Veertig jaar geleden: heropening van de Vooruit

Het is al veertig jaar geleden dat de vernieuwde concertzaal van Vooruit open ging met een optreden van Mathilde Santing, Fay Lovsky en Jan Rot (foto uit dat jaar afkomstig uit de Sonja Barend Show).

Vijf jaar geleden viel de dertigste verjaardag van dit feit samen met de deelname van Jan Rot aan de Nederlandse versie van “De slimste mens”. Die heropening was namelijk helemaal geen succes. Zeker niet tijdens het optreden van Jan Rot, die als eerste aan de beurt kwam. Er was haast nog niemand in de zaal en al zijn liedjes vielen op een koude steen. Zelf bracht ik – als goed journalist – mijn tijd door, door de hele zaal eens te doorlopen, de akoestiek op diverse plaatsen waar te nemen en de decoratie eens goed tot mij te nemen. Zo belandde ik toevallig bij het einde van een van de nummers van Jan Rot vlak voor het podium. Ik stond daar helemaal alleen en hij kon mij bijna in de ogen kijken. Beleefde jongen als ik ben, applaudisseerde ik dan ook, als enige. En Jan Rot gaf mij een persoonlijk bedankje.
Toen ik hem zo vol zelfvertrouwen bezig zag in “De slimste mens” bedacht ik dat hij blijkbaar een heel eind weegs was gegaan en dat hij nu een zekere bekendheid torste. En ik maakte bij mezelf de bedenking dat het pad van een artiest niet altijd over rozen gaat. En al stelde Rot zich af en toe aan als de eerste de beste protserige Nederlander, toch vond ik het fijn dat hij uiteindelijk nog zo goed terechtgekomen was. Ook wel een beetje omwille van dat bedankje natuurlijk…

We hebben het reeds gemeld: in Gent is de tempel van de arbeidscultuur, de Vooruit, weer opengegaan. Vernieuwd, zowel naar vorm als naar inhoud, maar nog steeds een even groot symbool als het gebouw in het werkelijkheid ook is. Door vakantietoestanden konden wij er toen niet dieper op ingaan en evenmin waren wij op die opening aanwezig (maar diverse bronnen bevestigden ons dat dit een reusachtig succes was), maar dat heeft als voordeel dat we nu, ter gelegenheid van de opening van de concertzaal reeds een kleine balans kunnen opmaken van een maand werking. We doen dit samen met Erik Temmerman, coördinator van de vzw Sociocultureel Centrum Vooruit.
Maar vooraf nog dit: we kunnen ons dan wel verheugen over de opening van de prachtige concertzaal die sedert de oorlog door de Duitsers letterlijk in een varkensstal was herschapen, maar tegelijk gaat de grote cinemazaal dicht. Reden: geen geld om ze op te knappen zoals het hoort en ze aan de vereisten van een moderne theater- en concertzaal te doen beantwoorden. Dit vonden wij zo jammer dat ons tijdens de voorstelling van « Son of Circus Lumière » werkelijk de koude rillingen over het lijf liepen. Niet alleen omdat de verwarming weer niet werkte (kost te duur), maar ook omdat het nog lang kan duren vooraleer deze prachtige zaal weer voor het publiek toegankelijk is. « Enkel een klasseren van het gebouw als historisch monument kan hier een oplossing brengen, » aldus Erik Temmerman.
Erik Temmerman: De nood aan infrastructuur voor culturele activiteiten in Gent is blijkbaar zo groot dat hier bijna een overrompeling plaatsvindt. Dagelijks noteren we opties voor zaalverhuur, en dan vooral voor fuiven en rockconcerten. Maar ook voor folkoptredens, theatervoorstellingen en zelfs koffietafels. Kortom voor allerhande activiteiten is er duidelijk een vraag die wij niet hadden verwacht. Reeds van vóór de opening heeft zich dat aangekondigd, er was toen al zeer veel belangstelling, maar nu wordt duidelijk dat de leemte aan culturele infrastructuur in Gent nijpend is. Het is immers niet normaal dat een nieuw project als het onze, dat plots bij de rest van het aanbod komt, van in den beginne overrompeld wordt.
« WIJ BEANTWOORDEN AAN EEN BEHOEFTE »
— U situeert de behoefte puur lokaal, maar is het ook niet zo dat er echt behoefte is (en dan ook elders dan in Gent) aan een soort van links, progressief cultureel centrum? Ik weet dat dit klinkt als een retorische vraag, maar het is een échte vraag…
E.T.: Inderdaad, een heel belangrijk deel van onze aanvragen situeren zich binnen de progressieve linkerzijde. Ook daar beantwoorden we dus aan een behoefte, in die zin dat wat tot hiertoe bestaat aan cultuur van de linkerzijde eerder kleinschalig, eerder marginaal opereert. Wat wij hier proberen te doen is aan die marginaliteit, aan die kleinschaligheid en aan dat zeer belangrijke basiswerk, waarvan wij zeker niet zouden willen zeggen dat het zou moeten verdwijnen, integendeel, want daar wordt zowat het pionierswerk geleverd, maar daaraan willen wij een soort van verlenging geven, wat tot nu toe nooit is gebeurd. Door het feit dat men over een bredere infrastructuur beschikt, kunnen deze mensen meer volk aantrekken en op een breder vlak werken. Al die kleinschalige initiatieven die dingen losmaken, die mensen kansen geven om te starten, die kunnen wel een tijd lang in dat circuit ronddraaien maar dan staan ze voor de deur van de officiële culturele centra, die meestal niet opengaat…
Vuile Mong is daar een schoolvoorbeeld van. Mong is iemand die uniek is op zijn vlak in Vlaanderen, maar die een tent heeft gekocht, niet alleen omdat hij dat geestig vindt, maar ook omdat hij niet weet waar hij anders met zijn productie naartoe moet. Waar kan hij als links gezelschap terecht met de infrastructuur die hij nodig heeft? Daar zijn maar zeer weinig mogelijkheden. Op dat vlak vullen wij dus zeker ook een leemte, dat is duidelijk.
ARBEIDERSCULTUUR VERSUS « PROGRESSIEVE » CULTUUR
— Vroeger zouden we echter niet gesproken hebben over « progressieve, linkse » cultuur, maar over « arbeiderscultuur ». We staan hier dus voor een evolutie en ik meen dat de « Vooruit » daarin een belangrijke rol heeft gespeeld…
E.T.: Die evolutie is eigenlijk heel nauw verbonden met de geschiedenis van de sociale strijd. In een bepaalde fase van de ontwikkeling van de arbeidersbeweging, namelijk kort na de eerste wereldoorlog worden een groot aantal eisen van de arbeidersbeweging op zeer korte tijd gerealiseerd. Die eisen hebben eerst en vooral meer vrije tijd tot gevolg, verkorting van de arbeidsdag, en ten tweede meer financiële mogelijkheden door de betere levensvoorwaarden, de betere sociale wetgeving, vakantie, pensioen en dergelijke. Je krijgt dus de combinatie: er komt tijd vrij en er is geld om met die tijd iets te gaan doen. De arbeidersbeweging speelt daarop in door cultuurpaleizen te bouwen, cultuurtempels om die vrijgekomen tijd van de arbeidersklasse binnen de eigen beweging aan te wenden. Dat gebeurt allemaal onder de vorm van massacultuur. Vandaar een gebouw als dit dat duidelijk ontworpen is om duizenden mensen tegelijk te kunnen toespreken, toneelstukken te kunnen opvoeren voor twaalfhonderd toeschouwers, zelfs bals te geven waar vijf, zes, zevenhonderd mensen naartoe komen.
Wat is er nu gebeurd? En dat is hier bijna aan de exploitatiecijfers van dit gebouw merkbaar: er is een plotse stijging vanaf de bouw in 1914 tot midden de jaren dertig (de grote economische crisis). Dan zat dat hier stampvol. Vier á vijf duizend bezoekers per weekend. Maar dan komt de crisis, de tweede wereldoorlog en een teruggang van het bezoek. Die teruggang loopt parallel met de recuperatie van de vrije tijd door de burgerlijke vrijetijdsindustrie. Het is immers niet zo dat de arbeiders vrije tijd hebben verworven en daar dan ook baas over geworden zijn. Integendeel, heel dat systeem van bewustzijnsindustrie, het voortdurend terug proberen recupereren van die vrije tijd, heeft zijn repercussies op de exploitatiecijfers van dit gebouw. De opkomst van de televisie, van een bepaalde vrijetijdsliteratuur, van de cinema, de speelgoedindustrie enzovoort is een heel recuperatiesysteem dat die neergaande cijfers voor gevolg heeft.
Tegelijkertijd is er echter een tweede, stijgende curve en dat is de curve die ontstaat in de jaren zestig met al die nieuwe belangstellingspolen: voeding, vrede, relaties, opvoeding enzovoort. Hieruit ontstaan allerlei bewegingen die elk hun marginale cultuuruitingen en -vormen ontwikkelen. Onder de vorige exploitant in de jaren zeventig is dit fenomeen duidelijk aan bod gekomen. Men ziet een teruggang van het traditionele gebruik (schaakclub, arbeiderskoor, arbeidersharmonie, biljartclub, koffietafel, arbeiderstoeristenbond … ) en daartegenover een stijging van aanvragen voor vergaderingen van milieubewegingen, derde wereldactiegroepen, fuiven, benefiets, rockavonden (rock tegen het fascisme, rock tegen het seksisme…), kortom een heel nieuwe vrijetijdscultuur die zich hoedanook in de progressiviteit inschrijft, ook al behoort ze dan niet onmiddellijk tot de arbeidersbeweging.
ANNO 1983
— Dat die « nieuwe » progressieve cultuur aan bod komt, dat kan ik nu reeds uit de programmatie afleiden, maar wat gaat u anno 1983 doen om de arbeiders van achter hun televisietoestel weg te halen?
E.T.: Ons uitgangspunt is geweest: we willen het gebouw als dusdanig in stand houden. We zagen het teloorgaan, maar het gebouw moet uiteraard niet behouden blijven, alleen maar om het te behouden. Het gebouw moet gebruikt worden. En dit is dus mijn antwoord op uw vraag: het moet worden aangewend voor heel die nieuwe progressieve cultuur, maar ook als stimulans voor de georganiseerde arbeidsbeweging om — ik zal het nogal braaf uitdrukken — de steken die zij hebben laten vallen, de gaten die zij gelaten hebben, de belangstelling die zij verloren hebben voor de cultureie en ideologische strijd, om die weer op te nemen. Vandaar een bewuste programmatie ook in die zin. Zo hopen wij in de toekomst de samenkomsten van b.v. de derde leeftijd, die tot nu toe bestonden in een soort van bal, weer wat strijdvaardiger te maken, o.a. via de medewerking van Jaap van de Merwe. Ook onze eigen toneelproductie die wij plannen op te zetten zal zich eerder situeren in wat men zou kunnen noemen het progressieve volkstoneel. En om dan ook de jongste leeftijdsgroep erbij te betrekken kan ik verklappen dat de programmatie voor de kinderen in handen is van een paar mensen van theater Stekelbees.
– De ervaring van de eerste weken heeft geleerd dat het er inzit dat u deze twee streefdoelen op zich kunt waarmaken. Daarmee bedoel ik: het « traditionele » publiek van de « Vooruit » is teruggekomen en de jongeren voelen er zich zeker ook thuis, maar leidt deze toch wel uiteenlopende programmatie niet tot occasionele wrijvingen ?
E.T.: U heeft het met uw eigen ogen kunnen vaststellen, enkele ogenblikken voor we dit gesprek hadden: in het café zaten aan een tafel een paar mensen van de derde leeftijd te kaarten, terwijl een beetje verder een aantal jongeren een experimentele theateropvoering aan het voorbereiden waren. Ik geef toe, het is misschien een wat simplistische voorstelling, maar ze is symptomatisch. En dat is toch prachtig, niet? Nou ja, individueel gezien zullen sommige ouderen zich wel af en toe storen aan de kleding en het gedrag van de jongeren. En omgekeerd zullen sommige jongeren denken « wat doen die oude zakken hier? », maar dit mag zeker niet worden veralgemeend. Daarbij moet men er wel rekening mee houden dat het gebouw zodanig is geconstrueerd dat hier gerust een rockconcert kan plaatshebben zonder dat andere bezoekers zich hiervan bewust zijn.
TEWERKSTELLING EN SUBSIDIES
— Rozegeur en maneschijn, zo te horen en dat zijn ook echo’s die ik heb opgevangen van trouwe bezoekers van dit etablissement. Maar die voegen er anderzijds bezorgd aan toe, doelend op de financies: « Hoelang gaat het liedje duren ? »
E.T.: Daar heeft u gelijk in en dat is werkelijk om ontmoedigd door te worden. Wij hebben hier sedert de opening tal van « collega’s » over de vloer gehad, daarmee bedoel ik mensen van Limelight (Kortrijk), De Hoop (Waregem), Beursschouwburg en Ancienne Belgique (Brussel) enzovoort. Mensen dus die het klappen van de zweep kennen en die weten hoe zwaar het is om een instelling als deze te « runnen ». En telkens feliciteren zij ons voor ons werk maar tegelijkertijd draaien hun ogen in hun kassen als zij horen dat dit voor het overgrote deel berust op vrijwilligerswerk!
Inderdaad, buiten de mensen van de horecasector (het café en de balzaal) en mijzelf als coördinator werken hier voorlopig allemaal vrijgestelde werklozen. Er is een kans dat zij binnenkort worden erkend in het derde arbeidscircuit, een circuit waar wij normaal gesproken zoals u weet niet erg tevreden over zijn, maar voor ons zou het in elk geval een voorlopige oplossing betekenen. Want subsidies
zitten er voorlopig hoegenaamd niet in. Wij zijn immers geen « pluralistisch » cultureel centrum.
— En dat maakt ook dat u soms zalen verhuurt voor projecten waar u niet voor honderd procent achter staat. Maar het is « verhuren of verhongeren » als ik het goed heb?
E.T.: Inderdaad. Maar bovendien kunnen we niet zeggen dat de nood nu zo hoog is dat we werkelijk aan « eender wat » moeten verhuren. Aan de lingerieshows van de Ancienne Belgique b.v. zijn we nog lang niet toe. We hebben nu enkele rockconcerten waarvoor we van de organisatoren de volle pot vragen (tegenover gunsttarieven voor progressieve organisaties), maar buiten het feit dat we dan de toegangsprijzen een beetje hoog vinden hebben we daar eigenlijk niets op aan te merken. Trouwens, dat hebben we vooraf afgesproken: bepaalde zaken kunnen niet. Louter commerciële handelsbeurzen b.v. Ik zeg maar iets, over schoenen of zo. Maar video of toneelbenodigdheden zoals Strombeek-Bever heeft gedaan, dat kan dan weer wel omdat dit in het verlengde ligt van onze culturele programmatie. Versta je? En uiteraard mogen ook rechtse, racistische organisaties hier niet binnen. Over mijn lijk.
Op 21 oktober 1982 gaat om 20.30 uur de concertzaal van Vooruit open met een optreden van Mathilde Santing, Fay Lovsky en Jan Rot. Meer hierover op de muziekbladzijde. Op 22 oktober is er dan reeds een popgroep te gast: Hot Chocolate. Voor de Vooruit-productie betaalt men 150 en 200 fr, voor Hot Chocolate 350 fr.

Referentie
Ronny De Schepper, “Omdat officiële cultuurpaleizen voor linkse groepen gesloten blijven”, De Rode Vaan nr.43 van 1982