85 jaar geleden: “The grapes of wrath” van John Steinbeck

85 jaar geleden verscheen “The grapes of wrath”, de beroemde roman van de Amerikaanse schrijver John Steinbeck.

Het verhaal van “The Grapes of Wrath” (in het Nederlands: “De druiven der gramschap”) speelt zich af tijdens de Grote Depressie, de periode van grote werkloosheid in de Verenigde Staten als gevolg van de beurscrash van Wall Street in 1929. In de zuidwestelijke staten (Oklahoma, Kansas en Arkansas) was er ook nog eens de zogeheten Dust Bowl: een periode van grote droogte, jarenlang viel er geen regen. Honderdduizenden mensen moesten noodgedwongen hun land verlaten en zochten hun geluk in Californië.
De hoofdpersonen in het boek zijn de leden van de familie Joad uit Oklahoma. Ze zijn pachtboeren. Door de grote droogte zijn ze gedwongen om Oklahoma te verlaten. Met een truck verlaten ze Oklahoma en rijden duizenden kilometers over de befaamde Route 66 naar Californië, waar het naar zeggen veel beter is.
“De Druiven der Gramschap” wordt algemeen beschouwd als behorend tot de wereldliteratuur en werd in 1999 opgenomen in zowel Le Mondes verkiezing van de 100 beste boeken van de eeuw als Modern Library’s lijst van 100 Beste Romans. Ook in de Britse Big Read-verkiezing van 2002 werd het boek gekozen. (Wikipedia)

En terecht al deze lof… want ‘The Grapes of Wrath’ is een magistrale roman. Een epos over een gezin dat zich een weg worstelt doorheen de ellende van het bestaan dat hun blijkbaar plots beschoren is ‘dankzij’ het kapitalisme. Zij moeten in een maandenlange tocht, met de bejaarde grootouders, een zwangere dochter, twee nog niet eens tieners, twee volwassen zonen, en in hun kielzog een voormalig predikant en een broer die onder schuldbewustzijn gebukt gaat, het hoofd bieden aan… ja aan het leven. Een strijd tegen de natuur die hen anderzijds ook in het verleden zoveel moois schonk en dit ook nu zou (kunnen) doen. Een gevecht vooral tegen de mensen. Niet tegen allen, dat is het erge; het blijkt vooral een meedogenloze strijd tegen het naamloze, tegen iets waarop zij geen gelaat, geen identiteit op kunnen kleven. De banken, het kapitaal dat de kleine boeren genadeloos neersabelt, onderuit haalt; de prijzen dumpt, de lonen steeds laat dalen, oogsten vernietigt. En daartoe alle beschikbare middelen hanteert, geen geweld of terreur verafschuwt, niemand ontziet.
Het is uiteraard geen vrolijke roman. De familie Joad krijgt af te rekenen met zowat alle tegenslagen die mogelijk zijn. En toch. Er is eerst en vooral die sterke blijvende familieband. Met centraal de figuur van de moeder die – opmerkelijk – de plaats als leider gedurende deze harde tocht op zich neemt. Zolang het gezin thuis onder gewone omstandigheden functioneerde was de vader de persoon die onbetwist de beslissingen nam; moeder nam de dagelijkse beslommeringen voor haar rekening. Nu er een crisissituatie ontstond blijkt zij de leidende figuur te zijn, deze die noodzakelijk het heft steeds weer in handen neemt. Een schitterende tekening van deze vrouw. De familie dus. Maar ook de vriendschap tussen de mensen die allen door hetzelfde lot getroffen onderweg zijn, ontworteld. Telkens weer geven allerlei blijken van samenhorigheid een teken van hoop. Het zijn weliswaar slechts glimpen in een poel van droefheid maar ze schenken kracht. Waaruit langzaam ook een politiek bewustzijn opgebouwd wordt: we kunnen niet als enkeling strijden, we moeten ons verenigen… In tussenliggende korte hoofdstukken trekt Steinbeck zijn thema verder open. Dan verlaat hij telkens het gezin Joad om een meer algemene duiding te geven; of een blik wat zich verder in het land afspeelt; of een historische achtergrond. Telkens uitermate boeiend.
Dan is er ook nog de poëzie! Ondanks het donkere thema slaagde de auteur er in zeer mooie poëtische beschrijvingen van de natuur in te bouwen. Passages die als gedichten, als tableaus her en der opduiken. Bovendien zijn alle personages bijzonder sterk getekend. Met als uitschieters de moeder en de ex-predikant Jim Casy, in wie Steinbeck de wijsheid en filosofie kwijt kan. En uiteraard Tom Joad, pas uit de gevangenis ontslagen, een krachtige figuur in wie een toekomstig leider geschetst wordt. ‘De druiven der gramschap’ is een in veel opzichten beklijvende roman.     

Johan de Belie