Het is vandaag zestig jaar geleden dat in Parijs Hélène Dutrieu is gestorven. Geboren in Doornik, was ze de eerste Belgische vrouw die haar vliegbrevet behaalde; dit gebeurde op 25 november 1910 (brevet no. 27). Daarvoor is ze uiteraard de geschiedenisboeken ingegaan, maar ikzelf ben vooral in haar geïnteresseerd omdat ze ook… wielrenster was!
Hélène Dutrieu werd geboren als dochter van een legerofficier. Volgens Wikipedia “moest” ze vanaf haar veertiende, samen met haar broer Eugene Dutrieu, meedoen aan wielerwedstrijden (volgens een Engelstalige blog van ene Justine Valinotti woonde ze toen al in Rijsel). In 1897 en 1898 werd ze wereldkampioen op de baan in het sprintnummer, maar ze won in dat laatste jaar ook de “Grote prijs van Europa” en zelfs een “a twelve-day race in England”! In 1893 was zij al de allereerste werelduurrecordhoudster met een afstand van 28,780 kilometer geworden (*). Aldus zowel dus Wikipedia als de Wielersite, maar… als ik me niet vergis, werd het wielrennen voor dames in die tijd nog niet officieel erkend, dus kunnen ook die titels en dat uurrecord geen erkenning hebben gekregen volgens mij. Daarvan maken beide bronnen echter geen gewag. Volgens die blogster “Belgium’s King Leopold II awarded her le Croix de St.André with diamonds in honor of her exploits as a cyclist.”
Na haar wielerloopbaan vertrok ze naar Parijs waar ze comédienne werd en stuntvrouw. Hieraan dankte ze volgens Wikipedia haar bijnaam de “menselijke pijl”. Ik nam dus aan dat haar “optredens” erin bestonden dat ze uit een kanon werd afgeschoten, maar volgens die blogster had dit eerder nog met haar fietscarrière te maken: “She created a stunt – a jump of about 15 meters on a bicycle – called La Flèche Humaine (the Human Arrow), which became her nickname.”
In 1908 vroeg de Franse auto-/vliegtuigfabriek Clément-Bayard of zij de eerste piloot wilde zijn van de Demoiselle (een ontwerp van Santos-Dumont). Ze maakte haar eerste vlucht zonder enige vliegervaring en na een korte uitleg over het stuurmechanisme, al dan niet uit onwetendheid of overmoed. Deze eindigde in een ruwe landing, waarbij het vliegtuig totaal werd vernield.
Toch besloot ze door te gaan met vliegen, eerst nog in een Demoiselle, maar later in een Roger Sommer-tweedekker. Met dit vliegtuig vloog ze in 1910 in Odessa tegen een schoorsteen en vernielde het toestel. Ze kreeg geen nieuw vliegtuig maar kon uiteindelijk een Farman zonder motor op de kop tikken, later kreeg ze ook een Gnôme-motor te pakken. Hiermee zou ze op 23 augustus 1910 haar vliegbrevet halen in Parijs, maar door een geschil kwam het er nog niet van. Op een vliegshow te Blankenberge (nabij Oostende) vloog ze haar mecanicien naar Brugge en terug en werd daarmee de eerste vrouw die een passagier mee de lucht in nam.
Ze verkreeg in 1910 haar vliegbrevet uit handen van de Belgische Aéro Club. Ze was daarmee de eerste Belgische vrouw met een vliegbrevet en de tweede vrouw ter wereld met een vliegbrevet (na Barones Raymonde de Laroche). Zoals te verwachten en te voorzien was, waren er ook tegenstanders van haar. En Justine Valinotti weet daarbij te melden: “The biggest scandal about her, then, was not a result of any of her daring feats, but in doing them – as the press discovered accidentally – without a corset!”
Tijdens de Eerste Wereldoorlog deed ze dienst in het Franse leger als luchtwacht en beschermde ze Parijs tegen Duitse luchtaanvallen. In 1922 trouwde ze met de Franse politicus/journalist/letterkundige Pierre Mortier en verkreeg ze de Franse nationaliteit.
Ze overleed in Parijs op 84-jarige leeftijd. In 2011 werd er in Gent een straat naar haar genoemd. Wat haar band met Gent was, is me echter niet bekend. (Het is wel in Sint-Denijs-Westrem en het verwijst enkel naar haar vliegeniersverleden, dus het zal wel iets met het naburige vliegveld te maken hebben.)
Referentie
Delva, M., Delheye, P. en Zonneveld, W., ‘Koninginnen van de piste. De eerste wereldkampioenschappen wielrennen voor dames in Oostende, 1896-1898’, De Sportwereld. Geschiedenis en achtergronden van de sport, 85-86 (2018), 32-35.
(*) Een jaar later kreeg ze dan ook zowaar een profcontract bij de ploeg La Chaîne Simpson (zie onderstaande foto’s)
dagelijks iets degelijks 