Fons Mariën las “Kuifje wordt volwassen. Over de dekolonisering van de geest” van Rik Pinxten (foto uitgeverij EPO).

De auteur van dit boek, de intussen gepensioneerde antropoloog-filosoof Rik Pinxten, heeft al talrijke publicaties op zijn naam staan. Dit boek is het eerste dat ik van hem las.

‘Kuifje wordt volwassen’ heeft als ondertitel ‘Over de dekolonisering van de geest’. Kuifje in de titel is zowat het archetype van de blanke westerling in de koloniale tijd, hij die denkt dat hij ‘de superieure waarden’ in pacht heeft. De auteur wil met dit boek de westerling aansporen om deze neokoloniale houding te laten vallen. Hij verwijst daarbij naar het boek ‘Witte onschuld’ van de kleurlinge en feministe Gloria Wekker (het valt me op dat in mijn lectuur van de laatste tijd vaak verwijzingen naar dit boek voorkomen). Gloria Wekker meent dat er nog altijd een neokoloniale mentaliteit heerst en dat bij Nederlanders (zij woont in Nederland) nog altijd een geestelijk residu te vinden is van kolonialisme en slavernij.

Sleutelbegrippen in het discours van Rik Pinxten zijn perspectivisme en interdependentie. Met perspectivisme bedoelt hij dat de blanke (in het bijzonder de onderzoeker, academicus) naar alles vanuit verschillende posities moet kijken, in dialoog met mensen uit andere culturen en dus niet alleen vanuit een westers standpunt. Voor een antropoloog lijkt me dit een aanvaardbaar uitgangspunt, maar of dit voor alle menswetenschappen geldig is lijkt me minder evident. Om nog te zwijgen van exacte wetenschappen (moet er naast de zwaartekrachttheorie van Newton ook een ‘zwarte zwaartekrachttheorie’ bestaan?).

Met interdependentie benadrukt Pinxten dat we in een wereld leven waarin we allemaal op een of andere manier met elkaar betrokken zijn: geen enkel volk, geen enkele cultuur kan nog enkel op zichzelf bestaan. Dat is heel duidelijk bij wereldproblemen zoals de klimaatopwarming waaraan niemand kan ontsnappen. Vanuit een links perspectief betekent interdependentie ook dat het arme Zuiden zijn toestand te wijten heeft aan het rijke Westen (dat in de koloniale tijd grondstoffen e.d. eenzijdig uitbaatte). ‘Onze belangen’ moeten vervangen worden door de belangen van de mensheid en de aarde. Pinxten pleit voor gelijkwaardigheid en solidariteit in denken en handelen.

Enkele bedenkingen. Het perspectivisme van Pinxten dreigt makkelijk te vervallen in een vorm van cultuurrelativisme. Voor tal van culturele uitingen kunnen we de ene attitude naast de andere plaatsen en denken “het kan evengoed zo”. Maar zoals ik eerder in artikels op de blog Kwintessens van het Humanistisch Verbond uitlegde, zijn er wel degelijk verschillen in kwaliteit voor sommige attitudes, toetsteen voor mij zijn de Universele Mensenrechten. Met het perspectivisme van Pinxten dreigt ook die universaliteit in een postmodern discours in vraag gesteld te worden.
Andere bedenking : Pinxten gelooft Gloria Wekker e.a. wanneer die over een neokoloniale houding van de westerling anno 2019 spreken. Maar de vraag is: bestaat die neokoloniale attitude nog? Hoe sterk is die nog in het westerse denken aanwezig? Ik denk dat er sinds de effectieve dekolonisering van landen (voornamelijk in de jaren ’50 en ’60) al een hele weg is afgelegd en dat het zgn. eurocentrische denken al veel langer in vraag is gesteld. Pinxten laat na om de evolutie in de geesten sindsdien te onderzoeken en volgt iemand als Gloria Wekker, terwijl haar boek volgens mij helemaal niet zo sterk beargumenteerd is. Is Kuifje niet al een beetje volwassen geworden?

Kortom: dit is een boeiend onderwerp, maar met dit boek van Pinxten is het laatste woord er nog niet over geschreven. 

Fons Mariën