“Waar komt toch die dwangmatige neiging vandaan om theaterstukken uit het verleden te ‘actualiseren’?”

Een paar dagen geleden stond er een opinie in De Standaard door Guido van Meir. Naar aanleiding van een recensie over Groenten uit Balen waarin stond dat het stuk beter over een Palestijnse tiener zou gaan. De moeite om te lezen eigenlijk. Ik mocht het van Guido op mijn blog plaatsen… (foto Joren De Weerdt)

In zijn bespreking van de herneming van de theaterklassieker ‘Groenten uit Balen’ (‘Stany Crets zou wat stouter mogen zijn’, DS 23/09) verwijt Floris Baeke de regisseur dat hij ‘zowel in verhaal, setting en kostuums netjes in 1971 blijft.’ Dat is niet zo vreemd, aangezien ‘Groenten uit Balen’ zich uitdrukkelijk in 1971 afspeelt en gebaseerd is op een historische staking op de Balense zinkfabriek Vieille Montange. Met andere woorden: Walter Van den Broeck heeft hier niet alleen een heel genietbaar volks stuk geschreven, het is een halve eeuw later ook een goed gedocumenteerde geschiedenisles voor iedereen die ook maar een beetje geïnteresseerd is in onze sociale geschiedenis. Het werpt een verhelderend licht op de evolutie van de vakbonden, de rol van het studentenactivisme, de kiemen van de milieubeweging, de tweede feministische golf, enzovoort. Een schat aan informatie voor wie het erin kan lezen.

Des te onbegrijpelijker is de teleurstelling van uw recensent omdat Stany Crets het stuk niet geactualiseerd heeft. Die reactie is niet nieuw, integendeel, we kregen een déjà vu bij het lezen van zijn kritiek. Dertien jaar geleden al schreef Marc Olthof in theatertijdschrift Etcetera, naar aanleiding van de filmbewerking die ik in samenwerking met Walter Van den Broeck geschreven heb: ‘Voor de bioscoopganger van vandaag is de staking uit Groenten uit Balen niet meer dan een exotisch ‘fait divers’ uit een ver verleden (…) Misschien moet Groenten uit Balen maar eens dringend écht geactualiseerd worden. Met illegale migranten in de hoofdrol bijvoorbeeld.’ (Etcetera, maart 2012)

Dertien jaar later wordt dat in de recensie van Floris Baeke: ‘Hoe zou een familie De Bruycker in 2025 eruitzien? Een arm Turnhouts gezin dat in de bureaucratische mallemolen geen sociale woning krijgt? Een Palestijnse tiener zonder papieren die voor een hongerloon als maaltijdbezorger voor een Amerikaanse app moet werken?’

Blijkbaar kan iedereen de voordehandliggende invuloefening maken hoe ‘een soort van’ Groenten uit Balen er vandaag zou moeten uitzien. Waarom wordt het dan niet gemaakt, liever dan hét stuk van onze Vlaamse canon met geweld in een mal te stampen waar het niet in thuishoort? Is het metier verloren gegaan om stukken te schrijven die niet alleen politiek relevant maar ook volks populair zijn? En die gebruik maken van ‘humor als smeermiddel voor een sociale verontwaardiging’, zoals uw recensent terecht opmerkt bij Groenten uit Balen.

Na de eindeloze stoet van Kreons als Amerikaanse generaal, Antigones als Dolle Mina, Hamlets als rapper, en ga zo maar door, kan men de vraag stellen waar die dwangmatige neiging vandaan komt om stukken uit het verleden te ‘actualiseren’. Moet dit verschijnsel vergeleken worden met de ‘beatmissen’ uit de jaren ’60, toen de katholieke kerk nog dacht de jeugd weer naar de zondagsmis te lokken met een halfslachtige poging ze meer ‘toegankelijk’ te maken met een slap afkooksel van de populaire jeugdcultuur? Men weet waar dat op uitgedraaid is. En in het geval van Groenten uit Balen gaat deze redenering al helemaal niet op omdat de productie – ondanks zijn vermeende ‘oubolligheid’ – overal volle zalen trekt en een speellijst mag afwerken waar andere gezelschappen alleen van kunnen dromen. Dat zou onverklaarbaar zijn als het publiek zichzelf en de geschetste situaties niet zou herkennen in het stuk. Net als 50 jaar geleden is er uitbuiting en financiële nood, dringt de keuze zich op tussen berusting en verzet, is er moed en volharding nodig om in verzet te gaan, wordt onze gezondheid ondergraven door de industriële vervuiling van de atmosfeer en het water, zijn er weerbarstige pubers, jonge vrouwen die er schoon genoeg van hebben, worden kinderen met fysiek geweld gedisciplineerd, zijn er tienerzwangerschappen, ontslagen, activistische studenten, koppelbazen… Groenten uit Balen legt onze wortels bloot. En daarom is het geen ‘exotisch fait divers uit een ver verleden’ maar een waardevolle erfenis waarmee zuinig moet omgesprongen worden.

Guido Van Meir