Fons Mariën las Reset van Mark Elchardus.
Het is niet gemakkelijk om in een relatief korte bespreking recht te doen aan ‘Reset’, het nieuwste boek van socioloog Mark Elchardus. Het omvat zowat 600 bladzijden, met bibliografie en noten inbegrepen. De ondertitel luidt ‘over identiteit, gemeenschap en democratie’, maar in feite gaat het nog over veel meer. Want Elchardus onderzoekt talrijke aspecten van de onderwerpen die hier opgesomd zijn. Zo heeft hij een interessant en kritisch hoofdstuk, geschreven over wat hij ‘identitair particularisme’ noemt en waarin ik het typische hedendaagse woke, minderhedendenken ontwaar.
Daarom ga ik me hier beperken tot enkele krachtlijnen van zijn betoog. In de eerste plaats stelt hij het liberale denken tegenover wat hij gemeenschapsdenken noemt. Het liberalisme krijgt daarbij heel wat te verduren, het is duidelijk dat hij kiest voor gemeenschapsdenken. Zijn boek handelt voor een groot stuk over politieke filosofie. Dat is niet echt mijn specialiteit, maar ik meen toch dat hij het liberalisme onrecht doet. Zo heeft hij het ook over het neoliberalisme, een meer radicale versie in het liberale economische denken. Maar hij doet geen enkele poging om het onderscheid tussen beide duidelijk te maken, of te verduidelijken welke stromingen er zijn binnen het liberalisme, hoe dat (onder meer door de sociaaldemocratie) beïnvloed en geëvolueerd is. Hij associeert het liberalisme grotendeels met vrijheden en rechten voor het individu en plaatst dat tegenover het gemeenschapsdenken, waarbij het individu meer ingebed is in een groep, een gemeenschap. In het hedendaagse politieke landschap vindt hij dat gemeenschapsdenken vooral in het nationalisme terug, omdat volgens hem christendemocratie en sociaaldemocratie te veel door het liberale denken beïnvloed zijn.
Samenhangend hiermee is zijn visie op wat hij ‘juristocratie’ noemt, een grotere macht van de (opper-)rechters die ten koste gaat van de volkssouvereiniteit. Elchardus meent deze evolutie vooral terug te vinden op Europees niveau (vooral het Europees hof in Straatsburg dat toezicht houdt op de mensenrechten). Hij gaat trouwens flink te keer tegen het mensenrechtendenken, dat volgens hem ook te veel gericht is op het individu. Hij meent dat ‘beschavingen’ het recht hebben om een eigen visie, een eigen project te ontwikkelen en dat er geen universalisme van de mensenrechten is (op enkele heel fundamentele rechten na, zoals het recht om niet gefolterd te worden). Zo schrijft hij positief over de Verklaring van Cairo, waarin een aantal islamitische landen hun kijk op de mensenrechten formuleerden, wat in feite een ondergeschiktheid aan de sharia inhoudt. Hij meent dat landen hun eigen beschavingsproject kunnen formuleren, en dat gebeurt op basis van de volkswil. Elchardus steunt de representatieve democratie, maar wil die niet ondergeschikt maken aan internationale verdragen inzake mensenrechten. Tussen de regels door begrijpen we dat hij geen voorstander is van het cordon sanitaire in ons land, omdat zo een deel van de kiezers uitgesloten wordt.
Dit korte overzicht van de krachtlijnen doet zijn boek een beetje onrecht aan, omdat het vooral een analyse is van een aantal zaken die vandaag in de politieke wereld spelen, zoals het migratieprobleem (hij verzet zich tegen een feitelijke open grenzen-politiek). Maar zijn boek omvat zoveel meer, onder andere een onderzoek naar de invloed van de cybergiganten (Google, Facebook…) op onze identiteit, de democratie op Europees niveau en de grote machtsverhoudingen in de wereld…
Globaal gezien is dit een interessant boek omdat het de lezer doet nadenken over een aantal politiek-filosofische kwesties. Toch deel ik de negatieve commentaar van Dyab Abou Jahjah (Knack, 10 november jl. ): er kan immers ook een vorm van meerderheidsdictatuur ontstaan, die (in Elchardus’ visie) niet meer gecounterd wordt door internationale (mensenrechten-)verdragen en bevoegde rechters die daarop toezien. Elchardus heeft een te negatieve en te eenzijdige kijk op het liberalisme, dat toch één van de steunpilaren van ons democratisch bestel is. Aan de andere kant bekijkt hij gemeenschap(sdenken) eenzijdig te positief, en is hij blind voor een aantal historische ontsporingen. Kortom, lees dit boek maar zet uw kritisch denken niet on hold.
Fons Mariën
dagelijks iets degelijks 
Wat komt Abu Jahjah daar weer bij doen?
LikeLike
Dag Andre; ik heb verwezen naar het artikel van Abou Jahjah in Knack (10 november jl.) over Reset, omdat het een kritiek is waar ik kan achter staan. Je kan het artikel terugvinden op het web, het is interessant.
Groet, Fons Mariën
LikeLike
Jahjah maakt er wel een karikatuur van.
Uiteindelijk gaat het over prioriteiten. De opinie van de burger versus internationale verdragen en mensenrechten. Als iemand als Michael Ignatieff zegt dat hij dat conflict niet had zien aankomen dan heb ik daar mijn bedenkingen bij. (onderliggend gaat het bij hem over de open society uiteraard)
Het werd me vijftien jaar geleden bij het lezen van Postwar (klepper van Tony Judt) al duidelijk door de minutieuze beschrijving van de werking en de lange termijn visie van de VN na de oorlog. dat het op een conflict tussen die elite-waarden en de mening van de burger zou uitdraaien.
In Jahjah’s terminologie zal het dan uitdraaien op een meerderheidsdictatuur of een minderheidsdictatuur. Afhankelijk van wie z’n zin krijgt.
Ten gronde; waarom werden deze mensenrechten en verdragen opgericht? In welke mate stemt de hedendaagse toepassing daarvan nog overeen met de intentie? Wat is de democratische legitimatie ervan; in welke mate heeft de burger inspraak daarin? Zijn onveranderlijke wetten en regels (gecreëerd door een elite) dan niet per definitie ondemocratisch? Bevoegde rechters en instanties? Wanneer heeft het volk zich kunnen uitspreken over het wegschenken van soevereiniteit?
Het gesloten houden en weigeren van het debat hieromtrent kan mijn inziens alleen leiden tot een echte dictatuur. (Elchardus veegt ook niet alle conventies van tafel)
Ik heb hier al een aantal boekbesprekingen van u gelezen die onder meer handelen over cultuurmarxisme, postmodernisme, relativisme, etc…. Ik kan me dan ook niet voorstellen dat u niet zou begrijpen dat die verdragen en mensenrechten momenteel geen oprechte zorgen zijn van de politiek maar dat het instrumenten zijn van de politiek. Nu klink vermoedelijk even negatief over de politiek als Elchardus.
LikeLike
Dag Axel, bedankt voor je uitgebreide reactie. Ik haal het artikel van Abou Jahjah aan omdat het een sterke kritiek is op Elchardus’ basisstelling. Ik denk niet dat hij er een karikatuur van maakt, maar wel is het zo dat hij zich in zijn artikel focust op één aspect van Elchardus’ boek. Zoals ik in mijn bespreking zeg, doet dat onrecht aan Elchardus’ boek, omdat het heel veelzijdig is. Een bespreking ten gronde zou vele bladzijden kunnen omslaan. Jij stelt veel vragen m.b.t. (mensenrechten,-)verdragen versus volkssoevereiniteit. Veel van die vragen zijn pertinent, ook voor mij. Maar ik kan ze hier niet alle beantwoorden. Ik stel vast dat er een zekere spanning mogelijk is tussen de wil van het (een) volk en zulke internationale verdragen en instellingen. Ik heb vragen bij Elchardus’ visie, bijvoorbeeld als hij positief schrijft over de Verklaring van Cairo. Ik heb het er moeilijk mee als rechten moeten onderdoen voor een ‘beschavingsproject’ zoals Elchardus dat noemt. Wie zegt dat sommigen in de islamitische wereld niet willen een beroep doen op artikel 18 van de UVRM ? Dat artikel bevestigt de geloofsvrijheid, maar stelt ook dat ieder individu het recht heeft van geloof of overtuiging te veranderen. Zulks is natuurlijk een doorn in het oog van de moslimcultuur die apostasie zwaar bestraft (tot en met de doodstraf). Is er een valabel argument om dergelijke repressieve houding te ondersteunen, behalve de wil van de meerderheid in die landen? Zo niet, wat is de waarde van zo’n meerderheidstandpunt? Het boek van Elchardus roept vele vragen op, dat maakt het ook zo interessant.
Groet, Fons Mariën
LikeLike
Dank voor je antwoord Fons.
Het is moeilijk om er om via dit medium diep op in te gaan zeker omdat ik graag theoretiseer over zulke kwesties.
Toch nog een kort antwoord op de vraag uit je praktische voorbeeld.
Zo niet, wat is de waarde van zo’n meerderheidsstandpunt?
De vraag is het antwoord. (je hoeft alleen nog te beslissen welke relatieve waarde je er wil aan toekennen)
Dat het boek van Elchardus vragen oproept en discussie over deze thema’s opstart kan ik alleen maar toejuichen. Ik kan echter enkel vaststellen dat wanneer er een politieker dit thema aansnijdt er geen inhoudelijk antwoord komt. Het is onbespreekbaar voor politici van de traditionele partijen, alleen vertegenwoordigen zij steeds minder kiezers. Ooit zal het toch besproken moeten worden en dan zal hun invloed nog kleiner zijn omdat ze steeds verder krimpen. Ze kunnen beter het inhoudelijke debat nu daarover aangaan.
LikeLike
Dag Axel, ik steun zeker het voeren van een inhoudelijk debat. Ook door politici, maar niet alleen door hen. Het boek van Elchardus is zeker aanleiding voor zo’n debat, over meer dan één onderwerp eigenlijk. In die zin vind ik het jammer dat een oud-politicus als Louis Tobback zo vlug een debat gesloten heeft doordat hij Elchardus gewoon in het vakje ‘rechts’ stopte. Een slecht voorbeeld volgens mij.
Groet, Fons
LikeLike
Nog even toevoegen; interessant stukje podcast over ‘Reset’ door Rondas over de tegenstelling tussen liberale visie op democratie en de volks-soevereine visie. (https://www.buzzsprout.com/1455892/9643205-el-kaouakibi-elchardus-en-de-wil-van-het-volk)
Zoals hij in het verleden reeds deed (periode dat hij het had over Rand en o.a. Hans Blokland, Brechin, etc) besluit hij met pvda, ovld, één front.
LikeLike
Bedankt voor je tip, Axel!
Groet, Fons
LikeLike