Een musical gebaseerd op het dagboek van Anne Frank ? Voor sommigen een lugubere gedachte, de meerderheid dacht er echter anders over en zo kwam « Je Anne », van de musicalafdeling van het Ballet van Vlaanderen, nogmaals naar de Gentse opera, namelijk op vrijdag 27 en zaterdag 28 oktober 1995.
Het is de Gentenaar Frank Van Laecke die voor deze voorstelling een claustrofobische regie ontwierp, terwijl de hoofdrol eveneens wordt gespeeld door een Gentse : Kader Gürbüz. Daar komt dit seizoen nog iemand bij : Peter Van Daan, het « liefje » van Anne, zal voortaan immers vertolkt worden door Fabrice Delecluse, die eigenlijk nog student is aan het Gentse conservatorium.
“Je Anne” is geen musical maar muziektheater, schrijft regisseur Frank Van Laecke in de programmabrochure. (Hij schrijft ook dat Simon Wiesenthal n.a.v. “Schindler’s list” waarschuwt voor de gevolgen van “haat en technologie”, maar wat dat laatste betreft: was dat niet eerder na “Jurassic Park”?)
Maar goed, dat eerste wat hij zegt is zeker juist. Maar hebben we muziek gehoord? Nee (zij het dat het stuk bijna volledig doorgezongen wordt op een soort parlando-toon, een opera met alleen maar recitatieven kortom). En hebben we theater gezien? Nauwelijks. Het claustrofobische gegeven biedt uiteraard weinig kans tot “actie” (“Waarover schrijf jij eigenlijk?” schampert iemand n.a.v. het dagboek van Anne, “hier gebeurt nooit iets”), maar of dit nu ook vertaald moest worden in het herhaaldelijk “verstijven” van het beetje actie dat er dan al is, weet ik niet. (*)
Het tweede deel is dankzij de kalverliefde-episodes iets beter (ook muzikaal) dan het oervervelende eerste deel en het slot is uiteraard aangrijpend, zelfs zonder theatrale ingrepen. In deze beroerde tijden is het lovenswaardig dat het Ballet van Vlaanderen de platgetreden paden verlaat en met deze voorstelling naar buiten komt. Maar goede bedoelingen alleen volstaan niet om tot een goede voorstelling te komen.
Onder het motto “emoties: ja; sentiment: nee” was deze productie vooral voor jongeren bedoeld. De Gentse katholieke meisjesschool van Sint-Bavo had de voorstelling zelfs voor een aantal dagen uitgekocht. Dan had ik toch wel een vliegje willen zijn om te zien of de scène over de condooms er nog inzat…
Bovendien heb ik nog een paar bedenkingen. Ondanks het feit dat “links” zich al jaren identificeert met Anne Frank (denken we maar aan de tentoonstelling van het CSC-vormingswerk, waarnaar ook in de programmabrochure wordt verwezen), toch heb ik het persoonlijk altijd moeilijk met de typisch joodse aanpak van het nazi-regime. Zij trekken de problematiek nooit open. Het blijft steeds steken bij het “vervolgde godsvolk”. Dat kwam onlangs ook nog eens goed tot uiting in de televisiefilm “Forbidden” met Jürgen Prochnow en Jacqueline Bisset: het lijkt er soms op dat indien de nazi’s zich nu eens hadden beperkt tot het uitroeien van b.v. communisten, dat het dan eigenlijk nog zo geen kwaaie kerels waren geweest. In genoemde film is dat b.v. duidelijk in de slotsequens bij de bevrijding (wat in de film tussen aanhalingstekens mag worden geplaatst) door de Russen.
In “Je Anne” wordt dit min of meer opgevangen door het feit dat de hoofdrol (eigenlijk de enige echte “rol”) wordt vertolkt door Kader Gürbüz, op dat moment 25 en wellicht het beste gekend als “de Vlaamse Scarlett O’Hara”. Maar aangezien zijzelf nooit last heeft gehad van racisme, zwakt ze zelf dit aspect af. Op de persconferentie verklaarde ze zelfs dat ze zich vooral in de frustraties van Anne kan inleven omdat ze door haar Turkse vader “ook zeer kort werd gehouden”. Directeur Linda Lepomme voegde daar nog aan toe: “Ze heeft een Turkse vader, jawel, maar een Gentse moeder: ze is naar een katholieke school geweest, ze is zeker geen moslim!”
Linda Lepomme kwam overigens op het einde mee groeten op het podium. Zij zal natuurlijk zeggen dat Robert Denvers dat ook doet, maar wat zou er gebeuren indien b.v. Marc Clémeur na afloop van een operavoorstelling het applaus in ontvangst zou komen nemen? Over opera gesproken, in dit stuk moest ik op een bepaald moment zowel denken aan “Adieu ma petite table” uit “Manon Lescaut” als aan het afscheid van de bontmantel uit “La Bohème”.
In sommige voorstellingen is het mogelijk dat Gürbüz wordt vervangen door Elise De Vliegher van Sint-Niklaas, die er op Jeugd en Dans 1993 met haar choreografie “Clair Obscur” met kop en schouders bovenuit stak. Met haar vriendin Ann-Suyin Aerts vormde ze het duo “Amour Obscur”. Ze waren toen beiden 18 jaar en volgden studies aan het Hoger Instituut voor Dans en Danspedagogie. Voor mijn balletbijdrage in Graffiti wilde ik haar interviewen, maar ze reageerde te laat op mijn oproep. Blij haar op deze manier weer te zien. Je ziet: talent drijft uiteindelijk toch altijd boven.
Gürbüz kan niet zingen, maar daar hoeft ze zich niet om te schamen. Ze was zelfs nog bijna de beste van de hele cast. Pijnlijk was b.v. haar vader, gespeeld Jaak Vissenaken, die men nochtans speciaal uit zijn vrijwillige ballingsoord in de Franse Pyreneeën is gaan opvissen. Als moeder was Paula Stulemeijer iets beter, maar die was overduidelijk afkomstig uit Antwerpen, al was het maar omwille van het lied over haar “kienderen” b.v. De zangtalenten van Kristiaan Lagast (1952-2008) als Albert Dussel, Harry Deswarte (van Argus) als Hermann Van Daan, Paul Maes als zijn zoon Peter (blijkbaar geïnspireerd op Franky Backeljau) en zelfs Liliane Dorekens als zijn vrouw Petronella, zal ik maar met de mantel der liefde bedekken.
De enige uitzondering was An Lauwereins als haar oudere zus Margot, maar het jaar daarop was zij er niet meer bij omdat ze de hoofdrol vertolkte in “The Sound of Music”. Ze werd vervangen door Kristien Coenen, alias Astrid uit “Wittekerke”.
Trouwens, wie komt er nu in godsnaam op het idee om een musical te schrijven over Anne Frank? Joden natuurlijk, omdat ze dachten dat er nog een centje mee te verdienen viel, zou ik kunnen grapjassen, maar grapjes maken mag niet in deze context. Dat komt zelfs in het stuk zelf voor. Na een ruzie met zijn vrouw, zucht Hermann Van Daan: “Ik hoop dat in de concentratiekampen mannen en vrouwen worden gescheiden.” Groot tumult natuurlijk, ondanks het feit dat hij er ten overvloede aan toevoegt: “Het was maar een grapje!” (Dat geldt ongetwijfeld ook voor de opmerking dat het verblijf in het Achterhuis blijkbaar een goede manier is om van het roken af te geraken.)
In 1947 geeft Otto Frank het dagboek van zijn dochter Anne uit als “Het Achterhuis”. Hij had het in handen gekregen van Miep Gies, die het had gevonden nadat het op de grond was gevallen bij de razzia, waarbij de familie werd opgepakt. Otto was de enige overlevende. Zijn vrouw Edith kwam om in Auschwitz van ontbering en de dochters Anne en Margot stierven in Bergen-Belsen aan tyfus.
Maar goed, het zijn dus de schrijfster Enid Futterman en de componist Michael Cohen die “Yours, Anne” op 10 oktober 1985 in New York hebben gecreëerd. De Amerikaanse oorsprong van het stuk valt b.v. nog goed te merken aan de introductie van generaal Eisenhower als een soort van halfgod. Het stuk werd zowat overal in Vlaanderen opgevoerd door de musicalafdeling van het Ballet van Vlaanderen (gesponsord door C&A!) in het kader van de Bevrijdingsfeesten. Jan Huylebroeck die de leiding had van het synthesizertrio CD-Live was niet tevreden over de oorspronkelijke muziek (“te Amerikaans”) en versoberde het geheel.
De vertaling was van Rob Chrispijn, waaraan ik nog goede herinneringen had met teksten voor Herman Van Veen 25 jaar eerder, maar hier neigen zijn teksten eerder naar kiespijn. Meestal heeft hij moeite om gepaste rijmwoorden te vinden (toegegeven, de “cross-dialogen” helpen hem daarbij niet), maar als hij dan al eens een gemakkelijk rijm heeft “aar” of “ouw” b.v. dan geeft hij van katoen.
Ja maar,
luister hier eens naar,
vijf rijmen na mekaar,
dat is toch een beetje bij het haar
getrokken, nietwaar?
Ronny De Schepper
(*) Freek De Jonge vertelde ooit dat hij eens een amateuropvoering van dit stuk bijwoonde die zo slecht was dat, toen in het stuk de Gestapo op de deur bonkte, er vanuit de zaal werd geroepen: “Ze zitten op zolder!”
Referenties
Ronny De Schepper, “Anne Frank” komt terug, Het Laatste Nieuws 27 oktober 1995
Ronny De Schepper, Anne Frank mag nooit vergeten worden, Het Laatste Nieuws 16 februari 1996
Ronny De Schepper, Anne Frank: een geschiedenis voor vandaag, Hoogste Tijd november 1998
dagelijks iets degelijks 