Thomas Bowdler (1754-1825)

Het is vandaag precies 200 jaar geleden dat Thomas Bowdler is gestorven, wat u hoogstwaarschijnlijk doet uitroepen: wie is in godsnaam Thomas Bowdler? Wel, Ray Setterfield van On this day vertelt er u alles over…

In 1807 publiceerde Bowdler zijn eerste editie van “The Family Shakspeare” – hij hield ervan om de naam van de Bard op die manier te spellen. Het boek bevatte 24 versies van Shakespeare-toneelstukken, allemaal met woorden, uitdrukkingen en soms zelfs plots die waren veranderd om “gezinsvriendelijker” te zijn. Hij legde uit dat er niets was toegevoegd aan de originele tekst, maar dat hij wel woorden en uitdrukkingen had weggelaten “die niet met recht hardop kunnen worden voorgelezen in een gezin.” 

In het voorwoord van zijn werk schreef Bowdler: “Mijn grote doelen zijn om uit de geschriften van Shakespeare enkele gebreken te verwijderen die hun waarde verminderen, en tegelijkertijd om het publiek een editie van zijn toneelstukken te presenteren die de ouder, de voogd en de leraar van de jeugd zonder angst in de handen van zijn leerlingen kunnen leggen, en waaruit de leerling zowel instructie als plezier kan halen: die zijn morele principes kan verbeteren, terwijl hij zijn smaak verfijnt: en zonder het gevaar te lopen gekwetst te worden door enige onkiesheid van uitdrukking.” 
“De taal is niet altijd foutloos. Veel woorden en uitdrukkingen zijn van zo’n onfatsoenlijke aard dat het zeer wenselijk is dat ze worden uitgewist. Het grootste deel hiervan werd duidelijk geïntroduceerd om de slechte smaak van de tijd waarin hij leefde te bevredigen, en de rest kan misschien worden toegeschreven aan zijn eigen ongebreidelde fantasie. Maar noch de vicieuze smaak van de tijd noch de meest briljante uitbarstingen van vernuft kunnen een excuus bieden voor godslastering of obsceniteit; en als deze kunnen worden uitgewist, zou het transcendente genie van de dichter ongetwijfeld met meer onbewolkte glans schitteren.” 

Zo was in Hamlet de dood van Ophelia niet langer een zelfmoord, maar werd er verwezen naar een accidentele verdrinking. In Macbeth werd Lady Macbeths beroemde zin, “Out, damned spot!” in plaats daarvan gelezen als “Out, crimson spot!” In alle toneelstukken werd “God!” als uitroep vervangen door “Heavens!” In Henry IV Part 2 werd Doll Tearsheet (een prostituee) volledig uit het verhaal weggelaten. In Romeo en Julia werd Mercutio’s “de onfatsoenlijke hand van de wijzerplaat is nu op het prikje van de middag” veranderd in “de hand van de wijzerplaat is nu op het punt van de middag”. 

Bowdler werkte in een preuts tijdperk en zijn boeken werden in indrukwekkende aantallen verkocht. In 1850 waren er elf edities van The Family Shakespeare gepubliceerd. Hij woonde aan de Welshe kust in Swansea, waar hij stierf op 70-jarige leeftijd. Zijn werk bracht een nieuw woord naar de Engelse taal. Volgens de Oxford English Dictionary betekent “bowdlerise” “het verwijderen van de delen van een boek, toneelstuk, enz. waarvan men denkt dat ze schokkend of beledigend zijn.“

Gelukkig is Bowdler er ondanks al zijn inspanningen niet in geslaagd om Shakespeare te castreren. En zo kwam het dat toen ik in 1971 met vakantie was in Hastings en me daar bij een hoop Engelse hippies voegde, dat ik daar voortdurend om de oren werd geslagen met aangebrande grappen uit het oeuvre van de bard. Iets waarvan iemand als Joost van den Vondel alleen maar kon dromen natuurlijk, maar ja, die had dan zelf al beslist om zijn werk aanvaardbaar te maken bij de goegemeente. Met het resultaat dat nu niemand nog Vondel leest uit eigen beweging, laat staan hippies, punkers of hakkers…

Ronny De Schepper