Radclyffe Hall schreef in 1928 wat genoemd wordt “het klassieke boek van de lesbische literatuur” met name “The Well of Loneliness”. Dit is totaal ten onrechte. Het is een saai boek (om de woorden van Virginia Woolf te citeren) met als erotisch meest expliciete passage: “She kissed her full on the lips like a lover”. De uiteindelijke “daad” wordt zelfs als volgt omschreven: “(They were) in the grip of Creation, of Creation’s terrific urge to create.”
“The Well of Loneliness” van Radclyffe Hall werd gepubliceerd op 27 juli 1928 in het Verenigd Koninkrijk. Het boek veroorzaakte direct opschudding vanwege de expliciete thematiek rond lesbische identiteit. Binnen enkele maanden na de publicatie werd het onderwerp van een rechtszaak wegens ‘obsceniteit’, en uiteindelijk werd het in november 1928 in het VK verboden. Het verbod bleef jarenlang van kracht en zorgde ervoor dat het boek pas later internationaal vrijer verspreid kon worden.
In de jaren 1920 was homoseksualiteit in de Britse samenleving nog vrijwel volledig taboe. Hall portretteerde haar hoofdpersoon, Stephen Gordon, als een vrouw die zich emotioneel en romantisch aangetrokken voelde tot andere vrouwen — iets wat nog niet eerder zo expliciet en sympathiek in een roman was gedaan.
Wat de controverse verder aanwakkerde:
- Terminologie en directheid: Het boek gebruikte woorden en situaties die in die tijd als “obsceen” werden gezien. Alleen al het benoemen van lesbische verlangens was in sommige kringen schokkend.
- Maatschappelijk commentaar: Hall pleitte impliciet voor acceptatie en gelijkheid van lesbische vrouwen. Veel critici zagen dit als een bedreiging van de toen geldende normen.
- Publieke reacties: De pers schreef er sensationeel over, en sommige religieuze en politieke groepen riepen op tot verbod.
Het gevolg: het verbod in november 1928 (en soortgelijke juridische acties in andere landen) maakte het boek berucht en paradoxaal genoeg ook zeer begeerd. Het werd een van de eerste “cultklassiekers” van de LGBTQ+-literatuur.
Radclyffe Hall reageerde op het verbod op een manier die zowel vastberaden als tragisch was.
Hall besefte dat haar boek niet meer legaal in het VK kon worden verkocht, maar ze verdedigde het werk publiekelijk met overtuiging. Ze voerde aan dat The Well of Loneliness geen obsceniteiten bevatte, maar juist een oproep tot begrip en mededogen voor lesbische vrouwen. In brieven en interviews benadrukte ze dat het boek bedoeld was om emotionele waarheid en menselijke waardigheid te tonen, niet om seksuele sensatie te bieden.
Tegelijkertijd had het verbod een zware persoonlijke tol: Hall was diep gekwetst en ontmoedigd door de afwijzing van de samenleving en de juridische strijd. Ze voelde zich vaak geïsoleerd en onverstaanbaar, wat overeenkwam met het thema van eenzaamheid in haar roman.
Ironisch genoeg zorgde het verbod ervoor dat het boek internationaal bekend werd en een belangrijke positie innam in de geschiedenis van LGBTQ+-literatuur. Ondanks de persoonlijke pijn van Hall, maakte haar werk de weg vrij voor latere auteurs om openlijk seksuele identiteit en genderkwesties te verkennen.
Maar eigenlijk was er echter meer te doen over “literaire” censuur dan over “gay rights” (E.M.Forster verdedigde het boek b.v., terwijl hij wel verklaarde lesbianisme “disgusting” te vinden). Het was zeker geen “vrouwelijke Oscar Wilde”. Radclyffe was trouwens even conservatief als de mannen die haar bestreden. Ze had racistische ideeën en was een aanhanger van Mussolini.
Ook wie wil psychologiseren, vindt hier een kluif: nadat haar vader haar moeder haast onmiddellijk na haar geboorte had verlaten (omdat hij een “womanizer” was), werd ze door haar moeder verwaarloosd en door haar stiefvader seksueel misbruikt. Toen ze echter 18 was, stierf hij en erfde ze zijn ontzaglijk fortuin. Meteen begon ze te reizen, noemde zichzelf “John” en begon verscheidene lesbische avontuurtjes, o.a. met Mabel Batten, op dat moment 50, maar in haar jeugd nog een geliefde van de Prince of Wales. Ook nadat Mabel was gestorven, bleef Radclyff haar “trouw”, zij het via een medium (ene Mrs.Leonard). Bij die séances was ze steeds vergezeld van Mabels nicht Una (de latere Lady Troubridge), die (althans in lengte van jaren) de grote liefde van “John” zou worden. Radclyffe noemde zichzelf trouwens niet “lesbisch” maar“a congenital invert”, wat men nu als een “transseksueel” zou omschrijven. Voor zover dit als een “bewijs” mag overkomen: ze bezat 94 stropdassen en rookte 80 Dunhills per dag. (Ze noemde zichzelf overigens ook “a jeaneous” en dat was geen woordspeling, maar een bewijs hoe zwak ze was wat spelling betreft. In een bui van “political correctness” noemt men dit nu “dyslexie”.)
Una daarentegen (een masochistische syfilislijdster) was “an invert’s mate”. Op het einde van haar leven kwam daar ook nog de Witrussische verpleegster Evgenia Souline bij, die zich als het op de erfenis aankwam nog in de doeken liet doen door Una. Of zoals een recensent van de biografie “The trials of Radclyffe Hall” (Weidenfeld & Nicolson, 1998) schreef: “This is a story from which no one emerges with much dignity, apart from Diana Souhami (de auteur)”.
In Nederland verscheen nog in datzelfde jaar een vertaling door Bep Zody, die in 1995 als facsimile werd heruitgegeven bij de Amsterdamse feministische uitgeverij Furie (521 blz., 650 fr.).
Naar “The Well of Loneliness” wordt ook verwezen in “Aimée & Jaguar”, het tragische en waar gebeurde verhaal over de liefde tussen de gehuwde, Arische, zelfs nazistisch-gezinde Elisabeth Wust (Aimée) en de acht jaar jongere Joodse Felice Schragenheim (Jaguar) die undercover op het partijblad van de nazi’s werkte. Tegen het einde van de oorlog, wanneer Jaguar al bij Aimée inwoont, wordt Jaguar verlinkt en zij sterft bij de ontruiming van Auschwitz. Het verhaal is pas in 1995 verschenen (verteld door Erica Fischer).
Ronny De Schepper & chatgpt
dagelijks iets degelijks 