“Classe tous risques”

Ciné Classic stond deze week in het teken van “Classe tous risques”, een gangsterfilm van Claude Sautet uit 1960, naar een boek & scenario van José Giovanni, met in de hoofdrollen Lino Ventura en een piepjonge Jean-Paul Belmondo. Kortom, veel grote namen, de ontgoocheling was dan ook navenant…

Deze film is geïnspireerd op de laatste jaren van Abel Danos, in de film hernoemd tot Abel Davos (Lino Ventura), die op de vlucht is voor de politie. Hij wordt neergezet als een liefdevolle en zorgzame vader (*), maar we komen er alleen achter dat hij gezocht wordt door de Franse autoriteiten, zonder dat ooit wordt uitgelegd waarom (**). Zijn voormalige criminele vrienden, die worden afgeschilderd als laf en gewetenloos, zijn terughoudend om hem te helpen, wat scherp contrasteert met het sympathieke personage van Eric Stark (Jean-Paul Belmondo), die hem zonder aarzeling of verwachting van iets terug te krijgen bijstaat.

José Giovanni gebruikte classe tous risques als een bewuste verdraaiing van assurance tous risques (allriskverzekering). Dat was in de jaren vijftig een heel gangbare term in Frankrijk. Door assurance te vervangen door classe krijgt de uitdrukking een ironische, bijna fatalistische lading:

• classe: vakmanschap, standing, “professionele” misdadigheid
• tous risques: zonder bescherming, zonder vangnet, alles riskerend

Met andere woorden:
👉 mensen van klasse die per definitie onverzekerbaar zijn.

Dat past precies bij Giovanni’s wereldbeeld — gevormd door zijn eigen criminele verleden en gevangeniservaring — waarin eer, loyaliteit en “stijl” bestaan, maar altijd tegen de prijs van totale blootstelling. Zijn personages zijn geen amateurs, maar ook nooit veilig.

De Franse titel laat zich niet één-op-één vertalen, maar de betekenis zit ongeveer tussen deze nuances in:

• Letterlijk: “Klasse: alle risico’s” (klinkt in het Nederlands nogal onnatuurlijk)
• Betekenisgericht: “Leven op het scherp van de snede”
• Stijl-/toongetrouw: “Topklasse, maar levensgevaarlijk” of “Pure klasse, hoog risico”

In het Frans betekent classe hier niet “schoolklas”, maar stijl, allure, professionele kwaliteit, terwijl tous risques suggereert: zonder vangnet, alles riskerend.

Als je de titel zou moeten vertalen voor:

• Een bioscooprelease: Leven op het scherp van de snede
• Een boek/essay: Pure klasse, alle risico’s
• Een informele bespreking: Alles op het spel

Ronny De Schepper (op basis van Wikipedia en chatgpt)

(*) Naar verluidt wou Lino Ventura de rol spelen om van zijn harde imago af te komen. Dat is dan wel glansrijk mislukt! Akkoord, Davos is bekommerd om zijn kinderen (Robert Desnoux en Thierry Lavoye), maar de manier waarop hij mensen afslacht (soms onder hun ogen), verdoezelt dit effect helemaal.

(**) Aldus Wikipedia die erop laat volgen: “Abel Danos, bekend als De Mammoet of Knappe Abel, was de meest brute folteraar van de Franse Gestapo”. Daarop werd ook gealludeerd in de inleiding die telkens aan de vertoning van de film in Classic Ciné werd voorafgegaan (overigens ook op de dubieuze houding van José Giovanni zelf), maar in de film komt dit nooit ter sprake. Integendeel, de film begint met een schietpartij op het strand waarbij twee politiemannen, de vrouw van Davos (Simone France) en zijn handlanger (Stan Krol) worden doodgeschoten. Kortom, hij is de enige overlevende, samen met zijn beide jonge kinderen. En op zijn vlucht vermoordt hij nog enkele mensen in koelen bloede, dus we weten wel degelijk waarom hij wordt opgejaagd! Danos, die de oom was van Giovanni, werd in 1952 geëxecuteerd wegens collaboratie. Dat gebeurt ook in de film (off screen), maar dan wel omwille van de gepleegde moorden. Toen Michel Boujut in 1994 aan Claude Sautet vroeg of hij precies wist wie José Giovanni als model had gebruikt tijdens het maken van de film, antwoordde Claude Sautet: “Als ik dat had geweten, had ik de film misschien niet gemaakt.” Het is daarom misschien verrassend dat niemand van zijn voormalige communistische vrienden hem waarschuwde om een ​​man te verheerlijken die talloze communisten, zowel mannen als vrouwen, onder marteling had gedood. Maar onder de filmcritici van die tijd lijkt niemand het verband te hebben gelegd, er was geen verontwaardiging, en het wordt nooit genoemd als verklaring voor het relatieve tegenvallen van deze film. De schietpartij op het strand gaf me overigens een déjà vu, zodat ik denk dat ik de film al eens had gezien of op z’n minst proberen zien en misschien vroegtijdig afgehaakt.