Adriaan Verhulst (1929-2002)

Het is vandaag al twintig jaar geleden dat prof.Adriaan Verhulst is overleden. Ik heb bij hem nog examen gedaan in de eerste kandidatuur en daar hangt een ietwat vervelende anekdote aan vast…

Ik wist namelijk het antwoord niet op de vraag hoe men in Engeland een kasteel noemde. Wist ik veel dat hij gewoon “castle” bedoelde, ik was naar een of andere wetenschappelijke benaming aan het zoeken! Maar dat is toch niet zo erg als die naamloze collega, die het antwoord niet wist op de vraag hoe Johanna van Castilië nog werd genoemd. Verhulst die toen voorzitter was van de Raad van Bestuur van de BRT en daarom meende met een nogal wilde pruik soms voor de camera’s te moeten verschijnen (zie bovenstaande foto), wilde de student helpen door met zijn vinger tegen zijn slaap te tikken. De student wist het meteen: “Johanna met de pruik!”

Behalve als historicus, heeft Adriaan Verhulst zich in Vlaanderen ook geprofileerd als flamingant en liberaal vrijzinnige. Reeds als student was hij actief als bestuurslid van de vrijzinnige studentenvereniging ’t Zal Wel Gaan en hoofdredacteur van het blad van het Liberaal Vlaams Studentenverbond. Jarenlang was hij algemeen secretaris (1957-1965) en vervolgens voorzitter (1965-1984) van het Willemsfonds. In 1965-1968 was hij een spilfiguur binnen het Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen (OVV). Vanuit het OVV lag hij mede aan de basis van het Cultuurpact (1971) en werd hij een van de hoofdrolspelers in het Vlaamse verzet tegen het Egmontpact. Samen met onder meer Walter Prevenier en Marcel Bots richtte hij in 1982 het Liberaal Archief op, waarvan hij van 1996 tot aan zijn dood de voorzitter was. Van 1969 tot 1988 was hij ook voorzitter van de raad van bestuur van de staatsomroep BRT.

In 1995 ging Verhulst met emeritaat. Dit verhinderde hem allerminst om wetenschappelijk actief te blijven op diverse fronten. Kort voor zijn overlijden verscheen van zijn hand nog het boek The Carolingian Economy bij de Cambridge University Press. In het jaar dat hij met emeritaat ging, werd zijn wetenschappelijk carrière bekroond met de prestigieuze vijfjaarlijkse Ernest-John Solvayprijs, een van de hoogste wetenschappelijke onderscheidingen in België.

Zijn flamingantisme had hij van huis uit meegekregen. Maar terwijl het flamingantisme van zijn vader tijdens de Tweede Wereldoorlog in collaboratie ontaardde, sloeg de jonge Adriaan Verhulst resoluut een andere richting in: die van het vrijzinnig humanisme, waaraan hij zijn hele leven trouw bleef. Het verhaal van zijn vaders wederwaardigheden en zijn eigen Vlaamse bewustwording heeft hij in 2000 geschetst in het boek Zoon van een “foute” Vlaming.

Zijn vader Willem was immers wegens collaboratie tot levenslang veroordeeld. Tijdens de oorlog had hij namelijk de Gentse Radiodistributie overgenomen en die allicht gebruikt voor het verspreiden van nazipropaganda, al komt dat niet helemaal tot uiting in het boek. Een andere collaboratiedaad, namelijk het liquideren van de Ecole des Hautes Etudes die in 1930 als tegenhanger voor de vervlaamsing van de Gentse universiteit was opgericht, kan ook vanwege de zoon op sympathie rekenen.

Dankzij het feit dat zijn diepgelovige, protestantse, Nederlandse moeder Harmina Wyers zich altijd tegen het nazisme had gekeerd (behalve toen het erop aankwam borg te staan voor een aangehouden jood) werden zij en haar kinderen van vervolging vrijgesproken en kon Adriaan (geboren op 9/11/1929) dus zijn academische carrière aanvatten. Een detail: dat de moeder er een hekel aan had dat haar man bij het middagmaal altijd “Heil Hitler” riep, dat zou zelfs een fascist moeten begrijpen! Hij werd overigens vrijgelaten in 1953 en zou in 1975 sterven zonder ooit spijt te hebben betuigd. Maar we mogen toch aannemen dat hij voortaan bij het middagmaal gewoon “smakelijk” zei… Heel deze episode komt ook uitvoerig aan bod in het boek “De opgang” van Stefan Hertmans.

Ronny De Schepper

Publicaties
Een overzicht van de publicaties van Adriaan Verhulst tot 1995 in Georges Declercq (1995), ‘A bibliography of Adriaan Verhulst’.
Liber Amicorum Adriaan Verhulst, Gent, Willemsfonds, (1995), 232 p. Met bijdragen over A. Verhulst door Walter Prevenier, Piet Van Brabant, Clem De Ridder, Michel Oukhow, Georges Declercq en Paul Vandenbussche.
Walter Prevenier & Erik Thoen (1995), ‘The scholarly career of professor Adriaan Verhulst’, in: Jean-Marie Duvosquel & Erik Thoen (eds.), Peasants & Townsmen in Medieval Europe. Studia in honorem Adriaan Verhulst, Gent, p. 15-30.
Marc Ryckaert (2002), ‘In memoriam Adriaan Verhulst (1929-2002)’, in: Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis te Brugge, jg. 139, p. 319-322.
Erik Thoen (2006), ‘Adriaan Verhulst (1929-2002) en de Gentse historische school. Een subjectieve visie op een groot historicus’, in: Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, nieuwe reeks, jg. 60, p. 31-47.
Walter Prevenier (1998), ‘Adriaan Verhulst’, in: Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tielt, p. 3239-3240.