De brieven van Sören Kierkegaard

Ik heb hier een mooi exemplaar van de eerste Nederlandse uitgave van de brieven van Sören Kierkegaard uit 2009, maar helaas vind ik de inhoud ervan onverteerbaar, daarom geef ik het woord maar aan chatgpt…

De eerste systematische publicatie van Søren Kierkegaards brieven verscheen tussen 1909 en 1948 bij C.A.Reitzel in Kopenhagen, als onderdeel van de Samlede Værker (Verzamelde Werken), onder redactie van H.O.Lange en A.B.Drachmann. Voor het eerst werden toen honderden brieven uit zijn nalatenschap toegankelijk gemaakt.

Later zijn ze opnieuw uitgegeven in de kritische edities:

Søren Kierkegaards Papirer (1909-1948) – bevat behalve brieven ook dagboeken, notities enz.
Søren Kierkegaards Skrifter (SKS) (1997-2013, 55 delen) – de meest wetenschappelijke editie, met een afzonderlijke brievenuitgave (Brev), digitaal beschikbaar via het Søren Kierkegaard Research Center.

Wat is bijzonder aan Kierkegaards brieven?

1. Ze zijn niet gewoon “persoonlijke correspondentie”

Kierkegaard was een schrijver die zijn leven bewust als onderdeel van zijn oeuvre vormgaf. Zijn brieven dienen vaak als literair instrument:

Hij manipuleert zijn publieke beeld.
Hij geeft aanwijzingen over hoe zijn werk moet worden gelezen.
Hij stuurt meningen van vrienden, uitgevers en critici subtiel bij.

Hij schreef dus nooit gedachteloos.

2. Opvallend: weinig echte intieme liefdesbrieven

Zijn verloving met Regine Olsen is legendarisch, maar er zijn geen hartstochtelijke liefdesbrieven bewaard – tenminste niet zoals men ze graag zou lezen.
Wat er wel is: formeel, vaak ironisch geschreven brieven rond de verbreking van de verloving, vooral om zijn “motieven” te verklaren. Veel indirecte emoties – weinig openhartigheid.

3. Brieven als theologische en filosofische mini-essays

Zelfs een brief aan een vriend kan klinken als een kleine preek of gedachteoefening.

Voorbeeldthema’s:

De verhouding tussen enkeling en massa
De rol van ironie
Zijn strijd met de Deense staatskerk
Zijn eigen ziekelijkheid en existentiële angst

Soms zijn de brieven duidelijk oefeningen voor latere publicaties.

4. Ze tonen zijn gevoel voor (bijtende) humor

Kierkegaard wordt vaak gelezen als somber denker, maar in zijn brieven is hij soms ronduit komisch – sarcastisch over critici, vilein over journalisten, speels met taal.

5. Ze corrigeren het beeld van “de eenzame denker”

Zijn brieven tonen:

Een man met een actief sociaal netwerk
Nauwe relaties met uitgevers, familie, vrienden, geestelijken
Een schrijver die bewust publiciteitsstrategieën gebruikte

Hij was verre van wereldvreemd.

Samengevat

De brieven van Kierkegaard zijn:

Sleuteldocumenten om zijn denken te begrijpen
Geen romantisch dagboek, maar een regisserende correspondentie
Literair rijk en vaak dubbelzinnig
Een aanvulling – maar geen emotionele sleutel – op zijn breuk met Regine Olsen

Ze zijn onmisbaar om Kierkegaard te lezen als levend mens én zelfbewust auteur.

Er blijkt echter weinig publieks-informatie beschikbaar te zijn over precies welke brieven wél en niet in de Nederlandse uitgave “Brieven” (Bornmeer, 2009) zijn opgenomen, in vergelijking met de volledige Deense correspondentie (“Breve og Aktstykker” etc.). Ik kan wel analyseren wat wél bekend is, wat dat impliceert, en waar de lacunes waarschijnlijk zitten — hier mijn bevindingen + interpretatie:

Wat wél bekend is over de Nederlandse uitgave

Selectie van 90 brieven
Volgens de omschrijving bij de Standaard Boekhandel bevat de Nederlandse uitgave 90 cruciale brieven.
Periode rond Regine Olsen
In de NL-uitgave is “de meeste” van die 90 brieven afkomstig uit de periode rond zijn verloving met Regine Olsen.
Oorspronkelijke Deense basis
- Volgens Noordse Literatuur is de oorspronkelijke titel van de brievenbundel: Breve og Aktstykker (1-11), Udgivne ved Niels Thulstrup.
- Dat suggereert dat de Nederlandse selectie ontleend is aan de Thulstrup-editie van brieven (“Breve og Aktstykker”), niet per se aan de latere kritische editie SKS (Søren Kierkegaards Skrifter).
Inleiding en keuze
De Nederlandse bundel heeft een inleiding + “keuze” (selectie) door Henk van der Liet.
Vertaling
De brieven zijn vertaald uit het Deens door Diederik Grit en Edith Koenders.
Doel van de bundel
Volgens de flaptekst is de bundel bedoeld als “inleiding op zijn werk”: de samenstellers zien de brieven als manier om het leven van Kierkegaard te belichten, als onderdeel van zijn denken én literaire stijl.

Wat dit zegt over wat niet is opgenomen

Uit de bovenstaande gegevens en het gegeven dat de bundel “slechts” 233 pagina’s telt (zoals vermeld bij Bol) Bol, kunnen we voorzichtig concluderen:

Sterke selectie, geen complete correspondentie
- Omdat er maar negentig brieven in de Nederlandse uitgave staan, is dit geen volledige brievenuitgave. In de Thulstrup-editie (“Breve og Aktstykker”) staan veel meer brieven — waarschijnlijk honderden.
- Dus veel correspondentie ontbreekt in de NL-bundel.
Focus op persoonlijke en thematisch belangrijke brieven
- De selectie lijkt zich vooral te richten op de brieven met hoog “thematisch gewicht” (zoals de verloving met Regine Olsen), in plaats van een systematisch, chronologisch of volledig archief.
- Brieven die minder “dramatisch” of minder relevant zijn voor zijn filosofische kernwerken kunnen we redelijkerwijs vermoeden dat ze zijn weggelaten.
Mogelijke weglating van formele documenten of administratie-stukken
- De Deense “Breve og Aktstykker”-editie bevat niet enkel persoonlijke brieven, maar ook “aktstykker” (archiefstukken / officiële documenten). Omdat de Nederlandse bundel “Brieven” heet en spreekt van “keuze”, is het waarschijnlijk dat sommige van die officiële stukken of minder “persoonlijke” documenten achterwege zijn gelaten.
Niet de SKS-kritische editie
- Omdat de Nederlandse vertaling gebaseerd lijkt op Thulstrups editie en niet expliciet de SKS-“Brev” (de kritische wetenschappelijke editie) noemt, is het mogelijk dat latere of recentere tekstkritische aanvullingen of herzieningen in de SKS (zoals correcties, toelichtingen, varianten) niet zijn weerspiegeld in de Nederlandse bundel.

Gevolgen / Impact van de selectie

Sterk maar smal zicht op Kierkegaard: Door de keuze op negentig “cruciale” brieven geeft de Nederlandse uitgave een toegankelijke introductie, maar het is geen bron voor een volledig historisch onderzoek naar al zijn correspondentie.
Thema’s en leven benadrukt: De selectie versterkt het narratief rond zijn persoonlijke leven (vooral verloving / breuk met Regine), wat zijn filosofische werk toch vaak in verband plaatst met zijn existentiële levenservaringen.
Beperking voor wetenschappelijk gebruik: Voor academisch onderzoek kan de Nederlandse uitgave tekortschieten als men precies wil nagaan wat Kierkegaard schreef in alle brieven, welke brieven er mogelijk verloren zijn of welke varianten bestaan.

Conclusie

Wat de Nederlandse uitgave wel doet: Het biedt een goed gekozen, compacte en thematisch relevante selectie van brieven, met vertaling en inleiding, die vooral het persoonlijke en existentiale leven van Kierkegaard belicht.
Wat het niet doet: Het is geen volledige of kritische brieveneditie; veel correspondentie ontbreekt, en formele / archiefstukken zijn mogelijk weggelaten, zeker in vergelijking met een wetenschappelijk kritische Deense editie.

chatgpt