Vijf jaar geleden: Luc De Ryck op wandel in de schatkamer van het Temsese dialect

Ere-burgemeester Luc De Ryck (rechts op de foto) houdt van zijn Temse, maar ook van zijn Temsese dialect. En terecht, zoals de kleine anekdote die mij is overkomen bewijst. Toen ik aan de Germaanse begon, moesten wij bij professor Willem Pée opgeven welk dialect we spraken. Ik dacht: Temse is misschien toch wel een te kleine entiteit om het een eigen dialect toe te bedelen. Daarom schreef ik op: het Wase dialect. Ik kreeg mijn papier terug met een dikke rode streep er overheen. En aangezien zowel mijn geboorteplaats als toenmalige woonplaats Temse was, had Pée (of één van zijn assistenten, misschien wel Johan Taeldeman of Magda De Vos) er zelf bij geschreven: Temses!

Temse heeft een sappig en kleurrijk dialect, dat zich binnen de Wase context vooral ook onderscheidt door zijn eigenzinnige uitspraak. Al naargelang van de plaats zijn er zelfs binnen de gemeente verschillen in uitspraak.
Het Temsese dialect is in het verleden nooit wetenschappelijk bestudeerd, maar daar is verandering in gekomen. Dat baanbrekende werk werd geleverd door Stefanie Ceelen (°15/11/1984), woonachtig in Temse en intussen licentiate Germaanse Talen (RUGent). In haar 1ste licentie (2004-2005) maakte zij een studie over het dialectverlies in Temses woordenschat, in haar laatste jaar (2005-2006) luidde het onderwerp van haar eindwerk: de klankleer van het Temsese dialect. Daarvoor diende zij een beroep te doen op enkele bewoners die een aantal woorden – 9 bladzijden vol – moesten uitspreken voor bandopname. Zij kon daarbij rekenen op de enthousiaste medewerking van bekende Temsenaars als burgemeester Luc De Ryck, VVV-erevoorzitter Martin De Ryck, belleman Gerard Vercauteren, Jean De Block en Roger De Kerf.
De dialecten vervagen. Overal. Het Algemeen Nederlands is steeds meer in opmars door de eenheid van gebruik in onderwijs en media, wat natuurlijk toe te juichen is. Maar tegelijk betreur ik de achteruitgang van het dialect. Het heeft immers een eigen gezicht, klank en kleur, een eigen rijkdom. Een schatkamer met specifieke kwaliteiten. Een aantal termen en zegswijzen zijn zelfs niet te vertalen. Heb jij ooit tegen je partner gezegd: ik hou van jou of ik bemin je of ik zie je graag? Neen, dus! Ik zien ou gère is de enige-echte juiste uitdrukking!
Vele dialectwoorden zijn opgeslagen in de kerkers van mijn geheugen, nooit vergleden in de vergeetputten. In de natuur kenden we menig levend wezen: stekelbag, oekedoeleke, pielewuiter, murezeker, varkensluis, tenennijper, duvel, bombaard, ronkaart, bombie, stekelvarken, meirlon, hannewuiten, kozzekiep…
Met familieleden – eigenrechtsweirs – speelden we aan ’t schipmes en de kanduit. Tegen ’t geleint van het speelplein stond ’n bijs. De gatritser was maar ene van kerskeschiet. ’t Liep er vol einzies. Mijn va stuurde mij naar de jummenas. Ik kon goed bossen en als ik in form was, was ’t er altijd bal op. De meisjes deden mee voor kiekebil. Een buurjongen, ’n echte schriëlip, smeet ne marrebol eens staal in mijn wezen: het bloed strietste eruit. Ik gaf hem ’n vloa (of ’n mot of ’n peir) rond z’n oren en mijn hand singelde. Ik heb mij eens lelijk getingeld. Mijn kameraad – ne geive – had tegelijk ’n piepoog, ne nijnagel, de vijt en ’n gabbe in zijn hand. Het was nen ascheranterik: hij spuchelde in ’t publiek. Hij was slordig: zijn spriet stond dikkels open. Zijn vader was ne fottereir, maar ’t was vooral ne knosseleir: hij deed alles half-zijn-gat. We kochten koersbloed (of tuttifrut) en aten pomkoek, ne papkoek en nen toep, of dronken kalisjesap. In de zomer, vooral bij doef weer, zaten we aan de troskesbezen. Gallienoten waren niet om op te eten. Mijn moe maakte koffie met pardaf. Mijn grootmoe sprak over de tijd toen er nog veel krabbekesteur in ’t Schel zat. Ik hield van gestampte petetten met appelspijs of ’n peirdenoog. Ik moest van mijn moe zelf mijn boterhammen briën en mijn petetten dedderen. Ik voeierde de kiekens met sponsetarrie.
De Jef was nogal ne miezere, zijn zuster ’n seut. Als we een kont uitstaken – en dat gebeurde ammets wel eens – zaten we met de poepers, want dan kregen we ’n smeiring (of ’n poefeling of ’n kotering). Dan stesselden we rap weg. Mijn nestelingen en de lets van mijn ziep kasten soms af. Mijn grootvader kon goed flosterkes vertellen. Tot op zijn laatste dagen zat hij te mochelen.
Op mijn kamer lag er van alles te rijen. ‘Het is daar weer ne messing’, zei mijn moe dan. In onze buurt woonden ’n pieketijn (of tang) en ’n schetkoont, die op een lamijnige manier kon greiven. Haar dochter was ’n franke tiek, haar man nen brave joebe, haar broer nen badde. Hoekene gebuur was dat weer die geopereerd was aan z’n eekenissen en z’n nagelbuik? Waffereen was zijn vrouw? Een babbiel, die altijd stond te tetteren, te gremelen en te gidderen! Haar kat was dood, dat moest nog verbomen.
‘G’hebt dat vandeeg goed gedaan’, zei mijn overbuur veelbelovend, ‘ik zal ou eens wat pree geven’. Maar hij gaf me een aufel franken. ’t Was ne nodde…
Spijtig! A zo’n woorden hoorde bekan nie miër sirreworrig!

Luc De Ryck

P.S. Intussen is een ontwerplijst van honderden dialectwoorden aangelegd, voorzien van een verklaring. De lijst wordt nog aangevuld en verder uitgewerkt. Ken je de betekenis niet van sommige woorden? Heb je suggesties of een eigen lijstje? Geef Luc een seintje!