Vandaag is het precies honderd jaar geleden dat de legendarische actrice Sarah Bernhardt is gestorven.
Sarah Bernhardt werd geboren in Parijs als Rosine Bernardt uit een Nederlandse moeder, Julie Bernardt, en een vader van onbekende nationaliteit. Hoogstwaarschijnlijk was haar vader geen Fransman. Ze voegde zowel aan haar voor- als achternaam de letter h toe, om haar Nederlandse afkomst en het feit dat ze een buitenechtelijk kind was, te verdoezelen. Feitelijk was ze Nederlandse en niet Frans. De naam die ze voor haar vader bedacht, Edouard Bernhardt, was in werkelijkheid de naam (zonder h) van haar moeders broer. Haar grootvader Moritz Bernardt was een berucht (aldus Wikipedia) Joods koopman in Amsterdam. Waarschijnlijk is haar Joodse moeder Julie eveneens in Amsterdam geboren.
Sarah Bernhardt werd een van de allergrootste actrices van haar tijd en blijft de grootste Franse theaterlegende uit de geschiedenis. Ze trad niet alleen op in Parijs, waar een schouwburg naar haar werd vernoemd, maar maakte vele tournees rond de wereld en trad op in Londen, New York, Amsterdam en Antwerpen. In Amerika zei de beroemde schrijver Mark Twain: “Er zijn vijf soorten actrices: slechte, redelijke, goede, geweldige. En dan heb je Sarah Bernhardt.”
Bij een optreden in Londen zou de grote Britse schrijver Oscar Wilde lelies aan haar voeten hebben geworpen en haar “The Divine Sarah” (De Goddelijke Sarah) hebben genoemd, hetgeen altijd haar bijnaam bleef. Of hij het stuk echt voor haar heeft geschreven, weet ik niet zeker, maar feit is dat Sarah Bernhardt wel “Salomé” heeft gecreëerd. In het Palace Theatre in London in 1892 waren de repetities al in volle gang, toen de censor een verbod uitvaardigde: het stuk mocht niet opgevoerd worden omdat er Bijbelse personages in voorkwamen. Dan werd besloten het stuk in Parijs op de scène te brengen.
Het bekendst was haar vertolking in “La Dame aux Camélias” van Alexandre Dumas fils, maar ze speelde o.a. ook de hoofdrol in Shakespeares “Hamlet“, ondanks het feit dat dit eigenlijk een man is.
In 1896 werd de stem van Sarah Bernhardt op plaat opgenomen met een passioneel uittreksel uit “Izeyl” en meteen verscheen er ook een parodie op haar: “La soularde” door Yvette Guilbert.
Op latere leeftijd speelde ze tevens de hoofdrol in een reeks films, waarvan vooral “La Reine Elizabeth” van Louis Mercanton een wereldwijd succes was. Ondanks haar hoge leeftijd stond Sarah Bernhardt immers erop dat één van haar beroemdste vertolkingen werd verfilmd: “Het is mijn enige kans op onsterfelijkheid,” zei ze. Deze film was vooral belangrijk om het medium een deftiger imago te geven en ook de “betere kringen” naar de bioscoopzaal te lokken. In de VS wordt de film een aanzet voor de reeks “Famous players in famous plays”. Met de opbrengst van deze film kon Adolph Zukor de maatschappij Paramount oprichten. Met haar tegenspeler, de 37 jaar jongere Nederlandse acteur Lou Tellegen, had Bernhardt een relatie.
Op de Wereldtentoonstelling van Parijs wordt door Gaumont korte filmfragmenten getoond, waarbij ook klank werd opgenomen, maar dan wel los van de film (op plaat). Het kwam er dus op aan om de plaat synchroon met de film te draaien. Zo was o.a. Sarah Bernhardt in “Hamlet” te zien en te horen.
De Nederlandse Wikipedia weet ook nog te melden dat Sarah Bernhardt atheïst was (*), maar over haar houten been wordt met geen woord gerept. Daarvoor schakelen we dus over naar de Engelse versie van Wikipedia: in 1905, while performing in Victorien Sardou’s La Tosca in Teatro Lírico do Rio de Janeiro (**), Bernhardt injured her right knee when jumping off the parapet in the final scene. The leg never healed properly. In 1908 regisseerde dezelfde Louis Mercanton haar nog in een filmbewerking van “Tosca”, maar toen ze zichzelf op het witte doek zag, zou Sarah Bernhardt volgens de legende zijn flauwgevallen. Alleszins is de film sedertdien nooit meer vertoond geweest. By 1915, gangrene had set in and her entire right leg was amputated; she was required to use a wheelchair for several months. Bernhardt reportedly refused a $10,000 offer by a showman to display her amputated leg as a medical curiosity (while P.T. Barnum is usually cited as the one to have made the offer, he had been dead since 1891). She continued her career often without using a wooden prosthetic limb; she had tried to use one but didn’t like it. Her physical condition may have limited her mobility on the stage, but the charm of her voice, which had altered little with age, ensured her triumphs.
Zo was ze eind november, begin december 1905 (dus wellicht niet zo lang na haar ongeval) te zien in Québec en dat maakte nog altijd de nodige reacties los. Alcide: “L’actrice française Sarah Bernhardt effectue son unique passage à Québec à l’âge de 61 ans. Elle fait salle comble à l’Auditorium malgré la condamnation du clergé qui considère le théâtre de la « divine Sarah » comme un ennemi de la morale chrétienne. Dans un article paru dans « L’Événement » de Québec, le 28 novembre 1905, la veille de la première de Bernhardt à l’Auditorium, l’archevêque de Montréal, Mgr Paul Bruchési, prononce un discours qui rappelle le devoir de tout bon chrétien: « Nous supplions donc nos pieuses familles, si attachées encore au devoir et à la vertu, d’être sur leurs gardes, de s’abstenir de ce qu’elles sauront être pour elles une occasion de faute, et de préférer à tout l’honneur de leur foyer et le salut de l’âme de leurs enfants. » Lors de ses deux soirées de spectacle (de tweede avond was op 4 december), Sarah Bernhardt interprète « La dame aux camélias », « Angelo, tyran de Padou » et « Adrienne Lecouvreur », dont elle remanie le texte en profanant l’Église, ce qui provoque la colère des autorités cléricales.”
Sarah Bernhardt overleed aan uremia die volgde op nierfalen, toen ze 78 jaar oud was. Ze heeft een ster op de Hollywood Walk of Fame bij Vine Street 1751. Ze ligt begraven op het Parijse kerkhof cimetière du Père-Lachaise.
Ronny De Schepper
(*) However, she had been baptised a Roman Catholic, and accepted the last rites shortly before her death, voegt de Engelse Wikipedia eraan toe.
(**) Operacomponist Giacomo Puccini speelde reeds lang met de idee om Victorien en Sardou’s Tosca te gebruiken als verhaalstof voor een opera en een toneelopvoering in 1895 in Firenze met Sarah Bernhardt deed hem ertoe besluiten ermee van wal te steken.
dagelijks iets degelijks 