Glenn Gould (1932-1982)

Het is vandaag ook al veertig jaar geleden dat de Canadese pianist Glenn Gould is overleden.

Gould verwierf vooral bekendheid door zijn (eigenzinnige) vertolkingen van het klavierwerk van Johann Sebastian Bach. Hoewel Gould meerdere werken van Bach op het klavecimbel heeft uitgevoerd (een van de instrumenten waarvoor Bach klavierwerken geschreven had), prefereerde hij de moderne piano als instrument. In vrijwel alle opnames die Gould van Bachs klavierwerk maakte, bediende hij zich van een piano, een Steinway die in samenwerking met de firma speciaal aan zijn wensen was aangepast.
In 1982 lichtte Gould in een radiointerview toe waarom hij van een “authentieke uitvoeringspraktijk” placht af te wijken. Hij gaf aan dat de moderne piano zich beter leent voor de uitvoering van polyfone muziek omdat de aanslaggevoeligheid van het instrument (afwezig bij het klavecimbel) de stemvoering ten goede komt, waardoor een complexe, “academische” fuga bijvoorbeeld toegankelijker wordt voor een groter publiek. En als u dat niet slikt, maken we u wel wat anders wijs.
Daarnaast was Gould van mening dat J.S.Bach, die tegen het einde van zijn leven de ontwikkeling van de eerste fortepiano’s had meegemaakt, de piano waarschijnlijk als ideaal instrument voor polyfone muziek zou hebben omarmd. Tevens was Bach iemand die van eigen en van andermans werk veelvuldig transcripties maakte en vermoedelijk, aldus Gould, geen problemen zou hebben gehad met het feit dat iemand zijn werk in de 20e eeuw op een piano zou uitvoeren in plaats van op een klavecimbel. Hiervoor baseerde hij zich o.m. op collega Rosalyn Tureck (1914-2003) die beweerde dat ze Bach in een visioen had gezien en hij had haar zijn tevredenheid over Steinway overgemaakt. (Die konden zich natuurlijk geen betere reclame wensen!)
Goulds pianospel valt op door een enorme virtuositeit, maar bij de interpretatie van de muziek permitteerde hij zich (volgens sommigen te) grote vrijheden, waardoor zijn uitvoeringen niet onomstreden zijn. Gould had de drang om een stuk “nieuw leven” in te blazen, zodat het beluisteren ervan opnieuw een belevenis zou worden. Hiertoe week hij niet zelden af van het door de componist voorgeschreven tempo, waardoor het stuk een geheel ander karakter kreeg. Ook had hij de gewoonte om mee te neuriën met zijn spel en op sommige opnames is dit effectief te horen. Jos Van Immerseel noemde dit het Gouldisme en hij verduidelijkte dat dit “een ziekte” was. (*)
De opname van de Goldbergvariaties in 1955 was, volgens Wikipedia, de start van een revolutie in het spelen van Bach en meer in het algemeen de barokmuziek. Gould blies het stof van de partituur en maakte van de Variaties een stuk muziek dat ook interessant was voor mensen die met jazz vertrouwd zijn. Sommige tempi zijn zo adembenemend dat het op boogiewoogie lijkt, aldus nog altijd Wikipedia.
In 1957 maakte Gould een eerste tournee door Europa. In de Sovjet-Unie brengt hij werk van de Tweede Weense School en wordt er, ondanks het klimaat van de Koude Oorlog, met enthousiasme begroet door critici en publiek. Op 10 april 1964 gaf hij onverwacht zijn laatste concert (in Los Angeles), waarna hij ophield met openbare optredens en zich enkel nog wijdde aan studio-opnamen. Dat onverwachte gold overigens meer voor het publiek dan voor hemzelf: al tien jaar lang had hij naar dit moment uitgekeken om een einde te maken aan de schijnvertoningen, zoals hij die concerten beschouwde.
Gould stopte in 1964 met concerteren opdat hij dan meer tijd zou hebben om te kunnen componeren. Toch zijn slechts zijn strijkkwartet in f mineur (op. 1), dat opmerkelijk genoeg in een romantische stijl is geschreven, en de fuga So you want to write a Fugue? zijn naar verluidt composities met enige potentie. Voor pianosolo componeerde hij een (onvoltooide) pianosonate en enkele kleine stukken. De meeste composities ontstonden op vroege leeftijd en in sommige werken experimenteerde Goulds met dodecafonie.
In 1981 nam Gould de Goldbergvariaties opnieuw op, waarbij hij volledig afweek van zijn interpretatie van het stuk in 1955. On September 27, 1982, after experiencing a severe headache, Gould suffered a stroke that paralyzed the left side of his body. He was admitted to Toronto General Hospital and his condition rapidly deteriorated. By October 4, there was evidence of brain damage, and Gould’s father decided that his son should be taken off life support. He is buried next to his parents in Toronto’s Mount Pleasant Cemetery. The first few measures of the Goldberg Variations are carved on his marker.

Ronny De Schepper

(*) In “Le Soir” werd Jos ooit eens vergeleken met Glenn Gould. Het was als compliment bedoeld, maar hijzelf was er niet goed van.