaardig is dat ik nergens kan terugvinden dat hij ook in de originele Jud Süss speelde van Lothar Menses uit 1935 (enkel bij Johan Daisne, “Over oude en nieuwe rolprenten: de dingen die niet voorbijgaan”, Antwerpen/Amsterdam, Elsevier/Manteau, 1980, p.173). Het dient gezegd dat het boek van Lion Feuchtwanger (1884-1958) uit 1925 niet zo antisemitisch is als de beruchte aanpassing door Goebbels voor de film van Veit Harlan uit 1940. Jud Süß was al in 1918 als theaterstuk geschreven. In dit werk thematiseert Feuchtwanger de assimilatiemogelijkheden voor Joden in Duitsland en refereert er tamelijk eenduidig aan de Duits-Joodse politicus Walther Rathenau. De machtovername door de nazi’s in Duitsland verraste Feuchtwanger, terwijl hij op rondreis door de VS was. Vanwege zijn joodse afkomst besloot Feuchtwanger niet naar Duitsland terug te keren, maar in de plaats daarvan naar Frankrijk te gaan, waar hij alsnog in 1940 werd gearresteerd; hij werd daarop in Frankrijk geïnterneerd. Het lukte Feuchtwanger om via Portugal naar de VS te vluchten, waar hij tot zijn dood zou leven. In de VS richtte hij met Wieland Herzfelde, Bertolt Brecht, Ernst Bloch en Heinrich Mann de Aurora-Uitgeverij op, die aan voor de nationaal-socialisten gevluchte Duitse auteurs een platform wilde bieden.
Onder de indruk van zijn ervaringen voor en tijdens oorlog, bekende Feuchtwanger zich steeds duidelijker tot het socialisme. In zijn boek Exil (1939) wordt zijn hoofdrolspeler, een voor de nazi’s gevluchte Duitse componist, geconfronteerd met de politieke gevolgen van diens apolitieke houding.
Na de oorlog verkocht de Aurora-Uitgeverij alle rechten aan de Aufbau-Uitgeverij in de DDR (1948). In hetzelfde jaar komt Feuchtwanger in het vizier van de FBI wegens (vermeende) communistische sympathieën. De Amerikaanse overheid weigert daarom zijn aanvraag voor het Amerikaanse staatsburgerschap. Feuchtwanger wordt door Joseph McCarthy van onvaderlands en communistisch gedrag beticht. Ja, die man heeft het niet makkelijk gehad met Josephs in zijn leven!
Veidt also moved to Hollywood to make a few films (such as “The man who laughs” van zijn landgenoot Paul Leni) but the advent of talking pictures and his broken English made him return to Germany. However, Veidt fervently opposed the Nazi regime, motivating him to emigrate again from Germany in 1933 a week after marrying Illona Prager, a Jewish woman. He settled in the United Kingdom, perfected his English and became a British citizen in 1938.
He continued making films in Britain, notably three with director Michael Powell: The Spy in Black (1939), Contraband (1940) and The Thief of Bagdad (1940).
In the 1940s he moved back to Hollywood and starred in a few films, such as Nazi Agent (1942), but his best remembered role was as Major Heinrich Strasser in Casablanca (1942). He found himself invariably playing the very characters he detested.
In 1943, he died suddenly of a massive heart attack while playing golf at the Riviera Country Club in Los Angeles. He loaned his considerable fortune to the British Government and donated large amounts of his film salaries to help with the British war effort.
Ronny De Schepper
dagelijks iets degelijks 