De Culturele Revolutie in China mag dan vreselijke persoonlijke en culturele drama’s hebben voortgebracht, al bij al heeft ze gelukkig toch niet al te lang geduurd. Begonnen in 1966 had Mao zijn vergissing reeds toegegeven in 1976. En twee jaar later werden o.m. Aristoteles, William Shakespeare en Charles Dickens van de lijst van verboden literatuur gehaald.
Ook de heropening van de Beijing Filmacademie zou voor een nieuwe generatie cineasten zorgen, de Vijfde Generatie genoemd. Didactische propagandafilms en sentimentale melo’s zijn verleden tijd. Nochtans roepen de projecten van de nieuwe lichting nog verscheidene controversen op in eigen land en krijgen sommige regisseurs hun film niet zonder censuur van de grond. De invloed die ze hebben op de vorige generatie is niet onbelangrijk. Daar is het mooie Kinderhuwelijk van Vierde Generatie-regisseur Huang Jianzhong een voorbeeld van. Enige melodramische sporen zijn evenwel nog te zien. De comtemplatieve stijl, de bevallige kleuren en de spaarzame dialogen zijn echter vrij van clichés die de Chinese producties van na 1965 kenmerkten.
Geprojecteerd tegen de politieke verandering plaatst “Het Kinderhuwelijk” (Huang Jianzhong, 1984) traditie tegenover revolutie. Het verhaal is gesitueerd in een heel behoudsgezinde gemeenschap op het platteland, vlak vóór de machtsovername door de communisten (1948). De 18-jarige Yu Xingxian wordt uitgehuwelijkt aan het 6-jarig jongetje Weiwei. Xingxian gaat bij haar schoonmoeder wonen en helpt er op de boerderij waar ze Bing (de neef van Weiwei) ontmoet en verliefd wordt. Ze revolteert tegen de traditie van kinderhuwelijken en Xingxians opstand loopt parallel met de politieke revolutie: het communisme maakt haar scheiding mogelijk. Haar revolte wordt benadrukt door de figuur van de verstoten gekkin, die destijds ontrouw was aan haar jonge echtgenoot en door het dorp ter dood veroordeeld werd. Ze werd krankzinnig en zonderde zich af.
Dit tegenover elkaar stellen van twee polen (oud vs. nieuw, Xingxian vs. gekkin) werkt Huang verder uit in de figuur van de onvruchtbare vrouw Sansao. Vruchtbaarheids- en seksualiteitssymbolen lopen als een rode draad doorheen de film. “Het Kinderhuwelijk” opent met de tekst: “In China zijn vrouwen de meest gerespecteerde mensen; toch zijn ze ook de meest beklagenswaardige mensen”. De positie van de vrouw, haar gevoelens en verlangens staan centraal. Xingxian en Weiwei spreken elkaar aan met “broer” en “zus”. Vanuit dit standpunt zijn de gevoelens van Xingxian oprecht. Als man-vrouw-relatie loopt het uiteraard fout. Door dergelijke huwelijken heeft de echtgenote sexuele fantasieën en frustraties. Vandaar de voortdurende verwijzingen naar sexualiteit en fertiliteit. Het duidelijkst wordt dit getoond in de grot waar de stalagmieten en -tieten gigantische fallussen voorstellen en Xingxian als het ware sperma drinkt. Eveneens wordt met Weiwei in deze grot over een kind gesproken. Een ander voorbeeld zijn de fallusvormige vrouwenbeeldjes die de gekkin maakt. Xingxian neemt een dergelijk beeldje waarvan het geslacht door de gekkin werd vernietigd, mee en verbergt het onder het graan (!). Xingxians arbeid; het graan stampen, houdt zowel seksuele als vruchtbaarheidsconnotaties in. De zoom-in op “de ploeg in rust” van Bing, aan de geval hangend, is niet toevallig.
Huangs visie op de bevrijding van de vrouw getuigt niet direct van optimisme. De gekking zoekt bevrijding in zelfmoord. Xingxian kon wel scheiden, doch de slotopname toont haar – alleen – voor zich uit starend. Ze kijkt naar de horizon. Een toekomst? Of deze perspectieven opent of niets verandert laat Huang in het midden (Piet Goethals).
Zhang Yimou draait in 1989 “Het rode korenveld”.
De Golden Globe 1994 voor de beste buitenlandse film en de Grote Prijs van de Jury in Cannes 1993 ging naar “Farewell my concubine” van Chen Kaige (assistent van Bertolucci bij “The last emperor”) met Gong Li en Leslie Cheung (popvedette uit Hong Kong). Daar ben ik het absoluut niet mee eens. In mijn ogen is het een fascistische film die het oude dictatoriale regime blind verdedigt. Daarom was ik uiteindelijk wel blij dat de oscar (toch nog steeds de onderscheiding met het meeste aanzien) niet naar deze film ging.
In 1996 speelde Gong Li de hoofdrol in “Temptress Moon” van Chen Kaige. Een verfilming van “Wilde Zwanen” van Jung Chang (°1952) ging anderzijds niet door. Enerzijds kreeg de BBC begrijpelijkerwijs (gezien het uiterst kritische karakter) geen toelating om in China zelf te gaan filmen, anderzijds blijkt mevrouw Chang, die sedert 1978 in Groot-Brittannië woont, nogal moeilijk te doen. Zo weigerde ze Chen Kaige (“Farewell to my concubine”), Jane Campion (“The Piano”) en Zhang Yimou (“Raise the red lanterns”) als regisseur! Dat ze anderzijds Chinese acteurs wenst i.p.v. Engelstalige acteurs die er wat Chinees uitzien, daar kan ik inkomen.
“The Wedding Banquet” van Ang Lee is een zoetzure komedie uit Taiwan over een Chinese homofiel in Amerika die een schijnhuwelijk aangaat om iemand een verblijfsvergunning te verschaffen. Gouden beer als beste film op het Festival van Berlijn en vooral de meest succesrijke film van 1993 aan de kassa. Kom nou, zal u zeggen: dat was toch “Jurassic Park”? Jawel, in absolute cijfers, maar verhoudingsgewijs bracht iedere dollar die in “Wedding banquet” werd geïnvesteerd 23,6 dollar op, terwijl dit bij “Jurassic Park” slechts 13,79 was, de promotiekosten niet eens meegerekend.
Gouden Beer in Berlijn als beste film: “De vrouwen van het meer van de geparfumeerde zielen” van Xie Fie (een Chinese film over een vrouw die een suksesvol sesamoliefabriekje drijft, maar problemen heeft in haar privé-leven met haar man en haar minnaar, maar ook met haar mentaal gestoorde zoon voor wie ze geen vrouw kan vinden).
“De blauwe vlieger” is de Chinese selectie voor Cannes ’93 van Tian Zwang Zwang over de “terreur” in China van 1954 tot de culturele revolutie door de ogen van een kind. Een andere Chinees, Yim Ho, kreeg de prijs voor de beste regie voor “De zon kan horen”.
Ronny De Schepper
dagelijks iets degelijks 