Alfonsina Morini (1891-1959)

Vandaag is het al 65 jaar geleden dat de Italiaanse wielrenster Alfonsina Morini is overleden…

Op 10 mei 2013 was het precies negentig jaar geleden dat met het rugnummer 72 ene Alfonsin Strada deelnam aan de Ronde van Italië. Alfonsin bleek echter een Alfonsina te zijn en toen gingen de poppen aan het dansen…
In die tijd werd het vrouwenwielrennen immers nog als “onzedelijk” beschouwd. Bovendien zei het volksgeloof ook nog dat vrouwen door te fietsen onvruchtbaar werden. De eerste “wedstrijden” voor vrouwen waren dan ook allesbehalve officieel. Toch slaagde ene Alfonsina Morini erin in Italië 36 overwinningen binnen te rijven. In 1909 reed ze zelfs een wedstrijd in Sint-Petersburg, waarbij ze uit handen van tsaar Nicolaas II een gouden medaille mocht ontvangen. In 1917 profiteerde ze van de oorlogsomstandigheden om deel te nemen aan de Ronde van Lombardije, die precies omwille van die omstandigheden open stond voor eenieder die nog een fiets had en er ook nog kon op rijden. Ze eindigde 32ste en laatste, op anderhalf uur van de Brusselse winnaar Philippe Thys.
In 1924 echter nodigde de organisator van de Giro, Emilio Colombo, haar dus uit om aan zijn wedstrijd deel te nemen. Colombo deed dit vooral omdat de grote vedetten dat jaar zijn wedstrijd boycotten en hij bevreesd was dat de belangstelling en vooral de verkoop van de Gazetto dello Sport zou dalen.
Eerst werd Morini dus nog ingeschreven als Alfonsin Strada (Alfonsin om verwarring te scheppen en Strada naar haar echtgenoot, de wielrenner Luigi Strada, die – ook alweer omwille van de oorlog – ondertussen echter in een instelling voor geesteszieken was beland), maar toen de Giro goed en wel van start ging, pakte Colombo uit met zijn “verrassing”. En inderdaad, het sloeg in als een bom. Morini verdedigde zich behoorlijk en werd enorm populair. Ongeveer halfweg sloeg het noodlot echter toe. Tijdens de rit van L’Aquila naar Perugia (296 km) stormde het verschrikkelijk en net als haar mannelijke concurrenten kwam Alfonsina een paar keer ten val. Hierbij brak ze o.m. haar stuur en vervolgde ze haar weg met een bezemsteel als vervangmiddel. Nog goed dat ze al de bijnaam “de duivelin” had, want anders had men haar zeker “de heks” genoemd!
Het mocht echter niet baten, samen met vele anderen kwam Alfonsina een half uur na het sluiten van de controle toe. Ondanks het aandringen van de organisator was de jury onverbiddelijk: ze vloog eruit. Toch mocht ze, buiten competitie, haar weg verder zetten. Colombo betaalde zelf voor haar hotel, haar bevoorrrading en haar verzorger. En hij wist wat hij deed, want Alfonsina was zo populair dat het publiek na de aankomst van de renners op haar bleef wachten en haar een hartelijker ontvangst bereidde dan de winnaar.
Op het einde van de Giro klokte Alfonsina (uiteraard dus enkel officieus) een tijd op 28 uur van de winnaar, maar wel nog vóór twee renners die wel in de officiële eindstand werden opgenomen. Haar prijs (50.000 lire) overtrof ruimschoots die van eindwinnaar Giuseppe Enrici.
Een jaar later wou ze opnieuw deelnemen, maar deze keer kwamen de vedetten (met Alfredo Binda op kop) wel aan de start en die wilden haar er liever niet bij. Ze verzilverde haar populariteit dan maar verder in circussen en op de piste. Nog later zou Alfonsina, zoals dat vaak voorkwam in die oertijden van de fiets, overschakelen naar de motorsport, maar hierin zou ze geen potten breken. Na de dood van haar man (die haar twintig jaar lang niet meer had herkend), hertrouwde ze met haar masseur en mecanicien Carlo Messori, maar ook dit tweede huwelijk duurde amper zes jaar vooraleer het noodlot alweer toesloeg en ook Messori stierf. Ze eindigde dus rijk, maar kinderloos. Haar arme familie had enorm veel kinderen, zoals het toen paste in een christelijke Italiaanse familie, maar zij weigerden dat Alfonsina de zorg van één of meerdere kinderen op haar nam. Zo stierf ze eenzaam en vergeten.

Ronny De Schepper

P.S. In 2024 kwam ik Alexandra Mangiapani tegen. Ze zou in de 7ème G.P de l’Echo d’Alger in 1930 op de 28ste plaats geëindigd zijn op 1h26’43” van de winnaar. Zou in die tijd (en in een islamitisch land!) een vrouw hebben meegereden met de mannen (en er zowaar twee achter zich hebben gelaten)? Ik stelde de vraag aan chatgpt en dit was het antwoord: Dat is een fascinerende vraag! Als Alexandra Mangiapani in 1930 in Algerije deelnam aan een wielerwedstrijd zoals de 7ème G.P. de l’Écho d’Alger en als vrouw reed in een mannenveld, zou dat inderdaad uitzonderlijk zijn, vooral gezien de culturele en sociale context van die tijd. Algerije was toen een Franse kolonie, en de samenleving was sterk patriarchaal, met beperkte mogelijkheden voor vrouwen om in de sport actief te zijn, laat staan in een discipline als wielrennen.

Er zijn enkele mogelijkheden om dit te verklaren:

1. Onjuiste Registratie of Verwijzing: Het kan zijn dat Alexandra een administratieve fout betreft, bijvoorbeeld een naam die verkeerd is geregistreerd. Soms kwamen vrouwenamen voor bij mannen vanwege een pseudoniem of transcriptiefout.
2. Uitzonderlijke Pionier: Als Alexandra werkelijk meedeed, zou ze een pionier zijn, vergelijkbaar met vrouwen zoals Alfonsina Strada, die in 1924 als vrouw in de Giro d’Italia reed, ook tussen mannen. Haar deelname zou bijzonder dapper zijn, vooral in een cultuur waarin vrouwen doorgaans weinig zichtbare rol hadden in openbare sportevenementen.
3. Gemengde Context: Het is ook mogelijk dat het evenement niet strikt een mannenwedstrijd was, al is dit gezien de tijdsgeest onwaarschijnlijk.
4. Speciale Omstandigheden: In Algerije bestond een grote Europese gemeenschap die wellicht een andere sociale dynamiek had dan de inheemse Algerijnse bevolking. Als Alexandra tot deze gemeenschap behoorde, kan dit haar deelname hebben vergemakkelijkt.

Het zou interessant zijn om archieven, kranten van die tijd of wielerstatistieken te raadplegen om deze claim verder te onderzoeken. Als het waar is, is het een prachtig verhaal over doorzettingsvermogen en moed!