De leestips van Nonkel Fons (279)

Fons Mariën las Wie wat woke? van Walter Weyns.

Wie wil weten wat woke precies betekent en wat de woke beweging allemaal inhoudt, kan nu terecht bij het boek ‘Wie wat woke?’ van Walter Weyns. Deze auteur doceert sociologie en cultuurkritiek aan de Universiteit Antwerpen en is zeer vertrouwd met de kritische en postmoderne stromingen binnen dit vakgebied. Deze achtergrond is precies wat je nodig hebt om het verschijnsel woke te begrijpen en te duiden.
Volgens Walter Weyns betekent woke in het kort “een verscherpt gevoel voor onrechtvaardigheid”. Tot die stroming behoren bewegingen als Black Lives Matter, Metoo, de klimaatzaak, de acties tegen zwarte piet in Nederland, de dekolonisatiestroming (die met de witte westerse mentaliteit wil afrekenen), de kritiek op heteronormativiteit vanuit de LGBTQI+-gemeenschap et cetera. Het gaat vooral om een strijd van minderheden die onderdrukt werden of nog worden, op basis van etnische afkomst, ras, gender, seksuele voorkeur en dergelijke. Over één ding zijn woke personen, in al hun diversiteit qua groepen, het eens: de schuldige van alle onrecht is de witte man. In het Nederlands wordt het beschuldigende aspect extra benadrukt door het vervangen van blank door wit om de huidskleur aan te duiden. De witte mens, de man nog meer dan de vrouw, moet zich ervan bewust zijn dat hij tot een ras behoort, dat hij niet zomaar neutraal is. En hij is verantwoordelijk voor veel onrecht (slavernij, kolonialisme, racisme, seksisme…), zodat hem alleen nog een schuldgevoel rest als hij in staat is dit allemaal te beseffen.

De vraag is of woke een beweging is in de traditionele zin, het is wel een denkrichting die zijn plaats heeft gevonden in talrijke activistische groepen. Het is vooral een coalitie van minderheden die een gemeenschappelijke vijand (menen te) hebben. Walter Weyns laat overwegend de woke stemmen spreken. Toch laat hij ook enkele stemmen aan het woord die kritisch staan tegenover woke. Hij tracht te duiden waar woke voor staat zonder er expliciet kritisch of negatief tegenover te staan, maar tussen de regels door lezen we toch dat woke ook problematisch is. Zo is de woke analyse niet gekenmerkt door veel zin voor nuance, wat sowieso al eigen is aan activistische stromingen. Woke heeft het bijvoorbeeld moeilijk met de klassieke klassentegenstellingen en de onderdrukking van lagere sociale klassen. Ook witte mensen behoren immers tot die lagere klassen. Je kan dit fenomeen niet herleiden tot onderdrukking van minderheden omwille van ras et cetera. Daarom houdt woke zich niet bezig met die sociale ongelijkheid. Liever focust ze op discriminatie waarvan minderheden het slachtoffer zijn en waarvoor ze slechts één onderdrukker kan aanduiden, te weten de witte man. Voor woke zijn historische onderdrukkingen enkel relevant in zoverre ze de witte man als onderdrukker kunnen aanduiden. Andere historische feiten, die dit tegenspreken of op zijn minst nuanceren, worden gewoonweg buiten beeld gehouden. De strijd tegen racisme behoort tot de core business van het woke gedachtegoed. Voor woke is racisme overal aanwezig en de schuldige is per definitie bekend. Veel zin voor zelfkritiek of voor humor kenmerkt de woke mentaliteit niet.

Verder gaat het woke gedachtegoed (dat gekenmerkt wordt door het postmodernisme als stroming) dikwijls samen met de cancelcultuur: sprekers, academici, wetenschappers, beleidsmakers en dergelijke worden vaak aangesproken op hun taalgebruik en standpunten. Als dat niet conform het woke gedachtegoed is, wordt een activistische tsunami van verwijten en aanklachten in gang gezet. Vaak moeten betrokkenen dan een stap terug zetten, een lezing afzeggen, zelfs ontslag nemen uit hun functie. Dat gaat gepaard met een sorrycultuur: soms volstaat het diep te buigen en zijn schuld te betuigen om uiteindelijk toch niet gecanceld te worden. Deze hele cultuur, die in de Angelsaksische wereld zeer effectief is, gaat ook gepaard met vormen van zelfcensuur, om zichzelf a priori veilig te stellen voor woke aanvallen.

Strijden tegen onrecht zoals racisme, daar is toch niets op tegen? In principe niets. Maar goede bedoelingen volstaan niet om boven kritiek verheven te zijn. Uit Weyns’ boek blijkt duidelijk dat de woke beweging doorgeschoten is, alsook eenzijdig en ongenuanceerd. Woke academici maken een shift van het bestuderen van wat is, naar ‘wat zou moeten zijn’. Dus een shift van (wetenschappelijke) studie naar activisme. Feiten doen er dan minder toe, als de resultaten maar kunnen worden gebruikt in activistische zin. De bron van alle onrecht staat immers per definitie vast: de witte man. De onverdraagzaamheid (die blijkt uit de cancelcultuur), het gebrek aan zin voor zelfkritiek of voor humor, dragen bij aan een toxische cultuur. In zekere zin kan je de woke cultuur vergelijken met een fundamentalistische religie.

Dit boek is een ‘must read’ voor wie een belangrijke stroming van onze tijd wil begrijpen.

Fons Mariën