Fons Mariën geeft vier sterren aan De grote reis van Jorge Semprún.
‘Le grand voyage’ is het eerste boek van de Spaans-Franse schrijver Jorge Semprun en dateert uit 1963. Het boek verscheen al in een Nederlandse vertaling (van Jean Schalekamp) in 1964 en werd daarna talrijke keren herdrukt. Nu, zestig jaar na de eerste publicatie in het Nederlands, verschijnt een nieuwe uitgave bij Schokland in de reeks Kritische Klassieken, met een nawoord door hispanist Peter Venmans.
Ik heb bij de categorie getwijfeld tussen fictie en non-fictie. Jorge Semprun beschrijft in zijn boek immers de dagenlange treinreis naar Buchenwald, een reis die hij effectief maakte als gevangene van de nazi’s. Zijn leven verdient een verduidelijking: hij werd geboren in Madrid in 1923; in 1936 ging hij in ballingschap met het gezin Semprun bij de start van de Spaanse burgeroorlog. Het gezin kwam eerst terecht in Den Haag, waar vader Semprun een diplomatiek vertegenwoordiger was van de Spaanse republiek bij Nederland. In 1939, met het verlies van de republiek tegen generaal Franco, kwam een einde aan die diplomatieke functie van vader Semprun. Het gezin verhuisde dan naar Parijs, waar de jonge Semprun naar het bekende Lycée Henri IV ging. Wanneer nadien de Tweede Wereldoorlog losbreekt en Frankrijk bezet wordt door de Duitsers, gaat de nog jonge Jorge Semprun bij het communistische verzet. In 1943 wordt hij evenwel gevat en na een gevangenschap in Auxerre werd hij op transport naar Duitsland gezet. Dit transport met zo’n honderdtwintig medegevangenen opeengepakt in een treinwagon, zonder eten of drank en dat tijdens de koude wintermaanden is de centrale verhaallijn in het boek.
Het verhaal dat de auteur in ‘De grote reis’ vertelt is dus autobiografisch. Maar toch zijn er fictieve elementen, zo heeft Jorge Semprun een dialoog met “de jongen uit Sémur” tijdens de treinreis. Uit latere geschriften weten we dat dit personage fictief is. Zo ook heeft de conversatie met een Duitse soldaat in Auxerre, die in het boek beschreven staat, nooit plaatsgehad. Typisch voor Semprun is dat hij geen lineair, chronologisch relaas van de reis brengt. De auteur springt heen en weer in de tijd, met herinneringen aan het verzet en zijn gevangenschap in Auxerre enerzijds en verhalen over de bevrijding door de Amerikanen en de terugkeer naar Frankrijk later anderzijds. Deze passages vullen een groot deel van het boek dat eindigt met de aankomst van de trein in Buchenwald, waar Duitse soldaten met blaffende en bijtende honden de gevangenen opwachten en ze moeten marcheren naar de ingangspoort. Over het leven in het concentratiekamp zelf vernemen we in dit boek bijna niets. Het is belangrijk te noteren dat dit boek kan gezien worden als eerste kennismaking met een grotendeels autobiografisch oeuvre. Zo schreef Jorge Semprun in 1980 ‘Wat een mooie zondag’, dat wel over het kampleven gaat. Een sluitstuk vormt zijn boek ‘Schrijven of leven’ uit 1994, waarin hij beschrijft dat hij al kort na de kampervaring geprobeerd heeft over die periode te schrijven. Maar dat was vruchteloos en hij koos toen voor leven in plaats van schrijven. Het heeft hem dus vele jaren gekost om over de treinreis en het kampleven te kunnen schrijven. Ook in ‘De grote reis’ neemt hij zich voor geen oud-strijder te worden maar effectief te blijven handelen, zich engageren.
Jorge Semprun, die in 2011 overleed, was een interessante figuur. Na de oorlog gaat hij bij de Spaanse communistische partij in ballingschap, onder schuilnamen reist hij verschillende keren naar het Spanje onder Franco. In 1964 werd hij uit de partij gezet wegens meningsverschillen over de te varen koers. Na de dood van Franco wordt hij minister van cultuur (van 1988 tot 1991) in de regering Felipe Gonzalez, waarover hij ook een boek schreef. Jorge Semprun kreeg verschillende prijzen voor zijn boeken en was ook de auteur van een aantal filmscenario’s, waarvan Z (1969) van Costa-Gavras wellicht het bekendste is.
Kortom, laat dit boek van Jorge Semprun vooral een eerste kennismaking zijn met een rijk en boeiend oeuvre van een meer dan interessant mens.
Fons Mariën
dagelijks iets degelijks 